კორონავირუსი და კანონი: აზერბაიჯანული კარანტინის იურიდიული მხარე
ჩვენ განვმარტავთ, თუ რომელი კანონები დაარღვია ხელისუფლებამ პანდემიის დროს და ამან რატომ არავინ გააკვირვა
კორონავირუსის პანდემიის დროს, აზერბაიჯანის ხელისუფლებამ ქვეყანა თვე-ნახევრის განმავლობაში, კარანტინში „ჩასვა“ – იძულებით, სახლიდან გამოსასვლელად მთავრობის ნებართვით, ჯარიმებითა და დაპატიმრებებით. მოქალაქეები აქტიურად ეწინააღმდეგებოდნენ და მთელი ძალებით ცდილობდნენ კარანტინისთვის თავის არიდებას. განიხილებოდა კარანტინის საჭიროება, მისი ზემოქმედება ეკონომიკაზე და მისი ეფექტი, მაგრამ ძალიან ცოტა დისკუსია იყო იმის შესახებ, რამდენად შეესაბამებოდა ის ყველაფერი, რაც ხდებოდა – აზერბაიჯანის კანონმდებლობას.
როგორია კარანტინის „იურიდიული გაკვეთილები“? რა ხდებოდა და ხდება კანონსა და წესრიგთან დაკავშირებით ქვეყანაში პანდემიის ფონზე? რა პრობლემები გამოავლინა კორონავირუსმა?
მედიცინა და პოლიცია: რაღაც ისე არ მოხდა
„მე და ჩემი ორსული მეუღლე, ერთი წლის ვაჟიშვილთან ერთად, სამი კვირა სახლში ვიჯექით, – გვიყვება ანარი, – ბიჭს კბილები ამოუვიდა და ტემპერატურა მოემატა. ის დიდი ხნის განმავლობაში არ წამოვიდა ქვევით და მე სასწრაფო დახმარება გამოვიძახე. ექიმმა ბავშვი შეამოწმა და გვითხრა, რომ ის ჯანმრთელია და ვალდებულია კორონავირუსზე გაუკეთოს ტესტი. არ გამიპროტესტებია. აუღეს ანალიზი, დიმედროლის ნემსი გაუკეთეს, ბავშვს დაეძინა, მეორე დღეს კი სრულიად ჯანმრთელმა გაიღვიძა, დარბოდა, თამაშობდა“.
რამდენიმე დღის შემდეგ, ანარს შუაღამისას ინფექციური განყოფილებიდან დაურეკეს და ხანგრძლივი გარჩევები დაიწყო. უარი უთხრეს ბავშვის ანალიზების პასუხების ჩვენებაზე, მაგრამ ექიმებს მისვლა და მისი ოჯახისგან განცალკევებით ჰოსპიტალიზაცია სურდათ. სასწრაფო დახმარების ჯგუფი ორჯერ მივიდა ანართან პოლიციასთან ერთად, მაგრამ ის შვილის მიცემაზე არ დათანხმდა.
საბოლოოდ, ანარის მეგობარი დაეხმარათ, რომელსაც საჭირო კავშირები აღმოაჩნდა. აღარანაირი ტესტი აღარ გაუკეთებიათ, ოჯახს თავი დაანებეს.
„მაგრამ, რაც მოხდა, ნერვების ფასად დაგვიჯდა, განსაკუთრებით, ჩემს ორსულ ცოლს. და თანაც, მეზობლებისთვის შოუ მოაწყვეს“.
ადვოკატი სამირა აგაევა მიიჩნევს, რომ ეს შემთხვევა – ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის მერვე მუხლის, პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლების უხეში დარღვევაა. ადგილობრივი კანონმდებლობისაც.
ეს მხოლოდ ერთ-ერთია იმ მრავალი დარღვევიდან, რომელიც COVID-19-ის პანდემიის დროს, აზერბაიჯანში მოხდა:
- ადამიანები საავადმყოფოებში გადაჰყავდათ თანხმობის გარეშე;
- უარს ეუბნებოდნენ სხვა დაავადებების მკურნალობაზე კორონავირუსზე ეჭვის გამო;
- ატყუებდნენ კარანტინში ყოფნის ვადებთან დაკავშირებით;
- კარანტინში ათავსებდნენ ადამიანებს, რომლებსაც „მხოლოდ ტესტის გასაკეთებლად“ იბარებდნენ.
ყველა ეს იყო მრავალრიცხოვანი, თუმცა მაინც კერძო შემთხვევა. მიუხედავად ამისა, ყველა ასახავდა ერთ საერთო პრობლემას – პროცესის მონაწილეებს არ ესმოდათ, რისი გაკეთება შეეძლოთ და რისი არა „ზემოდან“ წამოსული დირექტივების შესრულებისას.
კარანტინის უკანონო „საფუძვლები“
აზერბაიჯანის კონსტიტუციის მიხედვით, ადამიანების იძულებით სახლში გამოკეტვა, კარანტინის დარღვევისთვის დაჯარიმება, ქალაქების ჩაკეტვა და ა.შ., მხოლოდ საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდეგ არის შესაძლებელი. სხვა შემთხვევაში, ეს ყველაფერი არღვევს თავისუფალი გადაადგილების შესახებ მუხლს (აზერბაიჯანის რესპუბლიკის კონსტიტუციის 28-ე მუხლი) – რაც, პრინციპში, ადამიანის ერთ-ერთი ძირითადი თავისუფლებაა (ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-4 ოქმი).
ამრიგად, აზერბაიჯანის მინისტრთა კაბინეტის ყველა „საკარანტინო“ გადაწყვეტილება უკანონო იყო.
უკანონოა საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი
ზოგიერთი ზომა კი უკანონოა ნებისმიერ შემთხვევაში – მაგალითად, SMS-ნებართვების სისტემის წყალობით, რომლის დახმარებითაც ადამიანებს სახლიდან გამოსვლის უფლების მიღება შეეძლოთ, ხელისუფლება ინფორმაციას იღებდა იმის შესახებ, თუ რა ტელეფონის ნომერს იყენებს თითოეული ადამიანი. ოპერატიული შტაბისთვის, აუცილებელი იყო პასპორტის პირადი ნომრის გაგზავნა.
ადვოკატ სამირა აგაევას თქმით, ეს მოქალაქეთა უფლების უხეში დარღვევაა და ასეთი მეთოდი უკანონო იქნებოდა საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის პირობებშიც.
ოპოზიციასთან ბრძოლა
აზერბაიჯანში, ბევრი უფლებადამცველი, საერთაშორისო ორგანიზაციები და აქტივისტები მიიჩნევენ, რომ საკარანტინე ზომები მოქმედებდა არა ვირუსის შესაკავებლად, არამედ ტოტალური კონტროლის, მოქალაქეების მოსმენისა და ოპოზიციის დევნისათვის.
პანდემიის დროს, დაახლოებით 100 აქტივისტი და ოპოზიციონერი დააკავეს – ოფიციალური ვერსიით, კარანტინის რეჟიმის დარღვევისთვის.
19 მარტს, პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა ნოვრუზობის დღესასწაულთან დაკავშირებით, მოქალაქეებისადმი მიმართვა ჩაწერა, სადაც საუბრობდა ვირუსის გარშემო შექმნილ ვითარებაზე და განაცხადა, რომ ოპოზიცია პანიკას ავრცელებს პანდემიასთან დაკავშირებით და მათი იზოლირებაა საჭირო:
„ისინი მტრები არიან და ჩვენ ღიად უნდა ვთქვათ ეს… ამიტომ, ამ დაავადების პერიოდში, იმოქმედებს ურთიერთობის სრულიად ახალი წესები. რაღაც მომენტში, საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებაც არ არის გამორიცხული. ასეთ შემთხვევაში, ამ მეხუთე კოლონის წარმომადგენლების იზოლირება ისტორიული აუცილებლობა იქნება“.
უკვე რამდენიმე დღის შემდეგ, ოპოზიციონერი პოლიტიკოსების დაკავებები დაიწყო. ძირითადად, სახალხო ფრონტის პარტიიდან, რომელიც ხელისუფლებასთან დიალოგზე უარს აცხადებს.
რატომ არავინ აპროტესტებს?
ფილოსოფოს რაჰმან ბადალოვის მტკიცებით, გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ აზერბაიჯანში, საგანგებო მდგომარეობა არ გამოცხადებულა, რადგან ქვეყანა არასოდეს ცხოვრობდა სამართლებრივ გარემოში:
„ეს ევროპული ქვეყანა კი არ არის, სადაც ადამიანები ყურადღებას აქცევენ, თუკი ხელისუფლება კანონის მიხედვით არ მოქმედებს. პირიქით, ჩვენ ვცხოვრობთ პრინციპით „მამამ თქვა? ე.ი. უნდა დაემორჩილო“. ამავდროულად, როდესაც კანონის დარღვევის შესაძლებლობაა, მოქალაქეები თავადაც არღვევენ მას.
საქმე ისაა, რომ, საერთო ჯამში, ხალხი თავისუფალ სახელმწიფოში ცხოვრებას არ არის მიჩვეული, რადგან თავისუფალი სახელმწიფო ფაქტობრივად არც არასოდეს ჰქონია. მას წინააღმდეგობის გაწევა შეუძლია, მაგრამ არ შეუძლია უფლებებით აპელირება“.
მკაცრი ზომების შედეგები
მკაცრი ძალადობრივი ზომები, რომელსაც აზერბაიჯანში ბევრი უჭერდა მხარს იმ არგუმენტით, რომ „ჩვენს ხალხთან მხოლოდ ასე“, არ დაეხმარა ქვეყანას კორონავირუსთან დაკავშირებული სიტუაციის გაუმჯობესებაში. პირიქით, საკარანტინო რეჟიმის შემსუბუქებისთანავე, ინფიცირებულთა რაოდენობის სწრაფი ზრდა დაიწყო.
სოციალურ ქსელებში, სულ უფრო ხშირად გამოითქმის აზრები იმის შესახებ, რომ ჯარიმები და დაკავებები იყო სინამდვილეში ხელისუფლების მიზანი და არა ინფექციასთან ბრძოლის საშუალება.
