ეხმარება თუ არა თურქეთი რუსეთს სანქციების თავიდან აცილებაში? კომენტარი სტამბოლიდან
ეხმარება თუ არა თურქეთი რუსეთს
თებერვლის ბოლოს, უკრაინის წინააღმდეგ დამპყრობლური ომის დაწყებისთანავე, დასავლეთის სახელმწიფოებმა რუსეთის წინააღმდეგ სანქციების დიდი პაკეტი შეიმუშავეს. ბევრი წამყვანი რუსული ბანკი გაითიშა SWIFT-ის საერთაშორისო ფინანსური გადარიცხვის სისტემიდან, შეჩერდა ტანკერებით ტრანსპორტირებული რუსული ნავთობის შესყიდვა, ევროკავშირის წევრმა ქვეყნებმა დაიწყეს რუსული ბუნებრივი გაზის ალტერნატიული წყაროების ძებნა.
მაგრამ, ნატოს წევრი და ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი თურქეთი არ შეუერთდა რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებულ ეკონომიკურ სანქციებს. თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის, მევლუთ ჩავუშოღლუს განმარტებით, ქვეყანა შეუერთდება სანქციებს მაშინ, თუ ეს სანქციები დაწესებული იქნება გაეროს მიერ.
- „პუტინის ბრძანებით?” – პოლონეთის საზღვართან ყოფილი აზერბაიჯანელი ჩინოვნიკი დააკავეს
- “შანტაჟით ვერ აიძულებენ, ომში ჩაერთოს” – გამოხმაურებები ივანიშვილის ოჯახის წევრების სანქცირებაზე
კონფლიქტის შუამავალი და საკომუნიკაციო არხი
რუსეთის წინააღმდეგ ტოტალურ სანქციებს არ შეუერთდა, მაგრამ თურქეთი გახდა კონფლიქტის შუამავალი – გარკვეული თვალსაზრისით მხარეებს შორის კომუნიკაციის არხი.
თურქეთის შუამავლობით შესაძლებელი გახდა „მარცვლეულის შეთანხმება“ – მოხდა შავი ზღვის პორტებიდან მარცვლეულის უსაფრთხო ტრანსპორტირება და უკრაინაში მიმდინარე ომის მიუხედავად, აღიკვეთა პურის დეფიციტი უზარმაზარ რეგიონში – მსოფლიოში და უპირველეს ყოვლისა აღმოსავლეთ აფრიკის ქვეყნებში. ამ გარიგების დადების შემდეგ მსოფლიოში მარცვლეულის ფასები დაეცა და კაცობრიობამ თავიდან აიცილა შიმშილის საფრთხე.
გარდა ამისა, თურქეთი გახდა შუამავალი რუსეთსა და უკრაინას შორის პატიმრების გაცვლაში. კერძოდ, აღსანიშნავია მარიუპოლში, აზოვსტალის დაცვისას ტყვედ ჩავარდნილი უკრაინელი სამხედროების გათავისუფლება. რუსეთმა ისინი თურქულ მხარეს დაუბრუნა იმ პირობით, რომ ეს სამხედროები ომის დასრულებამდე თურქეთში იცხოვრებდნენ და ბრძოლის ველზე არ დაბრუნდებოდნენ.
აქვს თუ არა თურქეთს როლი რუსეთისთვის სანქციების თავიდან აცილებაში?
მიუხედავად შუამავლის როლისა, უკრაინა და დასავლეთი შეშფოთებულია და სვამს კითხვას: გახდა თუ არა თურქეთი რუსეთისთვის გლობალური სანქციების თავიდან აცილების მანქანა?
განვიხილოთ ზოგიერთი სტატისტიკა. ავტორიტეტული გამოცემა Financial Times-ის ცნობით, 2022 წლის ივლის-აგვისტოში თურქეთის ექსპორტი რუსეთში გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 46 პროცენტით გაიზარდა. თურქული გამოცემა Hürriyet დასძენს, რომ რუსეთიდან თურქეთში იმპორტი გასულ წელთან შედარებით 187 პროცენტით არის გაზრდილი.
ეს მაჩვენებლები მიუთითებს იმაზე, რომ იმ დროს, როცა დასავლური კოალიციის ქვეყნებსა და რუსეთს შორის სავაჭრო ურთიერთობები გაფუჭდა ან მთლიანად გაწყდა, თურქეთმა ამ საკითხში რეკორდულ ზრდას მიაღწია. მაგრამ ეს სტატისტიკა სრულად ვერ პასუხობს კითხვას, რომელიც ბევრს აინტერესებს: გახდა თუ არა თურქეთი რუსეთის დასავლური სანქციებისგან თავის არიდების ცენტრი?
„Мир“ და წარუმატებელი გარიგება
მას შემდეგ, რაც რუსეთში საერთაშორისო ფინანსური გადარიცხვების სისტემა SWIFT-მა შეწყვიტა მუშაობა, ამ ქვეყანასთან თანამშრომლობა შეაჩერა მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულმა გადახდის სისტემებმა – Visa-მ და Master Card-მაც. რუსული ბანკები გადავიდნენ მუშაობის საკუთარ სატრანსფერო სისტემაზე – Мир
Мир-ის გადახდის სისტემა შეიქმნა 2014 წელს რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსიისთანავე. რუსული საფინანსო ინსტიტუტების აზრით, ამით უნდა დასრულებულიყო ზემოაღნიშნული გლობალური გადახდის სისტემების ჰეგემონია.
მაგრამ 8 წლის შემდეგ, Мир გადახდის სისტემამ შეძლო დამკვიდრება მხოლოდ ექვს ქვეყანაში. გარდა თავად რუსეთისა, ესენია: ბელარუსი, ეგვიპტე, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი, ვენესუელა და კუბა.
2022 წლის აპრილში თურქეთის ფინანსთა მინისტრმა ნურედინ ნებატიმ განაცხადა, რომ თურქეთში Мир გადახდის სისტემის დანერგვა შეიძლება სასარგებლო იყოს ქვეყნის ეკონომიკისთვის და აღნიშნული სისტემა განსაკუთრებით შეამსუბუქებს ვითარებას რუსი ტურისტებისთვის. ამის შემდეგ, თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა განაცხადა მზაობა ხუთ მსხვილ თურქულ ბანკში მირის სისტემის ამოქმედებისთვის.
თუმცა, უკრაინის ცენტრალურმა ბანკმა და ევროპელმა დიპლომატებმა სთხოვეს თურქეთს, არ შემოეღო Мир-ის სისტემა ქვეყანაში.
ორმა მსხვილმა თურქულმა ბანკმა, Denizbank-მა და İş Bankası-მ, დასავლეთის სანქციების შიშით, უკვე განაცხადეს Мир-ის გადახდის სისტემასთან მათი სისტემების ინტეგრაციის შეჩერების შესახებ
ეკონომიკური შეთანხმება უცნობი დეტალებით
დასავლეთის ქვეყნებს სხვა საკითხი აწუხებთ. 6 აგვისტოს სოჭში გაიმართა შეხვედრა პუტინსა და ერდოღანს შორის და ამ შეხვედრის შემდეგ მხარეებმა განაცხადეს მათ შორის გაფორმებული შეთანხმების შესახებ სავაჭრო ურთიერთობების გაფართოებაზე, მაგრამ შეთანხმების დეტალები ამ დრომდე უცნობია.
ევროპის შეშფოთება და თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადება
ოქტომბრის დასაწყისში ევროკავშირმა სპეციალური დელეგაცია გაგზავნა თურქეთში, რათა შეისწავლოს რუსული სანქციების შესაძლო აცილების საკითხი თურქეთის დახმარებით. ევროკომისიის მთავარი კომისრის ფინანსური სტაბილურობის საკითხებში მაირედ მაკგინესი თურქეთში შეხვდა ფინანსთა მინისტრს ნურედინ ნებატის, ცენტრალური ბანკის თავმჯდომარეს შაჰაფ კავჩიოღლუს და ვაჭრობის მინისტრს მეჰმედ მუსს.
ამ შეხვედრებზე მიკგინესმა ღიად გამოხატა შეშფოთება, რომ თურქული კომპანიები მონაწილეობენ დასავლური სანქციების თავიდან არიდებაში.
ამ ვიზიტის საპასუხოდ თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დასავლეთის ქვეყნების ელჩებთან შეხვედრა გამართა, სადაც მათ განუცხადეს, რომ ანკარას რუსეთის წინააღმდეგ სანქციები არ დაურღვევია.
ახალი გაზის კვანძის აშენების გეგმა
ბოლო დღეებში ანკარასა და მოსკოვს შორის ურთიერთობების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი იყო პუტინის წინადადება, რომ თურქეთი ევროპის ქვეყნებში რუსული ბუნებრივი გაზის ტრანსპორტირების გაზის ჰაბად იქცეს.
თურქეთის პრეზიდენტმა აღნიშნა, რომ იგი დადებითად უყურებს ამ წინადადებას.
აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა ვედანტ პატელმა განაცხადა, რომ მისი ქვეყანა ეწინააღმდეგება წინადადებას ახალი “გაზის ჰაბის” აშენების შესახებ და სთხოვს თურქეთს და შეერთებული შტატების სხვა მოკავშირეებს, არ გახდნენ რუსეთისთვის “უსაფრთხო ზონა”
თურქი ენერგეტიკის ექსპერტი ალი არიფ აქთურქის თქმით, რუსული გაზის ტრანსპორტირებისთვის ახალი ჰაბის შექმნა ძალიან პრობლემურია. მან აღნიშნა, რომ ამისთვის ჯერ შავი ზღვის ფსკერზე ახალი მილსადენების გაჭიმვაა საჭირო, “რადგან ამჟამინდელი თურქული ნაკადი აწვდის მხოლოდ იმ რაოდენობის ბუნებრივ აირს, რაც თურქეთს სჭირდება და ის მუშაობს სრული სიმძლავრით.” მისივე განმარტებით, ახალი მილსადენები ნიშნავს დამატებით უზარმაზარ ხარჯებს და წმინდა ტექნიკურ სირთულეებს. აქთურქმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მას არ სჯერა, რომ რუსეთს გააჩნია ამხელა ფინანსური შესაძლებლობების, ქვეყანას, რომელიც აქტიურ საომარ მოქმედებებს აწარმოებს.
ევროკავშირის საბაჟო კავშირი: “ყველა წევრმა ქვეყანამ ერთად უნდა იმუშაოს”
ევროკავშირი ამჟამად განიხილავს თურქეთთან სანქციების საკითხზე დისკუსიების განახლებას. ამ დისკუსიებში მთავარ ადგილს დაიკავებს თურქეთის – საბაჟო კავშირის ერთადერთი წევრის – რუსეთის წინააღმდეგ დასავლეთის სანქციებთან შეუერთებლობის საკითხი.
ოქტომბერში გამოქვეყნებული საბაჟო კავშირის ანგარიშის მიხედვით, თურქეთის ამგვარმა ქცევამ შესაძლოა პრობლემები შეუქმნას მას გაერთიანებაში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ გაერთიანების ნორმალური მუშაობის გასაგრძელებლად, მისმა ყველა წევრმა ერთად უნდა იმოქმედოს.
მარშალის ფონდის სპეციალისტის, კადრი ტაშტანის თქმით, ეს განცხადებები გამაფრთხილებელია თურქეთისთვის. მან ასევე დასძინა, რომ რუსეთში თურქეთის ექსპორტის გაორმაგება, სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს ევროკავშირიში.
