არსებობს თუ არა თბილისში სომხეთ-აზერბაიჯანის მოლაპარაკებების ალბათობა? მხარეთა მოსაზრებები
სამმხრივი ფორმატი სომხეთი-საქართველო-აზერბაიჯანი
„ჩვენ ვხედავთ თბილისის შესაძლო პლატფორმას, როგორც რეგიონული სამმხრივი დისკუსიების შესაძლებლობას და არა ორმხრივ შეხვედრებს სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის“, – განაცხადა სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა. ასე უპასუხა მან ილჰამ ალიევის განცხადებას, რომ ერევანმა უარყო „თანამშრომლობის სამმხრივი ფორმატის დაწყების წინადადება.“
დავოსში ყოველწლიურ ფორუმზე ამ თემას საქართველოს პრემიერ-მინისტრიც შეეხო. თუმცა, ირაკლი ღარიბაშვილს ახალი ფორმატის შექმნაზე არ უსაუბრია, მან მხოლოდ დაარწმუნა მხარეები, რომ „საქართველო მართლაც ნეიტრალური შუამავალია“.
„არსებულ ფორმატებშიც კი, ბაქოსთან მოლაპარაკებები რთულია. არ მგონია, რომ ახლა არის საკითხი, რომლის განხილვაც თბილისის პლატფორმაზეა შესაძლებელი“, – ამბობს პოლიტოლოგი და ექსპერტი საქართველოს საკითხებში ჯონი მელიქიანი. მისი აზრით, მანამ, სანამ აზერბაიჯანი დესტრუქციულ მიდგომას არ შეიცვლის, პოზიტიური მოვლენები არ იქნება.
ალიევისა და ღარიბაშვილის განცხადებები დავოსში, ასევე, სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის რეაქცია და ექსპერტის კომენტარი
ალიევი: “ერევანმა უარყო ჩვენი წინადადება”
სომხეთმა უარყო „ჩვენი წინადადება საქართველოსთან თანამშრომლობის სამმხრივი ფორმატის დასაწყებად“, – განაცხადა აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა 19 იანვარს, დავოსში გამართულ ყოველწლიურ ეკონომიკურ ფორუმზე.
მან მაღალი შეფასება მისცა საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ძალისხმევას სომხეთ-აზერბაიჯანის ურთიერთობების ნორმალიზებისთვის და ამასთან დაკავშირებით გაიხსენა აზერბაიჯანისა და სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრა თბილისში გასული წლის ივლისში.
„ჩვენი წინადადება იყო საქართველოში ლიდერთა შეხვედრის მოწყობა, ვინაიდან საქართველო ისტორიულად ყოველთვის იყო ადგილი, სადაც ყველა მეზობელი ერთმანეთს ხვდებოდა დაძაბულობის დროს. მაგრამ სომხეთი ამისთვის მზად არ არის“, – განაცხადა მან.
ირაკლი ღარიბაშვილი: “საქართველო მართლაც ნეიტრალური შუამავალია”
საქართველოს პრემიერ-მინისტრი დავოსშიც შეეხო ამ თემას და დაარწმუნა მხარეები, რომ მისი ქვეყანა მზადაა კიდევ ერთხელ აიღოს შუამავლის როლი ერევანსა და ბაქოს შორის.
„საქართველო მართლაც ნეიტრალური, ობიექტური და მიუკერძოებელი შუამავალია“, – აღნიშნა ღარიბაშვილმა.
მისი თქმით, სამმხრივი შეხვედრების ორგანიზება თბილისის ინტერესებშიც შედის, რადგან „რეგიონი ეკუთვნის აზერბაიჯანს, საქართველოსა და სომხეთს“ და ამ ქვეყნებს შეუძლიათ „გადააქციონ ის შესაძლებლობების რეგიონად, სადაც იქნება მშვიდობა, სტაბილურობა და კეთილდღეობა.”
მირზოიანი: “სომხეთი დაინტერესებულია სამმხრივი დიალოგის განვითარებით”
“სომხური მხარე დაინტერესებულია სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს შორის სამმხრივი დიალოგის განვითარებით”, – აღნიშნა სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა ალიევის განცხადების საპასუხოდ. მან სომხეთის, საქართველოსა და აზერბაიჯანის ლიდერების შეხვედრის შესაძლებლობაზე ისაუბრა:
„სომხურმა მხარემ გამოთქვა მზადყოფნა და უკვე მზად არის ასეთი შეხვედრისთვის, მაგრამ, თქვენ ხედავთ, რომ ასეთი შეხვედრა არ გამოიყურება განსაკუთრებით ეფექტურად და პერსპექტიულად – როდესაც შეუძლებელია შეთანხმება თუნდაც უბრალო ერთობლივ შეთანხმებაზე, რომელიც გამოხატავს ვალდებულებას სიძულვილის აღმოსაფხვრელად.”
სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრს არ დაუკონკრეტებია, თუ რა სახის შეთანხმებაზეა საუბარი.
კომენტარი
თბილისი ადრეც უჭერდა მხარს და შუამავლის როლს ასრულებდა, ამბობს პოლიტოლოგი და ექსპერტი საქართველოს საკითხებში ჯონი მელიქიანი. ის იხსენებს საქართველოს შუამავლობით ბაქოდან რამდენიმე სომეხი სამხედრო ტყვის დაბრუნებას და თბილისში სომხეთისა და აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრას.
უფრო მეტიც, მისი თქმით, ქართული მხარე ყოველთვის ამტკიცებდა, რომ მისი წინადადება მოლაპარაკებების პლატფორმის უზრუნველყოფის შესახებ არ არის მიმართული რომელიმე ქვეყნის წინააღმდეგ ან საზიანოდ.
„ამ გზით ისინი ხაზს უსვამენ, რომ მოსკოვსა და ბრიუსელში შექმნილი პლატფორმების წინააღმდეგი არ არიან. ქართული პლატფორმა ვერ შეცვლის ამ მოლაპარაკების ფორმატებს და არც აქვს ასეთი ამბიციები“, – განუცხადა მელიქიანმა JAMnews-ს.
მას მიაჩნია, რომ საქართველო ნამდვილად დაინტერესებულია რეგიონული სტაბილურობით, რადგან ეს აუცილებელი პირობაა განვითარებისა და ინვესტიციების შემოდინების გაზრდისთვის.
ამასთან, ის აღნიშნავს, რომ „ახლა რეალობა გარკვეულწილად განსხვავებულია, რადგან აზერბაიჯანი უხეშად არღვევს 2020 წლის 9 ნოემბრის შეთანხმების დებულებებს“, მათ შორის ეწევა რეგიონში კომუნიკაციების განბლოკვის შესახებ შეთანხმებების თვითნებურ ინტერპრეტაციას.
პოლიტოლოგი ე.წ „ზანგეზურის დერეფნის“ შესახებ აზერბაიჯანის პრეზიდენტის განცხადებებს გულისხმობს. ილჰამ ალიევმა ცოტა ხნის წინ კიდევ ერთხელ განაცხადა, რომ „ზანგეზურის დერეფნის განხორციელება ისტორიული აუცილებლობაა“ და ეს პროექტი განხორციელდება იმისდა მიუხედავად, „სომხეთი სურს თუ არა ეს“.
საუბარია იმაზე, რომ აზერბაიჯანს მიეცეს გზა მის ექსკლავ ნახიჩევანთან კომუნიკაციისთვის.
სომხეთის ხელისუფლება დიდი ხანია ამტკიცებს, რომ მზად არიან განბლოკონ გზა და უზრუნველყონ სხვადასხვა მარშრუტები თავიანთი ტერიტორიის გავლით, მაგრამ არა „დერეფანი“, რადგან ეს ტერმინი ამ ტერიტორიაზე კონტროლისა და სუვერენიტეტის დაკარგვას გულისხმობს.
ამასთან, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა არაერთხელ შეგვახსენა, რომ ორივე ქვეყნის მიერ ხელმოწერილი დოკუმენტი არ შეიცავს შეთანხმებას დერეფნის უზრუნველყოფის შესახებ.
„არ ვფიქრობ, რომ აზერბაიჯანის ექსპანსიონისტური მიდგომა მხოლოდ სომხეთით შემოიფარგლება. ამიტომ, საქართველოსაც აქვს შეშფოთების საფუძველი. საპასუხოდ, ქართველები ცდილობენ პროაქტიულად იმუშაონ სომხურ-აზერბაიჯანულ დღის წესრიგზე“, – ამბობს ჯონი მელიქიანი.
ექსპერტის თქმით, თუ ბევრი ადგილობრივი თუ რეგიონული საკითხი წამოიჭრება, რომლებიც სხვა ფორმატში არ განიხილება, ერევანსა და ბაქოს შესაძლებლობა ექნებათ ისინი საქართველოში გადაიტანონ. თუმცა, ამ დროისთვის, ის ვერ ხედავს ასეთ შესაძლებლობას ბოლო მოვლენების გათვალისწინებით. კერძოდ, პოლიტოლოგი საუბრობს გადაკეტილ ლაჩინის დერეფანზე და სომხეთის საზღვარზე სექტემბრის საომარ მოქმედებებზე.
ის დარწმუნებულია, რომ თბილისში განსაკუთრებული ძვრები არ იქნება.
თურქეთმა რეგიონული საკითხების მოგვარების ახალი ფორმატი წამოაყენა, სახელწოდებით „3+3“. იგი გულისხმობს ერთის მხრივ თურქეთის, ირანისა და რუსეთის, მეორე მხრივ კი სომხეთის, აზერბაიჯანისა და საქართველოს მონაწილეობას. აქამდე თურქეთმა ვერ შეძლო ამ პროექტის გადატანა – საქართველო, ამ ფორმატის ერთ-ერთი პოტენციური მონაწილე, უარს ამბობს მასში მონაწილეობაზე.
მელიქიანი აზერბაიჯანის ნაბიჯებს პოპულისტურად მიიჩნევს. მისი აზრით, ბაქო ცდილობს ისარგებლოს რუსეთ-დასავლეთის კრიზისით და მიიღოს მაქსიმალური სარგებელი თავისთვის. სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მოლაპარაკებების შესახებ პოლიტოლოგი ხაზს უსვამს:
„როგორც კი ბაქოსთვის არასახარბიელო ვითარება შეიქმნება, აზერბაიჯანული მხარე ცდილობს შეაჩეროს ან გაყინოს მუშაობა და შექმნას უფრო ხელსაყრელი პირობები სხვა სფეროებში თავისი ინტერესების გასაძლიერებლად.
საქართველოს არავითარი გავლენა არ აქვს აზერბაიჯანზე. სამმხრივ ფორმატშიც რომ მომხდარიყო რამე, არ მგონია, რომ ბაქო მზად იქნება მოუსმინოს სომხური მხარის არგუმენტებს“.
