არჩევნები საქართველოში: როგორ მუშაობს ადმინისტრაციული რესურსი
ადმინისტრაციული რესურსი – სახელმწიფო ბალანსზე არსებული ქონება, საბიუჯეტო სახსრებით გაკეთებული საქმეები და ასევე საბიუჯეტო ორგანიზაციებში მომუშავე ადამიანები – ტრადიციულად, ეს ყველაფერი მძლავრი ინსტრუმენტია ხელისუფლების ხელში წინასაარჩევნოდ.
სხვადასხვა გათვლებით, ადმინისტრაციული რესურსი, რომელიც, როგორც წესი, ხელისუფლების სასარგებლოდ მუშაობს, სახელისუფლებო პარტიას 10-15 პროცენტიან უპირატესობას აძლევს.
კანონმდებლობა, ამ რესურსის გამოყენებას კრძალავს, თუმცა მიუხედავად ამისა, აქამდე საქართველოს არც ერთ ხელისუფლებას ამ რესურსის გამოყენებაზე უარი არ უთქვამს.
იგივე გრძელდება დღესაც.
რაც უფრო ახლოვდება არჩევნები, მით უფრო ხშირია ცნობები სახელისუფლებო პარტიის წარმომადგენლების მიერ ადმინისტრაციული რესურსების წინასაარჩევნო კამპანიაში გამოყენების შესახებ.
• გავრილოვი, პროპორციული, რკინის ღობე – რით დაგვამახსოვრდება მეცხრე მოწვევის პარლამენტი
• რას ნიშნავს ეს არჩევნები? გია ნოდიას თვალსაზრისი
გასულ კვირას, ხელვაჩაურის მერთან დაკავშირებით მომხდარი ინციდენტი საპროტესტო აქციების მიზეზიც გახდა.
გაზეთმა “ბათუმელები” გაავრცელა აუდიო-ჩანაწერი, სადაც ხელვაჩაურის მერი ჯუმბერ ვარდანიძე „ბათუმელების“ ჟურნალისტს აგინებს.
სახელმწიფო მოხელის გაღიზიანება მოჰყვა გაზეთის ჟურნალისტის შეკითხვას იმაზე, თუ რატომ დადის იგი “ქართული ოცნების” წინასაარჩევნო, სააგიტაციო შეხვედრებზე სამსახურის, ანუ მერიის ბალანსზე არსებული ავტომანქანით მაშინ, როდესაც ამას კანონი კრძალავს.
ვარდანიძე კითხვამ გააღიზიანა და მან ჟურნალისტს ყვირილი და უცენზურო გინება დაუწყო.
“საარჩევნო კოდექსი” საჯარო მოხელეებს წინასაარჩევნო აგიტაციაში მონაწილეობას უკრძალავს. Ის ასევე კრძალავს “სახელმწიფო ხელისუფლების ან მუნიციპალიტეტის ორგანოების საკუთრებაში არსებული სატრანსპორტო საშუალებების გამოყენებას,” ნათქვამია “საარჩევნო კოდექსის” 48-ე მუხლის გ ქვეპუნქტში.
ადმინისტრაციულ რესურსს, საქართველოში, სადაც დემოკრატიული ინსტიტუტები სუსტადაა განვითარებული, ტრადიციულად, ყველა ხელისუფლება იყენებდა.
“ნაციონალური მოძრაობის” ხელისუფლებაში ყოფნის დროსაც ხშირი იყო ადმინისტრაციული რესურსების არამიზნობრივად გამოყენების შემთხვევები, რამაც 2012 წელს ფართომასშტაბიანი სახე მიიღო.
მაგალითად, 2012 წლის არჩევნების წინ ჩოხატაურში იმდროინდელი მმართველი პარტიის, „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ სააგიტაციო მაისურებს პოლიციის ფორმაში ჩაცმული ადამიანები არიგებდნენ;
ქედაში, ყაზბეგსა და ხულოში სასოფლო სამეურნეო მიწის ნაკვეთების რეგისტრაციის უფასო პროგრამა მიმდინარეობდა. დედოფლისწყაროში, კასპსა და მარნეულში კი საკარმიდამო მიწის ნაკვეთებისა და საცხოვრებელი ბინების რეგისტრაცია უფასოდ. ლანჩხუთში ახლა, უკვე ყველასთვის კარგად ცნობილი, საპრეზიდენტო პროგრამა „ღიმილიანი საქართველო“ მოქმედებდა. ჭიათურაში მოსახლეობას ფქვილი, ზეთი და შაქარი დაურიგდა, რასაც იმდროინდელი ჭიათურის გამგებელი პროკოფ ჩიკვილაძე და გამგებლის მოადგილე ზურაბ კეთილაძე ესწრებოდნენ.
ოპოზიციაში ყოფნის დროს “ქართული ოცნება” ამ ფაქტებს აპროტესტებდა, თუმცა ხელისუფლებაში მოვიდა თუ არა, ტრადიციის გამგრძელებელი აღმოჩნდა.
“ხელისუფლების ცვლილებასთან ერთად ეს პრობლემა არ აღმოფხვრილა, ზუსტად ანალოგიურ პრობლემებსა და ტენდენციებს ვაწყდებით ამ არჩევნებზეც. ამ კუთხით არც პოზიტიურ ცვლილებებს არ ქონია ადგილი და ნეგატიური ტენდენცია კი თავისთავად გრძელდება,” – ამბობს ელენე ნიჟარაძე, “სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების” აღმასრულებელი დირექტორი.
“ქართული ოცნების” ხელისუფლებაში ყოფნის დროს ქვეყანაში ხუთი არჩევნები ჩატარდა და ხუთივე შემთხვევაში დამკვირვებლები ადმინისტრაციული რესურსის მძლავრ გამოყენებაზე მიუთითებდნენ.
2016 წლის პირველი ტურის წინასაარჩევნო პერიოდში ადმინისტრაციული რესურსების არასათანადოდ გამოყენების არაერთი ფაქტი დაფიქსირდა. მათ შორის, ვირტუალურ სივრცეშიც – ხელისუფლება მაშინ ერთ-ერთი სამინისტროს Facebook გვერდს იყენებდა აგიტაციის გასავრცელებლად. ასევე ადგილობრივი თვითმმართველობები მოსახლეობას მოკლე ტექსტურ შეტყობინებებს უგზავნიდნენ, სხვადასხვა ინფრასტრუქტურული პროექტების დასრულებას აცნობდნენ და არჩევნებში მხარდაჭერას ითხოვდნენ.
2018 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები განსაკუთრებული იყო – ეს არჩევნები ფაქტობრივად არა პარტიამ, არამედ სახელმწიფომ ჩაატარა “ქართული ოცნების” სასარგებლოდ, ამბობენ ექსპერტები.
“ადმინისტრაციული რესურსების არასათანადოდ გამოყენების ზრდამ კიდევ უფრო მეტად წაშალა ზღვარი პარტიასა და სახელმწიფოს შორის,” – ვკითხულობთ ეუთოს 2018 წლის საარჩევნო სადამკვირვებლო მისიის საბოლოო ანგარიშში.
მიმდინარე საარჩევნო კამპანიაში “სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოებამ” (ISFED) ადმინისტრაციული რესურსის არაკანონიერად გამოყენების 35 სხვადასხვა ფაქტი გამოავლინა.
შემთხვევები 2020 წლის ივლისი-სექტემბრის შუალედს მოიცავს და ჯერჯერობით არ არის ასახული ოქტომბრის მონაცემები.
რომ შევაჯამოთ, საქართველოში, ტრადიციულად, რამდენიმე ტიპის დარღვევაა, რაც ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენებას უკავშირდება.
სახელმწიფო ბალანსზე არსებული ქონების გამოყენება
პირველი არის ის, რაც ხელვაჩაურის მერის შემთხვევაში მოხდა, როდესაც მმართველი გუნდის წარმომადგენლები იყენებენ სახელმწიფო ბალანსზე არსებულ ქონებას წინასაარჩევნო კამპანიაში – გადაადგილდებიან სახელმწიფო ბალანსზე არსებული მანქანებით, იყენებენ სხვა ტექნიკას, ასევე კომპიუტერებს და ა.შ.
ISFED-ი კვლევის თანახმად, აბაშაში, „ქართული ოცნების“ მაჟორიტარი დეპუტატობის კანდიდატის ალექსანდრე მოწერელიას ბილბორდის გასაკრავად მუნიციპალიტეტის კუთვნილი ამწე გამოიყენეს.
მაგალითად, ოპოზიციონერმა კანდიდატმა რომ ბილბორდები გააკრას, ამისთვის ამწე უნდა იქირაოს და ამაში ფული გადაიხადოს, რაც მას არათანაბარ პირობებში აყენებს სახელისუფლებო კანდიდატთან.
“ამომრჩევლის მოსყიდვა” საბიუჯეტო თანხებით და წინასაარჩევნო სოციალური დახმარებები
საარჩევნო კოდექსში წერია, რომ “არჩევნების დღემდე მე-60 დღიდან არჩევნების დღის ჩათვლით, აკრძალულია ისეთი პროექტების/პროგრამების განხორციელება, რომლებიც მანამდე არ იყო გათვალისწინებული საქართველოს სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის რესპუბლიკურ ან მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში.
თუმცა, ეს წესი ხშირად ირღვევა არჩევნების წინ. ხშირად ხდება ისე, რომ მაგალითად, ხალხი წლები ითხოვს გზის შეკეთებას, ან უწყლობას უჩივის და ხელისუფლება ამ პრობლემების მოგვარებას არჩევნებამდე 60 დღით ადრე იწყებს.
ასევე ხშირია შემთხვევები, როდესაც ბიუჯეტის ფულით რაიმე კეთდება – ან გზა დაიგება ან სკვერი გაშენდება და მის საზეიმო გახსნას სახელისუფლებო მაჟორიტარობის კანდიდატი ესწრება, რომ ქულები თვითონ დაიწეროს, რაც ფაქტობრივად შლის ზღვარს სახელმწიფოსა და მმართველ პარტიას შორის.
მაგალითად, არჩევნებამდე თვენახევრით ადრე გაირკვა, რომ წელს ადგილობრივი ბიუჯეტი 300 რუსთაველი სტუდენტის სწავლას დააფინანსებდა.
როგორც ISFED-ი აღნიშნავს, აქამდე რუსთავის ხელისუფლება სტუდენტების მიმართ ასეთი გულუხვი არ ყოფილა – 2018 წელს სულ 33 სტუდენტი დააფინანსეს, 2019 წელს კი, 157 სტუდენტს მხოლოდ ერთჯერადი დახმარება მასცეს.
ასე იყო 2018 წელს, როდესაც ბანკის ვალები დაუფარეს ხალხს. მაშინდელი პრემიერ-მინისტრი მამუკა ბახტაძე საპრეზიდენტო არჩევნების მეორე ტურამდე ცოტა ხნით ადრე გამოვიდა ინიციატივით, რომლის თანახმად, სახელმწიფომ 600 ათას ბანკის კრედიტორს დაუფარა ვალი, რამაც დაახლოებით 1,5 მილიარდი ლარი შეადგინა.
ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის 20 პროცენტი აბსოლუტური სიღარიბის ზღვარს მიღმაა, სოციალურ დახმარებებს, რომლებსაც მთავრობა გასცემს, შესაძლოა, არჩევნებზე გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს.
მაგალითად, დახმარება, რომელიც ხელისუფლებამ კორონავირუსის ზარალის შესამცირებლად სექტემბერში გასცა – 200 ლარი 18 წლამდე ყველა ბავშვს, ირიბად სწორედ ამ მიზანს ემსახურება.
პოლიტიკური ანალიტიკოსის, გია ხუხაშვილის აზრით, ამ დახმარებების სანაცვლოს მმართველი გუნდი არჩევნებში პოლიტიკურ დივიდენდს მიიღებს.
„ყველა ის დახმარება, რომელიც გაიცა, ირიბად შეიძლება გამოყენებული იქნას, როგორც ადმინისტრაციული რესურსი. თუნდაც ობიექტური მიზეზებით. მე შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ეს დახმარებები არ უნდა გაცემულიყო, იმიტომ, რომ ქვეყანაში სერიოზული გაჭირვებაა, მაგრამ მეორეს მხრივ, ეს ყველაფერი აისახება არჩევნების შედეგებზე და სწორედ ამაზე კეთდებოდა გათვლაც”, – აღნიშნა გია ხუხაშვილმა „რეზონანსთან”.
“სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების” აღმასრულებელი დირექტორი ელენე ნიჟარაძე JAMnews-თან ინტერვიუში აღნიშნავს, რომ მსგავსი პროექტები სერიოზულ კითხვის ნიშნებს აჩენენ და შთაბეჭდილებას ტოვებს, რომ მიზანიმართულად გამოიყენება საარჩევნო მიზნებისთვის.
კიდევ ერთი მაგალითი ISFED-ის წლევანდელი ანგარიშიდან: ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის საკრებულომ არჩევნებამდე 60 დღიან პერიოდში მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტი, ინფრასტრუქტურული ხარჯებისთვის, 1 032 100 ლარით გაზარდა.
ბოლნისი, თეთრიწყარო, წალკა, დმანისის მაჟორიტარი დეპუტატობის კანდიდატი კახა ოქრიაშვილი 8 სექტემბერს ადგილობრივი ბიუჯეტით დაფინანსებული ახალი სკვერის გახსნას ესწრებოდა, მუნიციპალიტეტის მერთან გიორგი ტატუაშვილთან და დმანისი-წალკის მაჟორიტართან ერთად.
გლდანის მეშვიდე და მერვე მიკრორაიონების დამაკავშირებელ ხიდზე, საცხოვრებელი შენობის შიდა ეზოში 400 ათას ლარამდე ღირებულების აღდგენა-გამაგრების სამუშაოები ჩაატარეს და როდესაც საქმე დასრულდა, ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებთან ერთად, მოსახლეობასთან შეხვედრას გლდანის მაჟორიტარი დეპუტატობის კანდიდატი ლევან კობიაშვილიც დაესწრო. ესეც საბიუჯეტო თანხებისა და თანამდებობრივი ან სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენების ფაქტია, რასაც “საარჩევნო კოდექსის” 49-ე მუხლი კრძალავს.
ადამიანური რესურსების გამოყენება წინასაარჩევნოდ
ხშირია საჯარო სამსახურში დასაქმებულთა პირდაპირი თუ ირიბი იძულებით წინასაარჩევნო კამპანიაში ჩართვის შემთხვევები.
ISFED-ის დამკვირვებელმა უკვე გამოავლინეს კანონდარღვევები ადამიანური რესურსის გამოყენების კუთხით.
მთავარი რესურსი ამ კუთხით სკოლის და ბაღის მასწავლებლები არიან, რომლებსაც საარჩევნო კოორდინატორებად მუშაობას ხშირ შემთხვევაში აიძულებენ, რადგან უარის შემთხვევაში არის საფრთხე სამუშაო დაკარგონ. ამის მაგალითია ზუგდიდის სკოლის დირექტორის, ია კერზაიას გახმაურებული საქმე.
ზუგდიდის მე-6 საჯარო სკოლის დირექტორი, ია კერზაია ინსულტით მას შემდეგ გარდაიცვალა, რაც მის სკოლაში განათლების სამინისტროს ინსპექტირების სამსახურმა კერზაიას “დასჯის” მიზნით შემოწმება დაიწყო – მანამდე კერზაიამ უარი უთხრა მმართველი პარტიის, “ქართული ოცნების” საპრეზიდენტო კანდიდატის, სალომე ზურაბიშვილის სასარგებლოდ სააგიტაციო მუშაობაზე.
მასწავლებლების არჩევნებში ჩართვის ფაქტები წელსაც გამოვლინდა. ISFED-ის ანგარიშის თანახმად, აბაშაში, “ქართული ოცნების” ოფისში მიმდინარე შეხვედრაზე, რომელსაც მერის წარმომადგენლები, საკრებულოს დეპუტატები და აგიტატორები ესწრებოდნენ, ჰქონდათ სია, სადაც ბაღების და სკოლების მასწავლებლები იყვნენ ჩამოთვლილი და ტელეფონის გასწვრივ ნომრები ეწერათ. ISFED-მა გაარკვია, რომ სიაში პირველ ნომერი სოფელ პირველი მაისის სკოლის დირექტორი იყო.
ადიგენში „ქართული ოცნების“ მაჟორიტარობის კანდიდატის, ანტონ ობოლაშვილის საარჩევნო შეხვედრას სოფელ არალის მოსახლეობასთან, ძირითადად სოფლის საჯარო სკოლის მასწავლებლები, დირექტორი და სოფლის ბიბლიოთეკის თანამშრომლები ესწრებოდნენ.
ხარაგაულშიც შეხვდა მაჟორიტარობის კანდიდატი პაატა კვიჟინაძე საჯარო სამსახურში დასაქმებულ მოქალაქეებს: სკოლის დირექტორებს, ა(ა)იპ-ების თანამშრომლებსა და საკრებულოს დეპუტატებს.
“გარდა იმისა, რომ ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენება ხდება, ასევე შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ზეწოლასა და მუქარას ამ ადამიანებთან მიმართებით. ზოგადად, ძალიან ეშინიათ რეგიონებში სამსახურების დაკარგვის, რადგან დასაქმების ბაზარი დიდი არ არის და არც სამსახურის მოძებნაა მათთვის მარტივი. შესაბამისად, ძირითადად, ეს ხალხი ჩართულია ხოლმე საარჩევნო ღონისძიებებში და მონაწილეობას იღებს მმართველი პარტიის სასარგებლოდ,” – გვეუბნება ელენე ნიჟარაძე
იმუშავებს თუ არა ადმინისტრაციული რესურსი და მოუტანს თუ არა ხელისუფლებას საარჩევნო დივიდენდებს ამჯერადაც?
ხუხაშვილი ფიქრობს, რო „დღეს ქვეყანაში გვაქვს რეალობა, როდესაც პოლიტიკისთვის არ სცალია ამომრჩეველს და მზად არის ერთჯერადად გაიყიდოს რაღაც სარგებელზე”.
„ადმინისტრაციული რესურსი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა სოციალური მდგომარეობაა ქვეყანაში. გამომდინარე იქიდან, რომ სოციალური რისკები არის ძალიან მაღალი და ადამიანები ორიენტირებული არიან თუნდაც ერთჯერად სარგებელზე, ადმინისტრაციული რესურსი ამ შემთხვევაში შეიძლება ითქვას, რომ საკმაოდ ეფექტური იარაღია. მარტივად რომ ვთქვათ, იაფად შეიძლება ამომრჩევლის ყიდვა, რომელსაც არ აქვს არჩევანი,” – ამბობს ის.
