პოლიტიკური სერიალი: კონფლიქტი მოლდოვის პრეზიდენტსა და მთავრობას შორის

 Newsmaker-ის მასალა

მოლდოვაში პრორუს პრეზიდენტსა და პროევროპულ საპარლამენტო უმრავლესობას შორის დაპირისპირება პოლიტიკური ცხოვრების მთავარ სიუჟეტად იქცა. პრეზიდენტი იგორ დოდონი პერიოდულად უარს აცხადებს ხელი მოაწეროს კანონებს და პარლამენტის და მთავრობის გადაწყვეტილებას. საკონსტიტუციო სასამართლო მმართველი დემოკრატიული პარტიის მოთხოვნით „გამორთავს“ ხოლმე პრეზიდენტს პოლიტიკური პროცესებისგან, სახელმწიფოს მეთაურის მოვალეობას კი საჭირო მომენტებში სპიკერი ასრულებს. მოლდოვის პოლიტიკური სერიალის სამი სეზონი მოგვითხრობს იმაზე, თუ როგორ გადაიქცა წლის განმავლობაში ერთხმად არჩეული პრეზიდენტი დეკორატიულ ფიგურად.

პირველი სეზონი. მიმციობანას თამაში

ყველა გამოკითხვა ადასტურებს, რომ პრეზიდენტი იგორ დოდონი მოლდოვაში ყველაზე პოპულარული პოლიტიკოსია. თუმცა, მას შემდეგ, რაც პრეზიდენტის სავარძელი დაიკავა, დოდონი დაპირებიდან „უნდა ვებრძოლოთ ოლიგარქებს“ და „მკაცრი ზომების“ მიღების მუქარიდან რეალურ ქმედებებზე არ გადავიდა.

ამავდროულად, პროპრეზიდენტული სოციალისტთა პარტიის დეპუტატებმა (დოდონმა პრეზიდენტად კენჭი იყარა როგორც მოლდოვის რესპუბლიკის სოციალისტთა პარტიის კანდიდატმა) ხმა მისცეს შერეულ საარჩევნო სისტემას, რის წყალობითაც დემპარტია, რომელიც პარლამენტში უმრავლესობითაა წარმოდგენილი, 2018 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ ალბათობის მაღალი ხარისხით ძალაუფლების შენარჩუნებას შეძლებს.

ამის შემდეგ პრეზიდენტი თანდათან დეკორატიულ ფიგურად გადაიქცა – საპარლამენტო უმრავლესობამ და მთავრობამ, რომელსაც დემპარტია აკონტროლებს, მოახერხა ქვეყნის მართვა სახელმწიფოს მეთაურის გვერდის ავლით. პოლიტიკური კრიზისის გადალახვის აუცილებლობის მომიზეზებით, დემოკრატები დახმარებისთვის პერიოდულად კონსტიტუციურ სასამართლოს მიმართავდნენ – კონსტიტუციურ სასამართლოს მიმართავდა პრეზიდენტიც, მაგრამ უშედეგოდ.

მეორე სეზონი. მთავარსარდალი ჯარის გარეშე

მოლდოვის პრეზიდენტი, კონსტიტუციის თანახმად, სახელმწიფო გადაწყვეტილებებზე ზემოქმედების მოკრძალებულ უფლებებს ფლობს, მაგარამ იმასაც კი, რაც აქვს, სახელმწიფოს მეთაური ყოველთვის არ იყენებს, ან არ აძლევენ გამოყენების უფლებას.

მაგალითად, მოლდოველმა ჯარისკაცებმა გასული წლის სექტემბერში, პრეზიდენტის აკრძალვის მიუხედავად, რომელიც კონსტიტუციით ქვეყნის შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალია, მონაწილეობა მიიღეს უკრაინაში საერთაშორისო წვრთნებში Rapid Trident-2017.

დოდონმა თავისი პოზიცია გაამყარა იმ არგუმენტით, რომ კონსტიტუციის თანახმად, მოლდოვა ნეიტრალური სახელმწიფოა, და მოლდოვის სამხედრო მოსამსახურეები “არ უნდა მონაწილეობდნენ ნებისმიერი სამხედრო ბლოკის ეგიდით ჩატარებულ სამხედრო წვრთნებში“. თუმცა, საბოლოო ჯამში, ჯარისკაცებმა უკრაინაში გამგზავრებით მთავრობის დადგენილება შეასრულეს.

არმიის წვრთნებში მონაწილეობის ამბით, რომელიც მთავარსარდლის წინააღმდეგ მოქმედებს, პრეზიდენტი სასაცილო მდგომარეობაში აღმოჩნდა; დოდონმა შემდეგ ხელი მოაწერა ბრძანებულებას იმის შესახებ, რომ სამხედრო მოსამსახურეებს არ აქვთ უფლება გაემგზავრონ საერთაშორისო წვრთნებზე სახელმწიფოს მეთაურთან წინასწარი შეთანხმების გარეშე. თუმცა, პასუხად დემოკრატიული პარტიის ლიდერმა ვლადიმირ პლახოტნიუკმა განაცხადა, რომ მმართველი უმრავლესობა დაასრულებს დავას ნაციონალური არმიის წვრთნებთან დაკავშირებით და ისე მოახერხებს, რომ არმიის წვრთნებში მონაწილეობა არ იყოს დამოკიდებული პრეზიდენტის სურვილზე. ეს სრულიად რეალური პერსპექტივაა, რადგან დემოკრატიული პარტია აკონტროლებს უმრავლესობას პარლამენტში.

მესამე სეზონი. დროებითი გამორთვები

2017 წლის ბოლოს პრეზიდენტის და მმართველი უმრავლესობის დაპირისპირება გადაიზარდა უპრეცენდენტო პრაქტიკაში – სახელმწიფოს მეთაურის პერიოდულ „გამორთვაში“. მოლდოვის საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის გადაწყვეტილების თანახმად, პრეზიდენტის მოვალეობის შესრულება და დანიშვნის ბრძანებაზე ხელის მოწერა, აუცილებლობის შემთხვევაში, შეუძლიათ პარლამენტის სპიკერს ან პრემიერ-მინისტრს. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების წყალობით, პარლამენტის სპიკერმა ანდრიან კანდუმ 24 ოქტომბერს თავდაცვის მინისტრად დანიშნა ეუჯენა სტურზუ, რომლის კანდიდატურაც ორჯერ უარყო დოდონმა.

შემდეგ ჯერზე საკონსტიტუციო სასამართლომ პრეზიდენტი „გამორთო“ 2018 წლის იანვარში, რადგან სპიკერს სახელმწიფოს მეთაურის გვერდის ავლით ხელი მოეწერა კაბინეტის შვიდი წევრის დანიშვნაზე, მათ შორის რეინტეგრაციის საკითხებში ვიცე-პრემიერის და ევროპული ინტეგრაციის საკითხებში ვიცე-თავმჯდომარის ჩათვლით. აქ, პრაქტიკულად, საუბარია ნახევარი მთავრობის შეცვლაზე. პრეზიდენტმა კვლავ უარყო ყველა კანდიდატურა, მაგრამ ცვლილებების განხორციელებაში დემოკრატებს ამან ხელი არ შეუშალა.

ამით სიუჟეტი არ დამთავრებულა – ხუთ იანვარს საკონსტიტუციო სასამართლომ კვლავ გააძევა დოდონი პოლიტიკური არენიდან.  სასამართლომ ნება დართო დროებით გვერდზე გაეწიათ პრეზიდენტი მოვალეობის შესრულებიდან, რადგან სახელმწიფო მეთაურმა უარი თქვა აემოქმედებინა კანონი მოლდოვაში რუსეთის ახალი ამბების და საინფორმაციო-ანალიტიკური პროგრამების რეტრანსლაციის აკრძალვის შესახებ. ახლა უკვე პარლამენტის მიღებული კანონებიც შეიძლება აამოქმედონ სახელმწიფოს მეთაურის გვერდის ავლით.  

ეპილოგი

პრეზიდენტის „ჩართვა-გამორთვაზე“ განმეორებადი სიუჟეტი, როგორც ჩანს, არა მარტო მაყურებელს მოსწყინდა. თავის ბოლო, ხუთი იანვრის გადაწყვეტილებაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ პარლამენტს რეკომენდაცია მისცა სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა აღძრას კონსტიტუციური მოვალეობის და საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილების შეუსრულებლობისთვის.

დეპუტატმა დემოკრატმა სერგეი სირბუმ აღნიშნა, რომ პარლამენტმა უკვე დაარეგისტრირა ეს კანონპროექტი.

ინიციატივა ეკუთვნის დემოკრატების პარტნიორებს – დეპუტატებს ევროპული სახალხო ჯგუფიდან – ვალერი გილეცკის და იური ლიანკეს. მათი პროექტის თანახმად, „უზენაესი ხელისუფლების მიერ სასამართლოს გადაწყვეტილების ან საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების განზრახ შეუსრულებლობა“ ისჯება  დიდი სოლიდური ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით სამ წლამდე ვადით და ყოველ შემთხვევაში 5 წლით ერთმევათ გარკვეული თანამდებობების დაკავების უფლება.

თუ ამ კანონს მიიღებენ, მაშინ შეიძლება პრეზიდენტი დოდონი, აუცილებლობის შემთხვევაში, არა მარტო დროებით „გამორთონ“ პოლიტიკური პროცესებისგან, არამედ საერთოდ გაიყვანონ თამაშიდან.