ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირების ფორმატი აუცილებლად შეიცვლება

ფოტო: გევორგ ყაზარიანი, JamNews

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივანმა, რექს ტილერსონმა სენატორ ბობ კორკერს გაუგზავნა წერილი, რომელიც სახელმწიფო დეპარტამენტში განსახორციელებელ ცვლილებებს შეეხება. ტილერსონი სულ ცოტა 30 სპეცმომლაპარაკებლის შემცირებას გეგმავს; მათ შორის. საუბარია ყარაბაღის საკითხზე მომუშავე „ეუთოს მინსკის ჯგუფის“ თანათავმჯდომარეზეც. ინიციატივის მიხედვით, მისი უფლებამოსილება ევროპისა და ევრაზიის საკითხტა ბიუროს უნდა გადაეცეს. წერილში აღნიშნულია, რომ სახელმწიფო მდივნის მოადგილის ასისტენტი მთლიანად საკუთარ თავზე აიღებს თანათავმჯდომარის უფლებამოსილებას და, ამავდროულად, შტატიც შენარჩუნდება.

გადაწყვეტილება ჯერჯერობით მიღებული არ არის, მაგრამ უკვე თამამად შეგვიძლია იმაზე საუბარი, რომ ყარაბაღის პრობლემის მოგვარების ფორმატის ცვლილების პროცესი დაიწყო. თუკი შეერთებული შტატების ხელისუფლება დამოუკიდებელი თანათავმჯდომარის პოსტს გააუქმებს, მის ამ ნაბიჯს, სავარაუდოდ, რუსული და ფრანგული მხარეებიც გაიმეორებენ. თავის მხრივ, ეს გარემოება თანათავმჯდომარეების მობილობას შეამცირებს. ჯგუფის ხელმძღვანელები ხშირად ჩადიოდნენ რეგიონში, საჯარო განცხადებებს აკეთებდნენ და ამ გზით სიტუაციას აკონტროლებდნენ.

ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარების ფორმატის მოსალოდნელ ცვლილებაზე  საუბარი სომხეთში მას შემდეგ დაიწყო, რაც ქვეყანაში საკონსტიტუციო რეფორმა განხორციელდა. 2018 წლის აპრილში სომხეთის ამჟამინდელი პრეზიდენტს, სერჟ სარგსიანს უფლებამოსილების ვადა ამოეწურება და ქვეყანა მთლიანად საპარლამენტო რესპუბლიკად გარდაიქმნება.

ამასთან, პრეზიდენტი ძირითადი ლიდერის ფუნქციას დაკარგავს და პრემიერის უფლებამოსილებები გაიზრდება. თუმცა, პრემიერმინისტრი უსაფრთხოებისა და საგბარეო პოლიტიკის საკითხებით არ იქნება დაკავებული, და, დიდი ალბათობით, მოლაპარაკების პროცესში მონაწილეობას არ მიიღებს.

2007 წლიდან ზეპირი შეთანხმების საფუძველზე, ყარაბაღის პრობლემასთან დაკავშირებით,  სომხეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტები, ეუთოს მინსკის ჯგუფის ამერიკელი, რუსი და ფრანგი თანათავმჯდომარეების ეგიდით, მოლაპარაკებებს აწარმოებენ. თუკი 2018 წლის 28 აპრილის შემდეგ სომხეთს პრეზიდენტი აღარ ეყოლება, ვინ მიიღებს მონაწილეობას მოლაპარაკებებში? ჯერჯერობით ეს შეკითხვა უპასუხოდ რჩება. დაელაპარაკება თუ არა აზერბაიჯანის პრეზიდენტი სომხეთის ვიცეპრემიერს, რომელიც ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის  მთავარი წარმმართველი იქნება?

მოკლედ, ფორმატი იცვლება, მაგრამ ჯერ გაურკვეველია, რა მიმართულებით.

სხვათა შორის, ცვლელებები აზერბაიჯანშიც მოხდება. 2018 წელს ამ ქვეყანაში საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდება. სულ უფრო ხშირად აღნიშნავენ იმას, რომ  ილჰამ ალიევი ამ  პოსტისთვის  თავის მეუღლეს, მეჰრიბან ალიევას შეარჩევს. ეს უკანასკნელი აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა მიმდინარე წლის დასაწყისში  ვიცეპრეზიდენტად დანიშნა. ეს გარემიება ყარაბაღის საკითხის გარშემო დაწყებულ მოლაპარაკებებზეც აისახება – მეჰრიბან ხანუმი თავის მეუღლეზე ბევრად უფრო ნაკლებად მილიტარისტულ პოზიციას აფიქსირებს ხოლმე.

ცვლილებები მოხდება ყარაბაღშიც, რომელიც ჯერჯერობით პირდაპირ არ მონაწილეობს მოლაპარაკებებში. თუმცა, შუამავლები და სომხური მხარე აქტიურად ცდილობენ, ყარაბაღი მოლაპარაკებების მაგიდასთან დააბრუნონ. ჯერჯერობით უცნობია, თუ ვინ წარმოადგენს ყარაბაღს იმ შემთხვევაში, თუკი მოულოდნელად იმ ფორმატის აღდგენა გადაწყდება, რომელშიც ეს სუბიექტიც იღებდა მონაწილეობას.

საქმე ისაა, რომ 7 სექტემბერს ყარაბაღში პრეზიდენტ ბაკო სააკიანის ინაუგურაციის ცერემონია გაიმართება. საკონსტიტუციო რეფერენდუმის შედეგების მიხედვით, სააკიანი „გარდამავალ“ პრეზიდენტად აირჩიეს. იგი ამ პოსტს 3 წლის ვადით ჩაიბარებს.

საკონსტიტუციო ცვლილებების თანახმად, ყარაბაღი მმართველობის საპრეზიდენტო ფორმაზე გადადის. ქვეყანა პრემიერის ინსტიტუტზე უარს ამბობს და ამ ის ნაცვლად სახელმწიფო მინისტრის პოზიციას ქმნის. ხვალ მთავრობა გადადგება და არსებობს ვარაუდი, რომლის მიხედვითაც საგარეო საქმეთა მინისტრიც შეიცვლება. არ არის გამორიცხული, რომ ყარაბაღმა უფრო კატეგორიულად მოითხოვოს მოლაპარაკებებში ჩართვა და არ გააგრძელოს მანდატი, რომლის ძალითაც სომხეთის პრეზიდენტი მოლაპარაკებებში ყარაბაღის სახელით მონაწილეობს.

შეცვლის თუ არა ფორმატის ცვლილება დარეგულირების პრინციპებს?

10 წელია, რაც ე.წ. „მადრიდის პრინციპები“ არსებობს და ბოლო დროს სულ უფრო ხშირად ისმის განცხადებები იმის შესახებ, რომ ეს ფორმატი „უდროოდ დაიღუპა“.  ეს პრინციპები დარეგულირების კომპრომისულ ვარიანტს  გულისხმობს. კერძოდ კი საუბარია ფორმატზე „სტატუსი ტერიტორიების დათმობის სანაცვლოდ“.

თუმცა, 2016 წლის აპრილის ომის შემდეგ სომხურმა მხარემ შეწყვიტა დათმობებზე საუბარი, შუამავლები კი ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის გამტკიცებასა და მშვიდობის შენარჩუნებას უფრო მოითხოვენ, ვიდრე „მადრიდის პრინციპების“ მიხედვით მოქმედებას. კერძოდ, მედიატორები (შეერთებული შტატებიც, რუსეთიც და საფრანგეთიც)მხარეებს შეხების ზოლში ინციდენტების გამოძიების მექანიზმების  შექმნისკენ მოუწოდებენ. თუმცა, აზერბაიჯანი ასეთ შესაძლებლობას კატეგორიულად უარყოფს

ექსპერტები სულ უფრო ხშირად აცხადებენ, რომ ყარაბაღთან დაკავშირებით დასავლეთმა პოლიტიკური გადაწყვეტილება მიიღო, რომელიც ამ სუბიექტის დამოუკიდებლობას ითვალისწინებს

საგარეო პოლიტიკის, თავდაცვისა და უშიშროების საკითხების  ექსპერტმა, გრიგორი ტროფიმჩუკმა Tert.am-თან საუბრისას განაცხადა, რომ დასავლეთი ყარაბაღის „სუვერენიზაციის გზით წავა. «რუსეთი კი ამ საკითთან დაკავშირებით ვერაფერს იღონებს», – აღნიშნა მან.

მისი თქმით, ამ კონტექსტში, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ომი გარდაუვალი იქნება  და ამ დაპირისპირების შედეგებზე პაუხისმგებლობა „რუსეთის ფედერაციას დაეკისრება“.

ასეი გეგმის არსებობის, ან არარსებობის დამტკიცება ძალიან რთულია. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო დროს შეერთებული შტატებს ყარაბაღის პრობლემა აღარ „შეჰყავს“ იმ კონფლიქტების სიაში, რომლებთან დაკავშირებითაც ამერიკის ხელისუფლება ტერიტორიული მთლიანობის შენარჩუნებას  მოითხოვს. როგორც წესი, ამ ჩამონათვალში აფხაზეთის, სამხრეთ ოსეთის, უკაინისა და დნესტრისპირეთის პრობლემებს მოიაზრებენ ხოლმე.

ტექსტში გამოყენებული ტერმინები და ტოპონიმები, ასევე მოსაზრებები და იდეები, გამოხატავს სტატიის ავტორის პირად პოზიციას და ყოველთვის არ ემთხვევა JAMnews-ის და მისი ცალკეული თანამშრომლების მოსაზრებებსა და პოზიციას. JAMnews-ი იტოვებს უფლებას წაშალოს პუბლიკაციის ქვეშ დატოვებული კომენტარები, რომლებიც შეფასდება, როგორც შეურაცხმყოფელი, მუქარის შემცველი, ძალადობის წამქეზებელი და ასევე ეთიკურად მიუღებელი სხვა მიზეზების გამო