120/30: ყველა მთავარი კითხვა ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის მიღწეულ შეთანხმებაზე
რამდენიმეთვიანი კონსულტაციების შემდეგ ხელისუფლება და ოპოზიცია შეთანხმდნენ იმაზე, თუ რა საარჩევნო მოდელით უნდა ჩატარდეს 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები.
ბოლო შეხვედრა, რომელზეც შეთანხმება შედგა, აშშ-ის საელჩოში გაიმართა.
პოზიცია ხელისუფლებამ დათმო – არჩევნები 120/30 მოდელით ჩატარდება ანუ 120 დეპუტატს პროპორციული სიით აირჩევენ, ხოლო 30-ს – მაჟორიტარულით.
ამ შეთანხმებით, სავარაუდოდ, დასრულდა რამდენიმეთვიანი ოპოზიციური პროტესტი – ოპოზიცია სწორედ საარჩევნო სისტემის შეცვლას ითხოვდა.
საქართველო საპარლამენტო ქვეყანაა, ამიტომ 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები გადამწყვეტია – ვინც გაიმარჯვებს, ის მართავს ქვეყანას მომავალი ოთხი წლის განმავლობაში.
• მოსაზრება: ოლიგარქის რევანში
• საქართველოში პოლიტიკური კრიზისია. სად არის გამოსავალი? ექსპერტების მოსაზრებები
• რატომ არის მნიშვნელოვანი ბრძოლა პროპორციული სისტემისთვის
საარჩევნო სისტემაზე მხარეების მიერ მიღწეული შეთანხმების შესახებ საკანონმდებლო ინიციატივას პარლამენტის ბიუროზე 11 მარტს გაიტანენ. პროექტი სამი მოსმენით უნდა მიიღონ, რის შემდეგაც ცვლილებები კონსტიტუციის გარდამავალ დებულებებში აისახება. ახალ საარჩევნო სისტემას მინიმუმ 113 დეპუტატის მხარდაჭერა სჭირდება.
რას ნიშნავს მოდელი 120/30?
საქართველოში აშშ-ის საელჩომ გამოაქვეყნა იმ მემორანდუმის ტექსტი, რომელზეც ქართული ოპოზიცია და ხელისუფლება შეთანხმდნენ.
მემორანდუმის თანახმად, 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებში ამომრჩევლები 120 დეპუტატს პროპორციული, ხოლო 30 დეპუტატს მაჟორიტარული წესით აირჩევს.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი შეთანხმება – პარტიას, რომელიც ამომრჩევლის 40 პროცენტიან მხარდაჭერას ვერ მოიპოვებს, არ ექნება ერთპარტიული მთავრობის დაკომპლექტების უფლება.
რაც შეეხება საარჩევნო ბარიერს, 2020 წელს ის ერთპროცენტიანი იქნება ანუ პარლამენტში დეპუტატის გაყვანის შანსი აქვს იმ პარტიასაც, რომელსაც ამომრჩევლის ერთპროცენტიანი მხარდაჭერა აქვს.
არის თუ არა ეს ის, რასაც ოპოზიცია ითხოვდა?
არჩევნების ეს მოდელი მაქსიმალურად არის მიახლოებული პროპორციულ საარჩევნო სისტემასთან, რომელსაც წლებია ოპოზიცია ითხოვდა, ხოლო ბოლო რამდენიმე თვეა, ამ მოთხოვნით საქართველოში საპროტესტო აქციები იმართებოდა.
არასამთავრობო სექტორი და ოპოზიცია საპარლამენტო არჩევნების პროპორციული საარჩევნო სისტემით ჩატარებას ჯერ კიდევ 2016 წელს მოითხოვდა. ქართული ოცნების თავმჯდომარე, ბიძინა ივანიშვილი საზოგადოებას დაჰპირდა, რომ 2020 წელს ქვეყანა არჩევნების პროპორციულ საარჩევნო სისტემაზე გადავიდოდა და კანონპროექტზე მუშაობაც დაიწყო. თუმცა, 2019 წლის 14 ნოემბერს კანონპროექტი სწორედ მმართველმა გუნდმა და ბიძინა ივანიშვილის ერთგულმა დეპუტატებმა ჩააგდეს.
მას შემდეგ, რაც ბიძინა ივანიშვილმა დაპირება არ შეასრულა, თბილისში, პარლამენტის წინ საპროტესტო აქციები დაიწყო, ოპოზიციასა და მმართველ გუნდს შორის მოლაპარაკებებში კი საერთაშორისო დიპლომატიური კორპუსი ჩაერთო.
ხელისუფლება ოპოზიაციას 110/40 მოდელს სთავაზობდა, თუმცა, ოპოზიცია ამ შეთავაზებას არ დასთანხმდა.
რატომ არის ასეთი მნიშვნელოვანი პარტიული და მაჟორიტარული გზით არჩეული დეპუტატების თანაფარდობა?
დღეს მოქმედი მოდელის მიხედვით, საქართველოში საპარლამენტო არჩევნები შერეული საარჩევნო სისტემით ტარდება. პარლამენტის 150 დეპუტატიდან 77 დეპუტატი პარტიული სიით აირჩევა, ხოლო 73 დეპუტატი – მაჟორიტარული წესით.
ამ წესს მუდმივად აკრიტიკებენ რამდენიმე მიზეზით.
ტრადიციულად, საქართველოში მაჟორიტარული წესით არჩევნებში სახელისუფლებო ან ხელისუფლების მიერ მხარდაჭერილი კანდიდატი იმარჯვებს, რადგან ხელისუფლება არჩევნებზე მძლავრად იყენებს ადმინისტრაციულ რესურსს, რომელთან გამკლავებაც ფინანსურად და ორგანიზაციულად ოპოზიციას უჭირს.
თანაც, მაჟორიტარული სისტემა უსამართლოა და იძლევა შესაძლებლობას, პარტიამ მიღებულ მხარდაჭერაზე ბევრად მეტი მანდატი მიიღოს. მაგალითად, 2016 წლის 8 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებში მმართველი პარტია “ქართული ოცნება” ამომრჩეველთა 48,6 პროცენტმა შემოხაზა. ანუ ნახევარზე ნაკლებმა. თუმცა, 150 ადგილიან პარლამენტში მან 115 ადგილი, საკონსტიტუციო უმრავლესობა მოიპოვა და ეს ყველაფერი სწორედ მაჟორიტარული სიების ხარჯზე შეძლო.
ცოტა არითმეტიკა: რა მოხდება 120/30–ის შემთხვევაში?
120/30 მოდელის შემთხვევაში ასეთ სურათს ვიღებთ: დავუშვათ, მმართველმა გუნდმა ოცდაათივე მაჟორიტარული ოლქი მოიგო. მისმა პარტიულმა სიამ კი ამომრჩევლების 35 პროცენტიანი მხარდაჭერა მოიპოვა. ასეთ შემთხვევაში, ეს პარტია პარლამენტში პროპორციული სიით 42 დეპუტატს გაიყვანს. ჯამში 30+42=72 დეპუტატი ეყოლება.
მთავრობის დამტკიცებას კი 76 ხმა სჭირდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მთავრობის ფორმირებისთვის სხვა პოლიტიკურ ძალებთან კოალიციის შექმნა დასჭირდება.
ვის მოსწონს და ვის არა ახალი წესი?
წესი, რომელზეც შეთანხმება მოხდა, არ არის ის, რასაც ოპოზიცია ითხოვდა, თუმცა არც ის არის, რასაც ხელისუფლება უჭერდა მხარს.
ეს კომპრომისული ვარიანტია, რომელზეც ხელისუფლება მხოლოდ საერთაშორისო აქტორების, პირველ რიგში კი, აშშ-ის ჩართულობის შედეგად დათანხმდა. ახალი მოდელი არსებულთან შედარებით უფრო სამართლიანია და მეტ შანსს აძლევს ოპოზიციას, რომ ოპონირება გაუწიოს ხელისუფლებას არჩევნებში.
აშშ-ს საელჩოს შენობაში ხელმოწერილი მემორანდუმი ასევე იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ მან პოლიტიკური პროცესები ქუჩიდან კვლავ საპარლამენტო დერეფნებში დააბრუნა.
მემორანდუმის ხელმოწერის შემდეგ, პროცესის ფასილიტატორმა ანუ აშშ-ის საელჩომ მიულოცა მხარეებს შეთანხმების მიღწევა:
“ვულოცავთ პოლიტიკური დიალოგის მონაწილეებს დღევანდელ წარმატებულ შეთანხმებას, რაც უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯია საქართველოში პოლიტიკური გარემოს დეპოლარიზაციისა და ნორმალიზაციის მიღწევაში, წლის ბოლოს დაგეგმილი საპარლამენტო არჩევნებისთვის მზადების პროცესში,” – ნათქვამია განცხადებაში.
პოლიტპატიმრების საკითხი
ხელისუფლებასთან მოლაპარაკებებისას, საარჩევნო სისტემის გარდა, ოპოზიცია დღის წესრიგში პოლიტიკური ნიშნით დაკავებული ადამიანების საკითხსაც აყენებდა.
როგორც შეხვედრიდან გამოსულმა ოპოზიციის წარმომადგენლებმა აღნიშნეს, გადაწყდა პოლიტპატიმრების საკითხიც.
კერძოდ კი, საუბარია ირაკლი ოქრუაშვილისთვის, ბესიკ თამლიანისა და გიორგი რურუასთვის აღკვეთის ღონისძიების შეცვლაზე. რაც შეეხება გიგი უგულავას, როგორც ოპოზიციის წარმომადგენლები აღნიშნავენ, ის შეიძლება პრეზიდენტმა შეიწყალოს.
„ყველაფერი შეთანხმებულია… პოლიტპატიმრები გათავისუფლდებიან, ყველა პოლიტიკური დევნისთვის შეთითხნილი საქმეები გაჩერდება,“ – თქვა შეხვედრიდან გამოსულმა „ნაციონალური მოძრაობის“ ერთ-ერთმა ლიდერმა გრიგოლ ვაშაძემ.
თუმცა, პოლიტპატიმრების შესახებ არაფერი წერია მემორანდუმში, რომელსაც აშშ-ის საელჩოში მოეწერა ხელი.
„გვარები არ არის ჩაწერილი [მემორანდუმში], მაგრამ შეთანხმება არსებობს და ამის გარანტია არ არის არავინ, ამის გარანტორი არიან ჩვენი ფასილიტატორები, – აღნიშნა ვაშაძემ, – ტერმინებზე ნუ ვიდავებთ, ამას შეგიძლიათ დაარქვათ პოლიტპატიმრები, შეგიძლიათ დაარქვათ მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის საქმეები, შეგიძლიათ დაარქვათ რაც გნებავთ, მაგრამ ფაქტი რჩება ფაქტად“.
ხელისუფლების წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ ოპოზიცია ცრუობს, ქვეყანაში პოლიტპატიმრები საერთოდ არ არსებობენ და ამ საკითხზე შეთანხმება მიღწეული არ არის.
„ჩვენ საქართველოში არ გვყავს პოლიტპატიმრები, ჩვენ გვყავს ადამიანები, რომლებმაც ჩაიდინეს დანაშაული და ამისთვის არიან მიცემული სისხლის სამართლის პასუხისგებაში და არის დამდგარი შესაბამისი განაჩენები,“ – აღნიშნა მამუკა მდინარაძემ. მან უარყო შეთანხმების არსებობა ამ თემაზე.
