რამდენად რეალისტურია საქართველოს მთავრობის ეკონომიკური გეგმა? განვიხილავთ პუნქტობრივად

13 მარტს საქართველოს მთავრობამ ეკონომიკაზე კორონავირუსის უარყოფითი გავლენის შესამცირებლად ეკონომიკის სტიმულირების ღონისძიებების გეგმა წარადგინა.

გეგმა ექვს პუნქტიანია და ძირითადად ტურისტული მომსახურების ბიზნესში ჩართულ მეწარმეებს ეხება.

რას გულისხმობს ეს გეგმა და რას უნდა ველოდოთ მისგან?

JAMnews-ი „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველოს“ ეკონომისტს, ბესო ნამჩავაძეს ესაუბრა. ჩვენ მას თითოეული პუნქტის განხილვა და შეფასება ვთხოვეთ:

რა წერია გეგმაში და რა ვადებზეა იგი გათვლილი – ზოგადი შეფასება

გეგმა ორი ნაწილისგან შედგება: შეღავათები, რომლებსაც ბანკები გაუწევენ მოსახლეობას და დახმარება, რომელსაც მოქალაქეები სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მიიღებენ.

ბანკებისთვისაც და ბიუჯეტისთვისაც ეს საკმაოდ მძიმე ტვირთი იქნება.

ტურიზმის სექტორის დახმარების გეგმა ოთხთვიანია – ანუ გათვლილია იმაზე, რომ კორონავირუსის კრიზისი მაქსიმუმ ოთხი თვე გაგრძელდება – მარტიდან ივნისის ჩათვლით.

თუმცა, რამდენად საკმარისია ეს დრო, ეს უკვე კორონავირუსის გავრცელების ვადებზეა დამოკიდებული, რის პროგნოზირებაც რთულია.

ამასთან, მოსალოდნელია რომ ეკონომიკური აქტივობის წახალისებისთვის ეროვნული ბანკი ცალკე წარადგენს საბანკო რეგულაციების შემსუბუქების გეგმას.

პუნქტობრივად რომ მივყვეთ: პუნქტი #1 ბიზნესს, რომელსაც შეექმნება სესხის გადახდის პრობლემა, ბანკები ინდივიდუალურად გაუკეთებენ სესხის რესტრუქტურიზაციას. რას ნიშნავს ეს პუნქტი და როგორ იმუშავებს იგი

მომავალი 3-4 თვის განმავლობაში, თუ კომპანიას ობიექტური მიზეზებით (ობიექტურში იგულისხმება კორონავირუსით გამოწვეული მიზეზები) არ შეეძლება სესხზე მომსახურება, ბანკები სესხების რესტრუქტურიზაციას მოახდენენ.

რესტრუქტურიზაციის პირობები ინდივიდუაილური იქნება ყველა კომპანიისთვის, თუმცა ზოგადად სესხების დაფარვის გადავადებას და საშეღავათო პერიოდების მიცემას გულისხმობს.

მთავრობის მოლოდინით, ეს დახმარება ყველაზე მეტად სასტუმროებს დასჭირდებათ და ამ გზით ისინი დაახლოებით 100 მლნ ლარის რესურსს დაზოგავენ დროებით.

შეფასება: საბანკო სესხის მქონე კომპანიებს 3-4 თვეში ზარალი  100 მლნ ლარზე მეტი ექნებათ, მაგრამ გარკვეულ შეღავათს გაუწევთ. ზოგადად, ვალზე მომსახურება ისეთი ხარჯია, რომლის გადავადებაც კომპანიას არ შეუძლია. სულ რომ დახუროს, ეს ხარჯი მაინც ექნება გასაწევი, ამიტომ ეს დახმარება ამ ტვირთის შემსუბუქებაა.

პუნქტი 2. მომდევნო სამი თვის განმავლობაში ბანკი კლიენტებს შენატანის გადავადების საშუალებას მისცემს

ეს ეხება მხოლოდ ფიზიკურ პირებს, თუმცა როგორც სამომხმარებლო, ასევე იპოთეკურ და სხვა სახის სესხებს.

ბანკის ვალის მქონე პირს შეუძლია (ვალდებული არ არის) ივნისის ბოლომდე არ შეიტანოს სესხის თანხა, არც ძირი და არც პროცენტი.

ბანკის წარმომადგენლები ამბობენ, რომ ყველა ფიზიკურ პირს ბანკი უშუალოდ დაუკავშირდებიან გააცნობენ პირობებს. გაცდენილი სამი თვის შენატანი მომდევნო პერიოდების (ივლისიდან) შენატანებზე თანაბრად გადანაწილდება, ან სესხის დაფარვის ვადა გახანგრძლივდება და მაგალითად, თუ ადამიანს სესხის დასაფარად დარჩენილი ჰქონდა 2 წელი, გადაიწევს 3 თვით. დღეიდან 2 წელიწადში და 3 თვეში დაფარავს. ბუნებრივია, ისევ შეეძლება წინასწარი შენატანების გაკეთება, თუ ექნება საშუალება, რომ უფრო მალე დაფაროს სესხი. საშეღავათო პერიოდში სესხის ძირზე პროცენტი დაირიცხება, რაც საშეღავათო პერიოდის შემდეგ შენატანებს უმნიშვნელოდ გაზრდის.

შეფასება: ეს  კარგი შეთავაზებაა ბანკების მხრიდან, პანიკას შეამცირებს და იმ ადამიანებს, ვისაც ვირუსის გავრცელების გამო შემოსავლები შეუმცირდებათ, დანაკლისი, გარკვეულწილად, სესხების შენატანის გადავადებით დააკომპენსირდებათ.

მარტივად რომ ვთქვათ, კრიზისის პერიოდში დასახარჯი ფული მეტი დარჩებათ.

თუმცა, ჯობია ამ შეთავაზებით მხოლოდ იმ მომხმარებელმა ისარგებლონ, ვისი ფინანსური მდგომარეობაც რეალურად შეიცვალა კრიზისი გამო და სესხის გადახდა არ შეუძლიათ. ხოლო, ვისი შემოსავალი და ხელფასიც იგივე დარჩა, ჯობია, რომ ამ შეთავაზებით არ ისარგებლონ, რადგან გადავადების შემთხვევაში, პროცენტი ძირს ერიცხება და საბოლოოდ გარკვეული თანხით მეტის გადახდა მოუწევთ.

პუნქტი 3. კომპანიებს, რომლებიც ტურიზმთან დაკავშირებულ საქმიანობებს ახორციელებენ, ქონების და  საშემოსავლო გადასახადი პირველ ნოემბრამდე გადაუვადდებათ

ტურიზმის სექტორში ჩართულ კომპანიებს, როგორებიცაა სასტუმროები, რესტორნები, ტურისტული სააგენტოები, სატრანსპორტო კომპანიები, საექსკურსიო საქმიანობის, კულტურული და სპორტული ღონისძიებების ორგანიზატორები და სხვა (ზუსტ ჩამონათვალს მთავრობა ამზადებს), მთავრობა ოთხი თვის განმავლობაში (მარტი-ივნისი) ქონების და საშემოსავლო გადასახადს არ გადაახდევინებს.

ეს შეეხება დაახლოებით 18 ათას კომპანიას და 50 ათას დასაქმებულს. საუბარია, 100 მლნ ლარის გადასახადის გადავადებაზე.

ამ ოთხი თვის განმავლობაში დაგროვილი გადასახადის გადახდას ეს კომპანიები 2020 წლის პირველი ნოემბრიდან დაიწყებენ. დავალიანება გადანაწილდება თვეებზე და ერთბაშად არ იქნება გადასახდელი. ეს შეღავათი კეთდება იმიტომ, რომ კომპანიები მაქსიმალურად ეცადნონ დასაქმებულების შენარჩუნება და არ გაიზარდოს უმუშევრობა.

გამომდინარე იქედან, რომ ოქტომბერში საქართველოში საპარლამენტო არჩევნებია და მმართველი გუნდის ხელისუფლებაში დარჩენის საკითხი უნდა გადაწყდეს, მთავრობამ დაგროვილი გადასახადის გადახდა ნოემბრამდე გადაწია.

არჩევნებამდე უმუშევრობის ზრდა ცუდად იმოქმედებდა ხელისუფლების რეიტინგზე.

შეფასება: ქონების გადასახადი დიდი თანხები არ არის და მას ისედაც წელიწადში ერთხელ იხდიან. რაც შეეხება საშემოსავლოს გადავადებას, ეს მნიშვნელოვანი. გადაწყვეტილებაა. იგი შესაძლებლობას მიცემს კომპანიებს ნაკლებად იფიქრონ დასაქმებულების დათხოვნაზე. რამდენად საკმარისია ეს ღონისძება, დამოკიდებულია კრიზისის დონეზე და ხანგრძლივობაზე.

პუნქტი 4. მთავრობა გააორმაგებს დღგ-ს დაბრუნებებს და წლის ბოლომდე დაგეგმილი 600 მლნ ლარის ნაცვლად კომპანიებს 1,200 მლნ ლარს დააბრუნებს

დამატებული ღირებულების გადასახადს კომპანიები ყოველთვის ზედმეტობით იხდიან და შემდეგ ზედმეტად გადახდილი უკან უბრუნდებათ. ამის მიზეზი ისაა, რომ ტექნიკურად რთულია გადახდის მომენტში ზუსტად იყოს განსაზღვრული რამდენი დღგ-ს გადახდა უწევთ.

დაგეგმილი იყო, რომ წელს კომპანიებს 600 მლნ ლარის ზედმეტად გადახდილი დღგ დაუბრუნდებოდათ.

დავალიანება ყოველთვის მეტია, ვიდრე გარკვეულ ვადაში მთავრობა აბრუნებს. ამიტომ, მთავრობამ გადაწყვიტა დღს-ს დაბრუნება გააორმაგოს.

თუმცა, ფინანსთა მინისტრის საუბრიდან გამოიკვეთა, რომ დამატებითი 600 მლნ-ს დაბრუნება არ მოხდება მხოლოდ უახლოეს თვეებში და უფრო ხანგრძლივი პროცესი იქნება. ასევე, ეს გადაწყვეტილება ეხება დღგ-ს ყველა გადამხდელს (ვისაც დღგ აქვს დასაბრუნებელი) და არა მხოლოდ ტურიზმის სექტორს.

შეფასება: ეს ფინანსურად ყველაზე დიდი შეღავათია, მაგრამ ეკონომიკური კრიზისის პირობებში  სახელმწიფოს დამატებით 600 მლნ ლარის დაბრუნება გაუჭირდება. შემცირებული ეკონომიკური ზრდის გამო ბიუჯეტს ისედაც დაუდგება დაგეგმილი შემოსავლების მობილიზების პრობლემა. სავარაუდოდ, სახელმწიფო ვერც მოახერხებს სრულად 600 მლნ-ს დაბრუნებას. ან ნაწილის დაბრუნება 2021 წელს გადაიწევს.

პუნქტი 5. საბანკო სესხის ექვსი თვის პროცენტის დაფარვაში დაეხმარება მთავრობა იმ სასტუმროებს, სადაც 4-დან 50 ნოემბრამდეა

ექვსი თვის განმავლობაში ოთხიდან 50 ნომრამდე სასტუმროების საპროცენტო განაკვეთს სახელმწიფო დაფარავს.

ასეთი არის ორი ათასამდე სასტუმრო. აქ იგულისხმება სრული ან ნაწილობრივი თანადაფინანსება. ამ შეღავათის გაწევა საჭირო იქნება იმ შემთხვევაში, თუ სასტუმრო პირველი პუნქტის შეთავაზებას (საბანკო სესხების დაფარვის გადავადებას) არ გამოიყენებს.

სავარაუდოდ, სახელმწიფო ბიუჯეტს ეს დაპირება სამი მლნ ლარი დაუჯდება.

შეფასება: ყველაზე მცირე დახმარებაა. მსგავსი პროგრამა აქამდეც მუშაობდა მცირე სასტუმროებისთვის და ახლა მეტს მოიცავს. ეს პროგრამა მიმდინარეობს და მისი შესრულება პრობლემა არ იქნება.

პუნქტი 6. 2020 წლის ბიუჯეტით გათვალისწინებული კაპიტალური ხარჯები 300 მლნ ლარით გაიზრდება

ეკონომიკაში ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკაა, რომ როცა კრიზისის ნიშნები ან კრიზისია ქვეყანაში, მთავრობა ინფრასტრუქტურულ, იგივე კაპიტალურ ხარჯებს ზრდის.

ამით იგი ხელს უწყობს ეკონომიკური აქტივობის და დასაქმების ზრდას.

კორონავირუსით გამოწვეული ეკონომიკური აქტივობის შენელება და შესაძლოა შეჩერებაც კი, გარკვეულწილად უნდა დაბალანსდეს კაპიტალური პროექტების დაჩქარებული განხორციელებით.

პროექტები, რომლებიც წელს არ იყო დაგეგმილი, წელს დაგეგმილებთან ერთად განხორიციელდება. ეს ძირითადად მოიცავს სამშენებლო სამუშაოებს, სადაც ნაკლები კონტაქტია ადამიანებს შორის, გარე სივრცეში მუშაობენ და მაღალი ალბათობით, ვირუსის გამო, სამშენენებლო სამუშაოების შეჩერება საჭირო არ გახდება.

შეფასება: თუ ვირუსი მეტად გავრცელდა და საყოველთაო იზოლაცია გამოცხადდა, ინფრასტრუქტურული სამუშაოებიც შეჩერდება. სხვა შემთხვევაში, კაპიტალური ხარჯების ზრდა, ამ პირობებში ეკონომიკურ აქტივობას გაზრდის. თუმცა, უკეთესი ალტერნატივაც შეიძლება არსებობდეს, ხარჯების ზრდის ნაცვლად, 300 მლნ ლარით მოსახლეობას გადასახადები შევუმციროთ, ან ისედაც მაღალი ბიუჯეტის დეფიციტი შევამციროთ.

რამდენად მომზადებული შეხვდა საქართველო შესაძლო ეკონომიკურ კრიზისს?

ბოლო წლებში საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაში მნიშვნელოვანი ადგილი ტურიზმის სექტორს ეკავა.

კორონავირუსის კრიზისმა გამოაჩინა ამ სუსტი მხარე. კრიზისმა აჩვენა, რომ ქვეყნის ეკონომიკის მხოლოდ ტურიზმის იმედად დატოვება დიდი  შეცდომაა.  როდესაც საგარეო კრიზისები იწყება, პირველ რიგში ტურიზმს ურტყამს და მით უმეტეს ვირუსით გამოწვეული კრიზისი, როცა ქვეყნებმა საზღვრები ჩაკეტეს.

საქართველო საკმაოდ რთული პირობებით შეხვდა კორონავირუსის უარყოფით ეკონომიკურ შედეგებს.

ასეთ დროს, ცენტრალური (ეროვნული) ბანკები მონეტარულ პოლიტიკას არბილებენ, ანუ რეფინანსირების პროცენტს ქვემოთ წევენ. ჩვენთან კი, ბოლო პერიოდში დაფიქსირებული მაღალი ინფლაციის და ლარის კურსის გამო, რეფინანსირების განაკვეთი საკმაოდ მაღალი, 9%-მდე არის და ისევ დგას ინფლაციის და კურსის კიდევ უფრო გაუფასურების საფრთხე. ეს კი საჭირო ნაბიჯის გადადგას ხელს უშლის.

ვინაიდან 2020 წელი საარჩევნო წელია, მთავრობამ 2020 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი პოპულისტურად დაგეგმა და 2 მილიარდ ლარზე მეტი სახელმწიფო ვალის აღებაა საჭირო.

ანუ ბიუჯეტი თავიდანვე მაღალ დეფიციტზე დაიგეგმა.

ახლა, როდესაც, კორონავირუსის საწინააღმდეგო ანტიკრიზისული გეგმა ბიუჯეტის შემოსავლების კლებას და ხარჯების ზრდას გულისხმობს, ბიუჯეტის დეფიციტი კიდევ უფრო გაიზრდება და 2 მილიარდ ლარზე გაცილებით მეტი ახალი ვალის აღება მოგვიწევს, შესაძლოა 3 მილიარდ ლარამდეც კი.

კორონავირუსისგან დაწესებული ეკონომიკური შეზღუდვები თუ ივნისის შემდეგაც გაგრძელდა, ჩვენი ბიუჯეტი ამას ვერ გაუმკლავდება და მოსახლეობა მძიმე შედეგებს იგრძნობს.