თურქეთის სომხური სათვისტომოს სულიერი ლიდერი ამერიკის სენატს აკრიტიკებს
ეპისკოპოსი საად მაშალიანი თურქეთის სომხური სათვისტომოს სულიერი ლიდერი ერთ კვირაზე ნაკლები დროის წინ – 2019 წლის 11 დეკემბერს გახდა, მაგრამ სომხეთის საზოგადოების ნაწილში უკვე ნეგატიური რეაქცია გამოიწვია.
ერთ-ერთი მიზეზი ისაა, რომ ახალი – სომხეთის კონსტანტინოპოლის (სტამბოლის) ეპარქიის 85-ე პატრიარქი სააკ მაშალიანი კრიტიკით გამოვიდა აშშ-ს სენატის მიმართ, რომელმაც 12 დეკემბერს ოსმალურ თურქეთში პირველი მსოფლიო ომის წლებში სომხების გენოციდის აღიარებას ერთხმად მისცა ხმა.
თუმცა, მანამდე სტამბოლის სომხური სათვისტომოს წევრებმა უკვე განაცხადეს იმის შესახებ, რომ ისინი მაშალიანს არ ცნობენ, რადგან ის თურქეთის ხელისუფლების პოზიციას იზიარებს.
„სომხების განსაცდელი თურქეთზე ზეწოლის მოსახდენად გამოიყენეს“
სხვა ქვეყნებმა „სომხების 100 წლის წინანდელი განსაცდელი“ თურქეთზე პოლიტიკური და ეკონომიკური ზეწოლის მოსახდენად გამოიყენეს, – თქვა ეპისკოპოსმა სააკ მაშალიანმა თურქულ გამოცემა Sabah-თან ინტერვიუში.
მისი აზრით, ამგვარი ქმედებები „ამორალურია“:
„ჩვენ გვსურს, რომ პრობლემის შესახებ სხვადასხვა ქვეყნის პარლამენტები კი არ ლაპარაკობდნენ, არამედ ამ მიწაზე მცხოვრები ადამიანები. ჩვენ თურქეთსა და სომხეთს შორის ურთიერთობის გაუმჯობესება გვინდა… სომხური სათვისტომო თურქეთის ცხოვრებაში ინტეგრირებულია. ჩვენ ამ ქვეყანასთან საერთო ბედისწერა გვაკავშირებს…
ეს სტამბოლის სომხური სათვისტომოს არჩევანია. ჩვენ ამ ქვეყანაში ცხოვრება გადავწყვიტეთ, და ჩვენ სომხეთისგან ეს გარემოება გვყოფს.
ამგვარი საკითხების აგორება თურქეთში სიძულვილის ენას აძლიერებს“.
ეპისკოპოსმა განაცხადა, რომ მხარს უჭერს ისტორიკოსების ერთობლივი კომისიის შექმნას, რომელიც 100 წლის წინანდელი მოვლენების შესწავლას შეძლებდა.
ექსპერტები იხსენებენ, რომ მანამდე თურქეთის ხელისუფლება სწორედ ამ ინიციატივით გამოდიოდა. სომხეთის ხელისუფლებას პასუხად არაერთხელ განუცხადებია, რომ გენოციდის თემა განხილვას არ ექვემდებარება, რადგან უდავო ფაქტს წარმოადგენს.
„ნუ დაივიწყებთ, რა დროსა და რა ქვეყანაში იმყოფება მაშალიანი“
თურქოლოგმა აიკ გაბრიელიანმა თვის Facebook-გვერდზე მაშალიანის განცხადებაზე კომენტარი გააკეთა და მოუწოდა „პატრიარქის მიმართ ზედმეტად მკაცრები არ ყოფილიყვნენ“:
„ნუ დაგვავიწყდება, თუ რა დროსა და რა ქვეყანაში უწევს მაშალიანს მუშაობა. პატრიარქი ახლახან აირჩიეს, მისი პოზიციები საკმარისად მყარი არ არის. მოდით, მედლის მეორე მხარეს შევხედოთ. მან თქვა, რომ მესამე ძალამ ჩვენი ტრგედია საკუთარი ინტერესების გასატარებლად არ უნდა გამოიყენოს. და კიდევ, მან სომხებსა და თურქებს ირიბად დიალოგისკენ მოუწოდა. და მას შეუძლია ამ საქმეში შუამავალიც გახდეს“.
„პატრიარქი კონკურენციის გარეშე აირჩიეს, ამიტომ ის არალეგიტიმურია“
თურქეთის სომხურმა სათვისტომომ მაშალიანი თავიდანვე ქვეყნის ხელისუფლების ინტერესების წარმომადგენლად აღიქვა.
ადგილობრივ სომხებს მიაჩნიათ, სომხეთის სამოციქულო ეკლესიის სტამბოლის ეპარქიის მეთაურის არჩევნები კონკურენციის გარეშე ჩატარდა, და ამიტომ ახალი პატრიარქი არალეგიტიმურია.
„არჩევნებში მონაწილეობა სათვისტომოს თითქმის მეოთხედმა მიიღო, სულ – დაახლოებით 14 ათასმა ადამიანმა, და ამით ბევრი რამ არის ნათქვამი“, – განაცხადა სტამბოლში გამოცემული გაზეთის „აგოსის“ რედაქტორმა ბაგრატ ესკუტიანმა.
უკმაყოფილება იმას უკავშირდება, რომ თურქეთის მთავრობამ იმ პირთა წრე შეზღუდა, ვისაც თავის კანდიდატურის წამოყენება შეეძლო. ასეთი პირები შეიძლებოდა მხოლოდ ქვეყნის მოქალაქეები ყოფილიყვნენ.
„მაშალიანმა არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო და ამით … თავის სომეხი სულიერი ძმების უფლებების დამრღვევთა თანამონაწილე გახდა“, – მიაჩნია თურქოლოგ რუბენ მელქონიანს.
მისი აზრით, თურქეთმა არჩევნების წესები შეცვალა, რათა აღეკვეთა სომხეთიდან წარდგენილი კანდიდატის – არქიეპისკოპოსი სეპუჰ ჩულჯიანის გამარჯვება, რომელსაც თავის გარშემო სათვისტომოს შემოკრება შეეძლო.
არჩევნებში ორი „ადგილობრივი“ კანდიდატი მონაწილეობდა – მაშალიანი და ეპისკოპოსი არამ ატეშიანი. ორივე მათგანი თურქეთის მთავრობისთვის ხელსაყრელი კანდიდატი იყო.
ამ მიდგომის წინააღმდეგ გამოვიდა თურქეთის პარლამენტის დეპუტატი კარო პაილანიც, რომელიც თურქეთის ხელისუფლების ყველაზე თანმიმდევრულ კრიტიკოსად არის ცნობილი. 2015 წელს პაილანი თურქეთის პარლამენტის სომხური წარმოშობის სამ დეპუტატთაგანი გახდა.
პაილანმა თავის Facebook-გვერდზე დაწერა:
„მე ამ არჩეულ პატრიარქს ჩემს პატრიარქად არ მივიჩნევ“.
საერთო დაძაბულობა თურქეთში აშშ-ს სენატის რეზოლუციასთან დაკავშირებით
სომხების გენოციდთან დაკავშირებით რეზოლუციის მიღების შემდეგ თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეპ ერდოღანი დაიმუქრა, რომ 1915 წელს ოსმალეთის იმპერიაში სომხების გენოციდის აშშ-ს სენატის მიერ აღიარების საპასუხოდ, აშშ-ში ინდიელების გენოციდს ცნობს:
„ამაზე გაჩუმება როგორ შეიძლება, როდესაც ამერიკაზე ლაპარაკობ? ეს აშშ-ს ისტორიის ბნელი ფურცელია“.
თურქეთის ლიდერმა განაცხადა, რომ დონალდ ტრამპმა „ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობა მსხვერპლად არ უნდა შესწიროს და 1915 წლის მოვლენები საკუთარი საშინაო პოლიტიკური მიზნებისთვის არ უნდა გამოიყენოს“.
ერდოღანმა ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსების რუსეთისგან შეძენისა და სირიის ჩრდილოეთში განხორციელებული საომარი ოპერაციის გამო, აშშ-ს მიერ სანქციების დაწესებასთან დაკავშირებულ მუქარასაც უპასუხა.
ის დაიმუქრა, რომ „საჭიროების შემთხვევაში“ თურქეთი (ნატოს წევრი) ამერიკისთვის – ევროპაში აშშ-სა და ნატოს სამხედრო-საჰაერო ძალებისთვის მნიშვნელოვან ობიექტთან – ინჯილიკის ავიაბზასთან წვდომას ჩაკეტავს.
