İran “Zəngəzur dəhlizi” məsələsində geri çəkilirmi? Bakıdan baxış
İran və “Zəngəzur dəhlizi”
Az əvvələ qədər “Zəngəzur dəhlizi” məsələsini qırmızı xətti elan etmiş İranın Xarici İşlər Nazirliyi bu günlərdə bunun “siyasi məsələ olmadığını” deyib. Azərbaycanlı ekspertlərin fikrincə, son günlərdə bu məsələ ilə bağlı İranın mövqeyində yaranmış “yumşalmanın” bir neçə səbəbi var. Bu səbəblərdən biri də Azərbaycanın cənub qonşusunun Yaxın Şərqdəki məğlubiyyətidir. “Suriyadakı rejim dəyişikliyi İranın Yaxın Şərqdəki mövqelərinə təsir edib. Hazırda İran çalışır ki, Türkiyə ilə istər Suriya, istərsə də Cənubi Qafqaz məsələsində hansısa razılığa gəlsin”, – hərbi ekspert Azad İsazadə belə hesab edir.
- Azərbaycanda maaşlarla yanaşı, kommunal xidmətlərin tarifləri də artıb
- Azərbaycan prezidenti: “Faşizm məhv edilməlidir. Bunu ya Ermənistan rəhbərliyi məhv edəcək, ya da biz”
- “Bakı ilə Moskva arasında münasibətlər əvvəlki kimi olmayacaq”. Yeni ilə nə necə başlayırıq? Bakıdan baxış
İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmayıl Bəqayi bildirib ki, yaxın günlərdə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı danışıqlarla əlaqədar İran nümayəndə heyəti Türkiyəyə səfər edəcək. O, “Zəngəzur dəhlizi”nin “siyasi məsələ olmadığını” deyib, onu “iki ölkə arasında çox spesifik tarixə malik texniki məsələ” adlandırıb.
“İranın mövqeyi sabitdir. Biz nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığın genişlənməsini alqışlamaqla yanaşı, ölkələrin suveren hüquqlarına hörmət edilməli olduğunu vurğulayırıq. Yəqin ki, yaxın vaxtlarda bizdən müvafiq qurumların iştirakı ilə bir nümayəndə heyəti məsələni yaxından müzakirə etmək üçün Türkiyəyə səfər edəcək. Ümid edirik ki, məsələ tezliklə həllini tapacaq”, – deyə Bəqayi bildirib.
Politoloq Xaqani Cəfərli Pressklub.az-a açıqlamasında deyir ki, Bəqayinin “Zəngəzur dəhlizi” ilə bağlı açıqlamasının Tehranın bu günə qədərki mövqeyindən fərqlənməsinin iki səbəbi var:
“İranın xarici siyasəti çox böyük məğlubiyyətlə üzləşib. Bir neçə on il ərzində yüzlərlə milyard dollar xərclənərək həyata keçirilən siyasətdə əldə edilən “nəticə” bir neçə ayın içərisində İsrail tərəfindən məhv edilib. İran belə ağır məğlubiyyətin altında əzilir və zamanla bu, daha ciddi xarakter alacaq. İranın “Zəngəzur dəhlizi”nə etiraz etmək və ya onun reallaşmasının qarşısını almaq üçün yetərli gücü qalmayıb. İranın hərbi-siyasi rəhbərliyində bu gerçəkliklə barışmaq istəməyənlər olsa da, bunu artıq dərk edənlər də var”.
Politoloq deyir ki, hazırda İranın siyasi elitasında ikitirəlik yaranıb. Ali rəhbərə bağlı qurum və şəxslər əvvəlki kursu davam etdirməyə çalışırlar. Prezident Məsud Pezeşkianın komandasında yer alanlar isə reallıqlara uyğun siyasətin tərəfdarıdırlar. Lakin bunu həyata keçirəcək yetərli gücləri yoxdur. Ona görə də İsmayıl Bəqayinin fikirlərini nəzərə almaqla, digər tərəfin mövqeyinin nədən ibarət olacağını izləmək lazımdır. Yəni, Tehranın siyasətində ciddi dəyişiklik baş verdiyini düşünmək doğru olmaz. İranda ciddi siyasi dəyişikliklər baş verənə kimi ikitirəlik qalacaq.
“Bütövlükdə isə Rusiya və İranın zəifləməsi Azərbaycanın hədəflərini, o cümlədən “Zəngəzur dəhlizi” layihəsini həyata keçirmək üçün münbit zəmin yaradıb. Belə demək olar ki, Azərbaycan “Zəngəzur dəhlizi” kimi layihələrini həyata keçirmək üçün İranın və yaxud Rusiyanın nə deyəcəyini artıq gözləməməlidir. Əksinə, Rusiya və İranın bundan sonra da zəifləməkdə davam edəcəyini nəzərə alaraq, siyasətini buna uyğun yeniləməlidir”, – X.Cəfərli vurğulayıb.
Hərbi-siyasi ekspert Azad İsazadə də hesab edir ki, “Zəngəzur dəhlizi” mütləq açılacaq, sadəcə geci-tezi var:
“İran da özünü ortaya atır ki, regional dövlət kimi Cənubi Qafqazda gedən proseslərdə o da nəzərə alınsın. İran ona görə narahatdır ki, dəhliz açılsa, İran-Ermənistan yolu ilə kəsişmə yaranır və nəzarətsiz bölgədəki qaçaqmalçılıq, narkotik və silah tranziti nəzarət altına düşəcək. Ən azı Azərbaycanın və Türkiyənin nəzarəti altına”.
Müsahibimiz deyir ki, Suriyadakı rejim dəyişikliyi İranın Yaxın Şərqdəki mövqelərinə təsir edib. Onun fikrincə, İran çalışır ki, Türkiyə ilə istər Suriya, istərsə də Cənubi Qafqaz məsələsində hansısa razılığa gəlsin:
“İranın mövqeyi yumşaldığı kimi, Ermənistanın da mövqeyi zəifləyir. Hələ Ermənistan bunu büruzə vermir, çünki Fransanın mövqeyini nəzərə alır. O istəmir ki, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında nəqliyyat əlaqəsi daha da genişlənsin. Bir də, Tehran anlayır ki, Trampın hakimiyyətə gəlməsi ona yaxşı heç nə vəd etmir. Ona görə də çalışır ki, regionda daha sabit mövqedən çıxış etsin, həmsərhəd ölkələrlə əlaqələri yaxşılaşdırsın”.
“Şərqə Baxış” siyasi tədqiqatlar mərkəzinn analitikləri Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin yerli mətbuata son müsahibəsinə diqqət çəkir. Analitiklərin fikrincə, prezidetin açıqlamalarından Azərbaycan-İran əlaqələrində yeni bir siyasi gərginlik dövrünün yaşandığı bəlli olur.
“Prezident İranı həm ikitərəfli müstəvidə tənqid etdi, həm də Suriyada son baş verənlər barədə “Türkiyənin üstünlük qazanması bizi sevindirdi” deməklə Tehrana mesaj göndərdi. Bir müddətdir gündəmdən düşmüş “Zəngəzur dəhlizi” məsələsində isə “dəhliz açılmalıdır və açılacaq” sözlərinin işlədilməsi də aydındır ki, Tehranda birmənalı qarşılanmayacaq”.
“Şərqə Baxış” analitiklərinin fikrincə, qarşılıqlı etimadın mövcud olmadığı İran-Azərbaycan münasibətlərində periodik gərginliklər qaçılmazdır.
“Bunun obyektiv və subyektiv səbəbləri barədə dəfələrlə danışmışıq. İkitərəfli əlaqələrdən qaynaqlanan sonuncu gərginlikdən fərqli olaraq, budəfəki gərginlik sanki daha çox geosiyasi çalarlar daşıyır: İranın Yaxın Şərqdən sıxışdırıldığı və müqavimət oxunun çökdüyü bir dövrdə Azərbaycan da əl yüksəltməyə çalışır.
Prinsip etibarı ilə, illərdir dəstəklədiyi Hizbullahı və Əsədi tək qoymağa məcbur qalan İran, indiki şərtlərdə “Zəngəzur dəhlizi” məsələsində də geri addım ata bilər”.
