«Նարվան հաջո՞րդն է»։ Թե ինչպես են Ուկրաինայի դեպքերն Էստոնիային ստիպել ավելի ակտիվորեն զբաղվել փոքրամասնության ինտեգրմամբ
Narva is next («Նարվան հաջորդն է»)․ 2014թ-ին՝ Ղրիմի բռնակցումից և Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո, այս խոսքերը հեշթեգ էին դարձել էստոնացի քաղաքական գործիչների և հասարակական գործիչների համար, որոնք հերթական անգամ փորձում էին ուշադրություն գրավել Էստոնիայի հյուսիս-արևելքում տեղակայված ռուսալեզու մեծ շրջանի խնդիրների վրա։ Ուկրաինական «Հրոմադսկոյե» հեռուստաըննկերության ռեպորտաժը պատմում է այն մասին, թե ինչպես է Էստոնիան փորձում ինտեգրել ռուսալեզու փոքրամասնությանը։
Երկու աթոռի վրա
Նարվան երկրի բնակչության թվաքանակով երրորդ և Իդա-Վարումաա հյուսիս-արևելյան շրջանի ամենախոշոր քաղաքն է։ Այստեղ մոտ 60 հազար մարդ է ապրում։ Նրանցից 53 հազարն էթնիկ ռուսներն են։ Տեղի բնակիչների 87%-ը ռուսերեն է խոսում։
Գործազրկության մակարդակն այստեղ ամենամեծն է երկրում (8%), ինչը 1,5%-ով ավել է միջին էստոնական ցուցանիշից։ Իսկ կենսամակարդակն այստեղ մի փոքր ավելի ցածր է, քան միջին կենսամակարդակն Էստոնիայում։
Ղրիմի հետ զուգահեռներն անցկացնելն իզուր չէ։ 1993թ-ին Նարվայի քաղաքապետ Յուրի Միշինն ու նրա քաղաքական ուժը՝ «Ռուս քաղաքացիների միությունն», արդեն փորձել են Էստոնիայից առանձնանալ, անգամ հանրաքվե էին անցկացրել, որը ոչ լեգիտիմ էր ճանաչվել։ Սակայն այն ժամանակ Ռուսաստանը չաջակցեց Նարվայի անջատողականներին։
Էստոնական կառավարությունը կեղծ հանրաքվեից հետո խստացրեց քաղաքականությունը ռուսալեզու փոքրամասնության հանդեպ։ Այդ օրվանից էստոնական քաղաքացիություն ստանալու համար թեկնածուները պետք է քննություն հանձնեն, որը ներառում է պատմության, մշակույթի և իրավունքի վերաբերյալ հարցեր, նրանք պետք է հաստատեն նաև էստոներենի իմացության բարձր մակարդակը։ Այդ քննությունը չհանձնածները ստանում են Էստոնիայի չքաղաքացիների անձնագիր, որոնք անգամ տեսքով են տարբերվում երկրի քաղաքացիների անձնագրերից․ դրանք գորշ են։
Այդպիսի անձնագրեր ունեցողները զրկված են իրենց թեկնածությունն առաջադրելու կամ խորհրդանի ընտրություններին մասնակցելու, քաղաքական կուսակցություններ կազմելու և դրանց անդամակցելու, պետական և մունիցիպալ մարմիններում աշխատելու հնարավորությունից։
Որոշ չքաղաքացիների, ըստ Նարվայի քաղաքային խորհրդի քարտուղար Անց Լիմեցի, այդ պայմանները լիովին ձեռնտու են։ Իսկ 2008թ-ից, երբ Ռուսաստանը գորշ անձնագրերի տերերին թույլ տվեց առանց վիզայի իր տարածք մուտք գործել, էստոնական քաղաքացիություն ստանալու ցանկություն ունեցողներն էլ ավելի պակասեցին։
Պետք է նշել, որ չքաղաքացիներն ավելի շատ են ավագ սերնդի շրջանում։ Երիտասարդության ճնշող մեծամասնությունը նախընտրում է էստոներեն սովորել, ընտրում է Տալլինի և Տարտուի բուհերում կրթություն ստանալն ու այն հնարավորությունները, որոնք Էստոնիայի քաղաքացիներին տալիս է միացյալ Եվրոպան։
•Ի՞նչ է «Ռուսկի միրը» Ռուսաստանից դուրս իրականում։ Երեք կարճ ֆիլմ
• Մոլդովան «դադարի վրա է դնում» ռուսական պրոպագանդան
Ընդունել էթնիկ ռուսներին
Էստոնացիների մեծ մասը երկու տասնամյակ Նարվայի բնակիչներին վերաբերվում էր որպես օտարների։ Նրանք փոխադարձ էին պատասխանում։ Ինտեգրացիայի քաղաքականությունը մեղմացավ 20 տարի առաջ։ Դա դարձավ Եվրամիությանն Էստոնիայի անդամակցության պայմաններից մեկը։ ԵՄ-ին Էստոնիայի անդամակցության շուրջ բանակցությունների մեկնարկի օրն իր աշխատանքը սկսեց Ինտեգրման հիմնադրամը։
Հիմնադրամը պետք է օգներ էթնիկ ռուսներին էստոներեն սովորել, հասկանալ էստոնացիներին և փոխել պետության հանդեպ վերաբերմունքը։
«Մեր բյուջեի կեսից ավելին ծախսվում է էստոներեն սովորեցնելու վրա, — ասում է Ինտեգրման հիմնադրամի տնօրեն Իրենա Կյաոսաարը։ — Մենք այդ հնարավորությունը տրամադրում ենք բոլոր ցանկացողներին։ Մեթոդները տարբեր են․ դրանք դասընթացներ են, լեզվական ակումբներ, լեզվական սրճարաններ։ Աշխատում ենք այնպիսի միջավայր ստեղծել, որը կխթանի էստոներեն սովորելու ցանկությունը»։
Նրա խոսքով՝ հիմնադրամի նպատակային խումբը ոչ միայն ռուսներն են, այլ նաև էստոնացիները։
«Ցավոք, ոչ բոլոր էստոնացիներն էին պատրաստ ընդունել էթնիկ ռուսներին իրենց հասարակություն։ Եվ դա ապամոտիվացնում էր վերջիններիս», — ասում է Կյաոսաարը։
Որպեսզի ռուսալեզու երիտասարդության բարձրագույն կրթություն ստանալու հնարավորություն տրվի, 90-ականների վերջին Նարվայում առաջին բուհը բացվեց՝ Տարտուի համալսարանի քոլեջը։
Ուսուցումն անցկացվում է գլխավորապես էստոներենով, սակայն լեզվի հանդեպ պահանջներն այդքան բարձր չեն։ 20 տարվա ընթացքում քոլեջն ավարտել է մոտ երկու հազար մարդ, այսօր այդտեղ սովորում է 450 ուսանող, որոնցից 40-ը՝ հետխորհրդային երկրներից։
Քոլեջը ոչ միայն կրթական գործառույթ է իրականացնում․ այն արագորեն վերածվեց Նարվայի, ինչպես նաև ողջ շրջանի մշակութային և հասարակական կյանքի գլխավոր կենտրոնի։ Այստեղ անցկացվում են ցուցահանդեսներ, համերգներ, պաշտոնական միջոցառումներ, բաց դասախոսություններ և հանրային քննարկումներ։
•Ռուսաց լեզուն Վրաստանում կորցնում է lingua franca կարգավիճակը
•Վրաստան՝ նոր տուն հարավաֆրիկյան բուրերի համար
Լսել Նարվայի ձայնը
«Երկար տարիներ էստոնական կառավարությունը պարզապես անտեսում էր այդ շրջանը։ Քանի որ այդտեղ Էստոնիայի քաղաքացիները քիչ են, Ռուսաստանի քաղաքացիները՝ շատ։ Քաղաքական կուսակցություններն այդտեղ ընտրողների չունեն, Նարվայի բնակիչները չեն մասնակցում խորհրդարանական ընտրություններին։ Իբր՝ թող նրանք իրենց խնդիրները սեփական ուժերով լուծեն, — ասում է Տարտուի համալսարանի քոլեջի տնօրեն Կրիստինա Կալլասը։ — Ղրիմը կառավարության համար կարծես զարթուցիչ լիներ․ եթե չսկսեք լրջորեն զբաղվել Նարվայի և Էստոնիայի ռուսալեզու բնակչության ինտեգրմամբ, Ղրիմը կարող է կրկնվել Իդա-Վիրումաայում»։
Հյուսիս-արևելյան շրջանը երկար ժամանակ Էստոնիայից մշակութային և լրատվական առումով մեկուսացած էր։ Այդտեղից Սանկտ Պետերբուրգն ավելի մոտ է, քան Տալլինը։ Նարվայի բնակիչներին հասանելի միակ ռուսալեզու հեռուստաալիքները ռուսականներն էին։ Դրանց ազդեցությունը զգացվում է նաև հիմա։
Սակայն Էստոնիան չգնաց Լատվիայի և Ուկրաինայի ճանապարհով, որտեղ մի շարք ռուսական լրատվամիջոցների աշխատանքն արգելվեց օրենքով, այլ փորձում է խթանել սեփական մեդիապրոդուկտի արտադրությունը, որն ունակ կլինի մրցակցելու ռուսականի հետ։ Որևէ տեղեկատվություն 21-րդ դարում արգելելն անիմաստ է, կարծում է Կրիստինա Կալլասը, շատ ավելի գործուն կլինի մարդկանց քննադատորեն մտածել և փաստերը մանիպուլյացիայից տարբերել սովորեցնելը։
«Երկար ժամանակ էստոնական հասարակությունում այսպիսի պարադիգմա կար․ թող բոլոր ռուսներն էստոներեն սովորեն, թող էստոնական հեռուստաալիքներ դիտեն, և բոլորի համար լավ կլինի, — իր դիտարկումներով է կիսվում էստոնական «Radio 4» ռուսալեզու լրատվամիջոցի լրագրող Յուրի Նիկոլաևը։ — Սակայն ռուսները, չգիտես ինչու, էստոներենը լավ չէին սովորում և օգտվում էին տեղեկատվության այլընտրանքային աղբյուրներից՝ ռուսական ալիքներից։
Վեճն այն մասին, թե արդյոք Էստոնիային անհրաժեշտ է ռուսալեզու հեռուստատեսություն, կշարունակվեր մինչև հիմա, եթե Ուկրաինայում պատերազմ չսկսվեր։ Էստոնացի քաղաքական գործիչներն այն ժամանակ լրջորեն սկսեցին մտածել, թե ինչպես կարող են լսելի դառնալ ռուս հանդիսատեսի համար։ Եվ 2015թ-ին որոշվեց ռուսների համար առանձին հանրային հեռուստաալիք ստեղծել՝ ԷՏՎ-ն։ Կենտրոնական ռուսական լրատվամիջոցների հետ նա դժվար մրցի, սակայն իր լսարանն ունի»։
Ըստ Նիկոլաևի՝ ԷՏՎ-ի լրագրողներին ճանաչում են փողոցում, բնակիչները նրանց հետ քննարկում են արդեն ցուցադրված սյուժեներն ու նոր թեմաներ են առաջարկում։
«Ռուսալեզու հեռուստաալիքի ստեղծումը հնարավորություն տվեց ռուս համայնքին հեռուստաեթերում հայտնվել։ Նախկինում այդ մարդիկ, նրանց խնդիրներն ու կարծիքները եթերում չէին լինում։ Իսկ հիմա նրանց ձայնը լսվում է և խնդիրները՝ քննարկվում։ Եվ դա լավ է»։
Նրա խոսքով՝ ԷՏՎ դիտում են նաև շատ էստոնացիներ․ «Անսպասելիորեն երկկողմանի ինտեգրում ստացվեց»։
Նախագահը՝ քաղաքում
Էստոնիայի նախագահ Կերստի Կալյուլայդն արդեն երրորդ անգամ է, որ մեկ շաբաթով Էստոնիայի մայրաքաղաքը տեղափոխում է Նարվա․ այստեղ իր արտագնա գրասենյակն է կազմակերպում, ամեն օր տասնյակ հանդիպումներ է անցկացնում հաստատությունների և ձեռնարկությունների ղեկավարների, պոպուլյար անձանց հետ, այցելում ներկայացումներ և համերգներ, փողոցում դիմում մարդկանց։
Մենք նրա հետ շփվում ենք ժամանակակից արվեստի ցուցահանդեսի ժամանակ։
«Լեզուն մեր մտածողության հիմքը չէ, — պատասխանում է Կերստի Կալյուլայդն այն հարցին, թե արդյոք կառավարությունը սպառնալիք է տեսնում ռուսալեզու էստոնացիների հայացքներում, որոնք խոցելի են ռուսական պրոպագանդայի համար։ — Այս հարցն ինքնին վիրավորում է մեր ռուսալեզու քաղաքացիներին։ Նրանք ունեն նույն ազատությունն ու նույն արժեքներն, ինչ նրանք, ովքեր խոսում են այդ ազատության և արժեքների մասին էստոներեն։ Էստոնիան հարգում է յուրաքանչյուրի իրավունքը։ Եվ ինտեգրումը չի սահմանափակվում լեզվական ունակություններով։ Պետության պարտականությունն այն է, որ նրանք զարգանալու և մեր հասարակությունում հաջողակ լինելու հնարավորություն ունենան։ Էստոնիան բազմազգ և բազմալեզու երկիր է։ Սակայն մեր պաշտոնական լեզուն մեկն է։ Եվ մենք աշխատում ենք այն ուղղությամբ, որպեսզի բոլորը հնարավորություն ունենան այն օգտագործելու»։
Նարվայի օրինակով՝ էստոնցիները մտադիր են ապացուցել, որ ռուսաց լեզուն քաղաքական դիրքորոշման հատկանիշ չէ։ Մենք դրանում համոզվեցինք։
Նարվայի բնակիչների մեծ մասը, որոնց հետ մենք շփվեցին քաղաքի փողոցներում, այն հարցին, թե արդյոք կցանկանային, որ Իդա-Վիրումաան Ռուսաստանի մաս դառնա, միանշանակ պատասխանեցին՝ ոչ։
«Ի՞նչ կարող է Ռուսաստանը խոստանալ Էստոնիայի ռուսներին, — հռետորական հարց է տալիս Կրիստինա Կալլասը։ — Նրանք լավ են ապրում, եվրոպական կենսաոճ ունեն։ Նրանք գիտեն, որ ավելի լավ են ապրում, քան հարևան (ռուսական) Իվանգորոդում։ Նրանք դա տեսնում են ամեն օր։ Նրանց երեխաները սովորում են Տալլինի վարժարաններում, պատրաստվում են ընդունվել Հելսինկիի համալսարան։ Իսկ Ռուսաստանն ի՞նչ կարող է դրա փոխարեն առաջարկել։ Ոչինչ»։
Էստոնիայի կառավարությունը ձգտում է գրավիչ դարձնել ռուսալեզու փոքրամասնության դիրքերը՝ այդպիսով թույլ չտալով հասարակության պառակտում։ Եվ հիմա Էստոնիայի նախագահն այն հարցին, թե արդյոք Նարվան հաջորդն է լինելու, պատասխանում է․ «Այո։ Նարվան Էստոնիայի հաջորդ մեծ հաջողությունն է լինելու»։
