«Կտրել են այն ճյուղը, որի վրա նստած ենք եղել բոլորս»․ Փաշինյանը՝ Մադրիդյան սկզբունքների մասին
Փաշինյանն արեց խոստացված բացահայտումը
Մադրիդյան սկզբունքները որպես բանակցային գործընթացի հիմք ընդունելով՝ Հայաստանի իշխանություններն ապալեգիտիմացրել են 1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ին անցկացված Արցախի անկախության հանրաքվեն։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նման տեսակետ է հայտնել մայիսի 25-ին կառավարություն-ԱԺ հարցուպատասխանի ժամանակ։
Սա այն բացահայտումն էր, որը Փաշինյանը խոստացել էր անել՝ նայելով ընդդիմադիրների աչքերի մեջ։ Երևանում փողոցային պայքար մղող խորհրդարանական ընդդիմությունը, սակայն, նիստերի դահլիճում չէր։
Հայաստանի վարչապետի խոստացած բացահայտումը բանակցային գործընթացի մասին, ինչպես նաև փորձագիտական կարծիք
Փաշինյանը հիշեցրեց, որ հայկական նարատիվը միշտ եղել է հետևյալը՝ ԼՂ-ը երբեք չի եղել Ադրբեջանի կազմում և սահմանված կարգով ու հանրաքվեով դուրս է եկել Խորհրդային Միությունից և Խորհրդային Ադրբեջանից:
Հայաստանի վարչապետի կարծիքով՝ 2007 թվականին, ընդունելով Մադրիդյան սկզբունքները՝ որպես խնդրի կարգավորման բանակցային հիմք, հայկական կողմն «ապալեգիտիմացրել է արդեն գոյություն ունեցող հանրաքվեն», ինչպես նաև «Ադրբեջանին վետոյի իրավուքն տվել ԼՂ-ի կարգավիճակի որոշման հարցում»։
«Երբ հայկական կողմն ընդունել է, որ այդ ապագա հանրաքվեն պետք է տեղի ունենա Ադրբեջանի հետ փոխհամաձայնության պայմաններում, ինքը կտրել է էն ճյուղը, որի վրա մենք բոլորս նստած ենք եղել: Եթե, ինչպես մենք արդարացիորեն ասել ենք՝ ԼՂ-ը երբեք չի եղել Ադրբեջանի կազմում, բա ինչի՞ ենք Ադրբեջանի հետ քննարկում նրա նոր կարգավիճակ ստանալու հարցը քիչ չէ, մի հատ էլ ասում ենք, որ իր հետ համաձայնեցված պայմաններում պետք է դա տեղի ունենա»,- շեշտել է գործադիրի ղեկավարը։
Փաշինյանի դիտարկմամբ՝ Մադրիդյան սկզբունքներում ամրագրված դրույթը, որ ապագա հանրաքվեին պետք է մասնակցեն նաև ԼՂ-ում ապրած ադրբեջանցիները, ևս մեկ հարված է հասցրել 1991 թվականին անցկացված ԼՂ-ի անկախության հանրաքվեի լեգիտիմությանը, քանի որ ստացվում է՝ հայկական կողմն «անուղղակիորեն ընդունել է», որ ադրբեջանցիների չմասնակցելը 91 թ․-ի հանրաքվեին «լեգիտիմության պրոբլեմ է առաջացնում»:
«Ամենամեծ սենսացիոն փաստն էն է, որ, ըստ էության, կարող ենք ասել, որ Մադրիդյան սկզբունքների նախաձեռնության հեղինակը կամ համահեղինակը հայկական կողմն է»,- հայտարարել է վարչապետը՝ առանց մանրամասներ ներկայացնելու։
Շաբաթներ առաջ կրկին կառավարություն-ԱԺ հարցուապատասխանի ժամանակ ընդդիմադիր «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Արմեն Ռուստամյանը ներկայացրեց վարչապետի հրաժարականի պահանջը, ինչից հետո հարց ուղղեց բանակցային գործընթացի մասին։ Թեև կառավարության ղեկավարը խոստացավ բանակցային գործընթացի հետ կապված կարևոր բացահայտում անել, ընդդիմադիր պատգամավորները լքեցին նիստերի դահլիճը՝ առանց հարցի պատասխանը լսելու։ Եվ վարչապետը չարեց խոստացված բացահայտումը։
Օրեր անց բացահայտման մասին Հանրային հեռուստաընկերության եթերում կարճ ակնարկ արեց Հատուկ հանձնարարություններով դեսպան, նախկին պատգամավոր Էդմոն Մարուքյանը։ Նրա խոսքով՝ Մադրիդյան սկզբունքների ընդունմամբ՝ «ըստ էության, անվավեր, առոչինչ է ճանաչվում Արցախում իրականացված հանրաքվեն, նոր հանրաքվեի մասին պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում, որին համաձայնում են, որ պետք է մասնակցեն նաև ադրբեջանցիներ այն նույն համամասնությամբ, որը եղել է ԽՍՀՄ–ի ժամանակ, մինչդեռ 91-ի հանրաքվեի ժամանակ նաև կազմակերպված իրավական հենք է ստեղծվել, ադրբեջանցիները չեն ցանկացել մասնակցել այդ հանրաքվեին, ոչ թե մենք չենք իրենց թույլ տվել»։
«Ընդունո՞ւմ եք Մադրիդյան սկզբունքները՝ որպես բանակցային հիմք, թե՞ ոչ»: Նիկոլ Փաշինյանի խոսքով՝ վարչապետ նշանակվելուց հետո բազմիցս այս հարցն են ուղղել իրեն, ինքն էլ ասել է, թե «նախ խնդիր ունենք հասկանալու՝ ինչ են նշանակում Մադրիդյան սկզբունքները»․
«Այս ամբիոնից պատմել եմ, որ երբ ես համախագահների շրջանում հարցրել եմ՝ ես նոր մարդ եմ, հարգելիներս, ասեք՝ էս սկզբունքների շրջանակում կարո՞ղ է արդյոք ԼՂ-ը չլինել Ադրբեջանի կազմում, իրենք էլ կարճ պաուզայից հետո ասել են՝ այո, եթե Ադրբեջանը համաձայնվի: Դրանով ևս մեկ անգամ ապացուցելով՝ Մադրիդյան սկզբունքների մեր ընկալումը, որ դրանցով Ադրբեջանին վետո է տրվել Ղարաբաղի կարգավիճակի ճշգրտման հարցում»։
Փորձագիտական կարծիք
Ադրբեջանագետ Տաթևիկ Հայրապետյանը Մադրիդյան սկզբունքների հետ կապված Փաշինյանի «սենսացիոն» բացահայտումը որակել է որպես «հերթական հակատրամաբանական և մանիպուլյատիվ հայտարարություն»։ Նրա խոսքով՝ այդ հայտարարությունը «օգնեց» Նիկոլ Փաշինյանի հերթական «հաղթանակը տոնել» ընդդիմության նկատմամբ»՝ միաժամանակ ստեղծելով հերթական պարտությունը սեփական պետության համար»․
«Փաշինյանի նպատակը բացառապես ներքաղաքական դաշտում «հաղթելն է»: Այդուհանդերձ, այսօր Փաշինյանն իր խոսքում մի հետաքրքիր արտահայտություն արեց՝ մեղադրելով նախկիններին «ճյուղը կտրելու մեջ», որի վրա բոլորս նստած էինք, իսկ ինքը գոնե պատկերացնո՞ւմ է, որ իր քայլերով համառորեն կտրում է այն ծառը, որի վրա այս պետությունն ու շատերիս ինքնությունը հենված է»։
Նախկին պատգամավորը հիշեցրել է 2020 թ. մայիսի 21–ին Արցախի նախագահի երդմնակալության ժամանակ Փաշինյանի ելույթն ու այն համեմատել ներկայիս հայտարարությունների հետ։
«Այսօր Նիկոլ Փաշինյանը Արցախի վերաբերյալ անում է արտահայտություններ, այդ թվում՝ «Արցախի հարցում նշաձողի իջեցման մասին», որոնք շատ հաճախ կրկնում են ադրբեջանական կողմի թեզերը, իսկ նրա և Ալիևի բանակցություններից հետո հրապարակված տեքստերում տեղ գտած արտահայտությունները հարցականի տակ են դնում Արցախի գոյությունն ինքնին»,- կարծում է Տաթևիկ Հայրապետյանը։
Ադրբեջանագետի գնահատմամբ՝ Փաշինյանն անդադար հարվածում է մեր բանակցային դիրքերին՝ կարևոր լծակներ տալով Ադրբեջանի ձեռքին:
Իրողությունն, ըստ Տաթևիկ Հայրապետյանի, այն է, որ բանակցային գործընթացի մեկնարկից ի վեր հայկական կողմի նպատակն է եղել «հասնել Արցախի անկախությանը կամ ՀՀ–ին միացման հանրաքվեի միջազգային ճանաչմանը», ինչի համար էլ որպես հիմնարար դրույթ դրվել է ազգերի ինքնորոշման իրավունքը։
«Մադրիդյան փաստաթղթով նաև նշված էր էթնիկ կազմը, ըստ որի՝ պետք է տեղի ունենար հանրաքվեն՝ 1988 թ. էթնիկ կազմով, որով բացարձակ մեծամասնությունը՝ 80%-ը հայեր էին, այսինքն՝ դրա իրագործման պայմաններում չէր կարող լինել Արցախ՝ Ադրբեջանի կազմում, կլիներ կամ անկախ Արցախ, կամ Արցախ՝ միավորված ՀՀ–ի հետ»,- ավելի վաղ նշել էր փորձագետը։
Դեռևս հատուկ հանձնարարություններով դեսպանի կողմից «բացահայտումը» հնչեցնելուց հետո ասվածը «էժանագին մանիպուլյացիա և դեմագոգիա» էր որակել քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանը։
Նրա համոզմամբ՝ Մադրիդյան փաստաթղթում Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի և դրա իրացման մեխանիզմի արձանագրումը հայկական դիվանագիտության մեծագույն ձեռքբերումներից մեկն է․
«Քաղաքական կամքի գոյության պարագայում նույնիսկ այս փուլում կարող էր օգտակար լինել: Իսկ ներքաղաքական նպատակներով նույնիսկ մեզ համար ձեռնտու դրույթների խեղաթյուրումը ոչ այլ ինչ է, քան Հայաստանի պետական շահերի դեմ ուղղված գործունեություն»։
Փաշինյանն արեց խոստացված բացահայտումը
