Ալիևի պահանջի բավարարո՞ւմ․ ՀՀ-ն նոր Սահմանադրության հարց է քննարկում
Նոր Սահմանադրություն Հայաստանում
«Հայաստանը կարիք ունի ոչ թե սահմանադրական փոփոխությունների, այլ նոր Սահմանադրության»,- օրերս հայտարարել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ու հավելել, որ այս միտքը բարձրաձայնում է, որպեսզի այն դառնա «ավելի լայն քննարկման առարկա»։
Հայաստանյան փորձագետներն ասում են՝ Փաշինյանը բավարարում է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի պահանջը, այն է՝ «ռևանշիզմը բացառող երաշխիքներ տրամադրել Բաքվին»։ Կարծում են՝ հենց դրա համար էլ որոշվել է փոփոխել պետականություն հիմքում դրված իրավական բազան։ Չեն բացառում, որ ճնշումներ եղած լինեն նաև Թուրքիայից։
Հայաստանի Սահմանադրության առաջին նախադասությունում հղում կա 1990 թվականին ընդունված Անկախության հռչակագրին, որի առաջին պարբերությունում էլ հիշատակվում է 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Գերագույն խորհրդի և ԼՂ-ի Ազգային խորհրդի համատեղ որոշումը։
Բացի այդ, հռչակագրով ամրագրված են պետականության ստեղծման հիմնական դրույթները՝ միջազգային հարաբերությունների հաստատումից մինչև Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչում։
Փաշինյանի առաջարկը, ընդդիմադիր պատգամավորների հայտարարությունը, մեկնաբանություններ
«Կառավարման խորհրդարանական մոդելն ամենահարմարն է ՀՀ համար»
Օրեր առաջ՝ հունվարի 18-ին, վարչապետ Փաշինյանն արդարադատության նախարարությունում էր՝ քննարկելու գերատեսչության 2023 թ. գործունեության հաշվետվությունը։ Իր խոսքում կառավարության ղեկավարն անդրադարձել էր նաև նոր Սահմանադրության անհրաժեշտությանը։
«Ես համոզված եմ, և ժամանակը, իհարկե, որոշ կասկածների փուլով, բայց ի վերջո ապացուցեց, ինձ համար գոնե և մի շարք գործընկերների համար, որ Հայաստանի կառավարման խորհրդարանական մոդելը, հաշվի առնելով ժողովրդավարական մեր ձգտումները և ռազմավարությունները, ամենահարմարն է ՀՀ համար»,- հայտարարել էր նա։
Վարչապետի խոսքով՝ կառավարման ընթացիկ մոդելում փոխելու շատ բան չկա: Ասում է՝ քաղաքական առումով իր խնդիրն ուրիշ է, մասնավորապես՝
- «Հայաստանի Հանրապետությունն, ի վերջո, պետք է ունենա Սահմանադրություն, որը կասկածի տեղիք չտվող քվեարկության արդյունքներով ընդունվել է ՀՀ ժողովրդի կողմից»,
- «մենք պետք է ունենանք Սահմանադրություն, որը Հայաստանի Հանրապետությունն ավելի մրցունակ և ավելի կենսունակ է դարձնում աշխարհաքաղաքական և ռեգիոնալ նոր պայմաններում»:
Նախորդ տարի ՀՀ վարչապետն իր անհամաձայնությունն էր հայտնել Սահմանադրության հիմքում ընկած Անկախության հռչակագրին՝ հայտարարելով, թե դրա «խոսույթը կոնֆրոնտացիոն է»։
Նոր Սահմանադրության անհրաժեշտության մասին Փաշինյանի ելույթից առաջ, սակայն, քննարկվում էր միայն սահմանադրական բարեփոխումների հարց։ Բարեփոխումների հայեցակարգը դեռևս հրապարակված չէ, արդարադատության նախարարությունն այն ուղարկել է կառավարություն։ Վերջնական քննարկումների փուլն այս ամիս է մեկնարկելու։ Հայեցակարգը նախատեսում են հաստատել երեք ամսից։
«Մենք Ադրբեջանից, Ադրբեջանը մեզնից լրացուցիչ երաշխիքներ ենք ուզում»
Նոր Սահմանադրության անհրաժեշտության մասին ելույթից մեկ օր անց իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նախաձեռնող խմբի նիստի ժամանակ Փաշինյանն արձանագրել է․
«Մենք Ադրբեջանից, Ադրբեջանը մեզնից լրացուցիչ երաշխիքներ ենք ուզում»։
Վարչապետի դիտարկմամբ՝ այդ երաշխիքները փոխադարձաբար միմյանցից թաքնված տարածքային պահանջներ ու նկրտումներ չունենալու մասին են։ Կարծիք է հայտնել, որ կողմերը մեկը մյուսի առաջարկների տողատակերում «տարածքային պահանջների՝ եթե ոչ այսօր, ապա հետագա վտանգներ» տեսնում են։
«Մենք ակնկալում ենք երաշխիքներ, որ Ադրբեջանը Հայաստանից թաքնված, տողատակերում չի ուզում ապագա տարածքային պահանջների համար կռվաններ թողնել: Ուզում ենք այդպիսի երաշխիքներ, բայց նաև պատրաստ ենք տալ այդպիսի երաշխիքներ: Սա փոխկապակցված գործողություն է»,- շեշտել է նա։
Չի պարզաբանել՝ արդյո՞ք այդ երաշխիքների տրամադրման հետ է կապված նոր Սահմանադրություն ունենալու իր առաջարկը։
«Հարձակում Հայաստանի երրորդ հանրապետության հիմնասյուներից մեկի վրա»
Խորհրդարանական ընդդիմությունն այսպես է բնորոշել վարչապետի առաջարկը։ Համատեղ հայտարարությամբ են հանդես եկել Ազգային ժողովի «Հայաստան» խմբակցության պատգամավորներ Գեղամ Մանուկյանը, Աննա Գրիգորյանը, Քրիստինե Վարդանյանը և Արթուր Խաչատրյանը։
Նրանց դիտարկմամբ՝ վարչապետն այս կերպ «հող է նախապատրաստում թուրք-ադրբեջանական չդադարող պահանջներից հերթականի բավարարման համար»։
«Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից ՀՀ-ին ներկայացվող մշտական պահանջներից է եղել ՀՀ հիմնարար փաստաթղթերից հեռացնել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի սատարմանը և Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը հետամուտ լինելու դրույթները»,- հիշեցրել են պատգամավորները։
Մեկնաբանություններ
Քաղաքագետ Սուրեն Սուրենյանցն ասում է՝ Նոր Սահմանադրությունը ենթադրում է նոր հանրապետություն:
Նրա կարծիքով՝ եթե դա տեղի ունենար պետականության հիմնադրույթների շուրջ քաղաքական, հանրային քննարկումների արդյունքում, կարելի էր խոսել պետականության զարգացման ինչ-որ հանգրվանի մասին:
«Նոր Սահմանադրությունը Փաշինյանին պետք է Հայաստանի Անկախության հռչակագիրը «խմբագրելու» (Ալիևի ասած ռևանշիզմը բացառելու համար), նոր «կադաստրի վկայականով» «լեգիտիմ» սահմաններ հաստատելու համար»,- ընդգծել է Սուրենյանցը։
Կարծում է՝ նոր Սահմանադրությամբ ՀՀ վարչապետը «անոնսավորում է փոքրացող Հայաստանը», փորձելու է «համաժողովրդական փաթեթավորում» տալ Ալիևի վավերացրած «կադաստրի վկայականին»:
Քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանը հիշեցնում է՝ դեռևս 2023 թ․-ի դեկտեմբերին էր Ալիևը հայտարարում, թե Բաքուն Երևանից ակնկալում է երաշխիքներ, որ ապագայում «հայկական ռևանշիզմը գլուխ չի բարձրացնելու»։
«Ադրբեջանը պահանջում է, որպեսզի Հայաստանը փոփոխի իր պետականության հիմքում դրված նորմատիվ իրավական բազան»,- շեշտել է նա։
Գրիգորյանն ուսումնասիրել է այս թեմայով Ադրբեջանի փորձագիտական և քաղաքական դաշտերի ներկայացուցիչների հոդվածները։ Նրա փոխանցմամբ՝ խոսելով ՀՀ նորմատիվ իրավական փաստաթղթերի մասին՝ ադրբեջանցի փորձագետներից Ռուսիֆ Հուսեյնովը նշում է՝ «Հայաստանի օրենսդրությունը դեռևս ներառում է տարածքային պահանջներ Ադրբեջանի նկատմամբ»։
«Այս իրավական ֆոնը անհանգստություն է առաջացնում Ադրբեջանում, որտեղ կանխատեսվում են այնպիսի սցենարներ, որոնց դեպքում Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը կարող է մերժել խաղաղության պայմանագիրը կամ հետագայում իշխանափոխությունը կարող է վերհանել տարածքային պահանջները»,- գրել է քաղաքագետը։
Քաղաքագետ Թևան Պողոսյանը համամիտ է՝ Փաշինյանն առաջ է տանում Ալիևի պահանջները։
Factor.am-ի հետ զրույցում նկատել է՝ եթե խոսք կգնար սահմանադրական բարեփոխումների մասին, անփոփոխ կմնային առաջին երկու կետերը, որոնք հիմնվում են Անկախության հռչակագրի վրա․
«Անկախության հռչակագիրը հիմք է ընդունում Արցախի գոյությունն ու Հայաստանի և Արցախի միավորման խնդիրները։ Դրա համար, որ այս ամենը չպահպանվի, Փաշինյանն ասում է՝ եկեք այս թուղթը ճղենք, գցենք մի կողմ, որովհետև Ալիևը պահանջ է դրել, ես էլ պետք է կատարեմ»։
Չի բացառում, որ հետագայում իշխող թիմը բարձրացնի նաև նոր հռչակագիր ընդունելու հարց և պնդի, որ դրանում չլինի «Արցախ» բառը։
Քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանի դիտարկմամբ՝ Անկախության հռչակագրում կան նաև Թուրքիային «ցավեցնող կետեր»։
«Բացի այն, որ գրված է Հայաստանի և ԼՂ-ի միավորման մասին, նաև հոդված կա Արևմտյան Հայաստանում և Անատոլիայում Թուրքիայի իրականացրած ցեղասպանությունը ճանաչելու և հետևողական լինելու վերաբերյալ»,- պարզաբանում է նա։
Գրիգորյանի խոսքով՝ պետք է հասկանալ՝ կոնկրետ ի՞նչ փոփոխությունների մասին է խոսում Փաշինյանը, արդյոք կա՞ դրանց անհրաժեշտությունը, թե՞ այս ամենն արվում է ճնշման տակ։
Նոր Սահմանադրությունն, ըստ նրա, ենթադրում է էական փոփոխություններ, ուստի անհասկանալի է՝ ինչպես է Փաշինյանը որոշել գնալ այդ քայլին, սակայն չփոխել ամենակարևորը՝ կառավարման մոդելը։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Նոր Սահմանադրություն Հայաստանում
