«Ես էլ եմ երեխա»։ Ինչպես են կանայք Վրաստանում պայքարում ծնողների ժառանգության համար
Ըստ օրենքի՝ Վրաստանում ծնողներից ստացվող ժառանգությունը բաշխվում է երեխաների միջև հավասարապես՝ անկախ նրանց սեռից։ Սակայն իրականում ժառանգորդ է դառնում միայն որդին։ Շատ կանայք անգամ չեն բարձրաձայնում իրենց հավակնությունները՝ սեփական իրավունքները չիմանալու և ընտանիքում հարաբերությունները փչացնելու վախի պատճառով։
Այս պակտիկան հանգեցնում է տղամարդկանց համեմատ՝ կանանց համար մեկնարկային անհավասար պայմանների․ նրանք ֆինանսապես ավելի խոցելի են և ստիպված են կախված լինել իրենց ամուսիններից։ Հենց դա է հաճախ խորացնում ընտանեկան բռնության խնդիրը․ ամուսինն ու նրա ընտանիքն ավելի հեշտ կարող են ճնշել կնոջը, եթե նա ոչ մի ունեցվածք չունի։
❖ ❖ ❖
«Իմ բախտը չի բերել, այնպիսի ամուսին չեմ գտել, որը կարող էր ընտանիք պահել։ Նա անընդհատ խմում էր, հայհոյում, բայց ես դիմացա 12 տարի։ Մի քանի տարի առաջ հավաքեցի երեք երեխաներիս և վերադարձա ծնողներիս տուն։ Եղբայրս դժգոհ էր։ Հայրս նույնպես ասաց, որ չէր ցանկանա պահել ուրիշի ազգանունը կրող երեխաների։ Բայց մեր ընտանիքն ամուր է, մեծ տուն ունենք, տնտեսություն, մրգատու այգի և խաղողի այգիներ»։
39-ամյա Մական ապրում է Իմերեթիի (շրջան Արևմտյան Վրաստանում) քաղաքներից մեկում։ Հայրը Մակային, որը տուն է վերադարձել ապահարզանից հետո, զգուշացրել է, որ նա չհավակնի հայրական տան մասնաբաժնին․
«Սակայն այդ տունը նրանք բարեկարգել են այն փողով, որը մայրս էր ուղարկում Թուրքիայից [Մակայի մայրը գումար վաստակելու համար Թուրքիա էր մեկնում]։ Նա էլ օգնել է եղբորս ու հարսիս բիզնես սկսել»,- ասել է Մական։
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Մական ստիպված է եղել մոր հետքերով գնալ․ հայրենիքում աշխատանք չգտնելով՝ նա Թուրքիա է մեկնել։ Երեխաներին ստիպված է եղել ամուսնու ընտանիքում թողնել։
Մի անգամ, երբ նա արդեն Թուրքիայում էր աշխատում, եղբայրն է զանգահարել նոտարական գրասենյակից։ Նա հաղորդել է, որ բանկից վարկ է վերցրել և ստիպված է եղել այն վճարել տան մի մասի հաշվին։ Թուրք կինը, որի մոտ Մական աշխատում էր, զգուշացրել է, որ նման փաստաթղթի ստորագրումը ոչ այլ ինչ է, քան հայրական տնից հրաժարում։ Եթե համաձայնի, դուռը կարող են չբացել, իրավունք ունեն։
Մական մերժել է նոտարին։
«Շուտով զանգահարեցին եղբայրս ու հայրս։ Երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպես էին հորս աչքերը վառվում և ինչպես էր ձեռքերը թափահարում։ Նա ասաց, որ ես իր համար մահացել եմ։ Ես նստեցի աթոռին և մտածեցի, որ նա թերևս երբեք ինձ իր երեխան չէր էլ համարել»։
❖ ❖ ❖
Ըստ սոցիոլոգիական հետազոտության, որը Վրաստանում անցկացրել է ՄԱԿ-ի ազգաբնակչության հիմնադրամը, յուրաքանչյուր երրորդ հարցվող կարծում է, որ ողջ սեփականությունը կամ ծնողների սեփականության գոնե մեծ մասը պետք է որդուն փոխանցվի։
Կանանց և տղամարդկանց կարծիքները այս առումով գրեթե չեն տարբերվում։
Ըստ ավանդության, որին Վրաստանում հավատարիմ են եղել դարեր շարունակ, ամուսնանալուց հետո ծնողները դուստրերին օժիտ էին տալիս՝ իրեր և փող, որը նրանց ինքնաբերաբար զրկում էր ընտանեկան սեփականությունը ժառանգելու իրավունքից։ Ժառանգորդ էր դառնում որդին։
Կարծես, մինչ օրս դա կիրառվում է որոշ ընտանիքներում, հատկապես՝ շրջաններում։
Օժիտ կարող էր լինել ցանկացած բան՝ հագուստ, կենցաղային իրեր, զարդեր, հող, փող։ Օժիտը ջանասիրաբար հավաքում էին և գյուղացիները, և ազնվականները, որպեսզի իրենց դուստրերը կարողանային վստահությամբ նոր ընտանիք մտնել։
Հենց օժիտը պետք է կնոջը տնտեսական կայունություն տար և օգներ արժանի տեղ զբաղեցնել ամուսնու ընտանիքում։
«Այսօր շատերն են ծիծաղում այդ ավանդույթի վրա, սակայն իրականում օժիտի դերը շատ մեծ է։ Օժիտն օրենքով չէր կարգավորվում, սակայն այդ կարգը պահպանելը պարտադիր էր»,- պատմում է սոցիոլոգ Մայա Արավիաշվիլին։
Օժիտ տալու ավանդույթը սկսել է անհետանալ Խորհրդային Վրաստանում։ Իրերը կորցրել են իրենց նախկին արժեքը՝ շնորհիվ զանգվածային արտադրության, սակայն հետո կրկին անգին դարձել դեֆիցիտի ժամանակ։ Շատ ընտանիքներ երկար տարիներ «որսում էին» սպիտակեղենը, սպասքը, հագուստը, որպեսզի իրենց դուստրերին արժանավայել կերպով ամուսնացնեն։
Օժիտը վերջնականապես կորցրել է իր արդիականությունը, երբ Վրաստանն անկախացել է, անհետացել է նաև կնոջ տնտեսական իրավունքների և հնարավորությունների ընդլայնման դրա գործառույթը։
1997 թ-ին Վրաստանն օրենք է ընդունել ծնողների ժառանգության հավասար բաշխման մասին՝ անկախ երեխաների ծննդյան հաջորդականությունից և սեռից։
Այդ օրենքի համաձայն՝ անգամ եթե ծնողն իր ողջ ունեցվածքը ժառագում է երեխաներից մեկին, մնացած երեխաներն իրավունք ունեն իրենց մասնաբաժինը պահանջել դատարանով։
Պարտադիր մասնաբաժին․ այսպես է այն կոչվում և նշանակում է այն մասնաբաժնի կեսը, որը ժառանգորդը կստանար ժառանգության բացակայության դեպքում։
«Արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ է՝ այս օրենքը ոչ մի կերպ չի արմատանում։ Եղբայրը նախկինի պես համարվում է ժառանգության միակ սեփականատերը։ Իսկ քույրն այսօր չունի ոչ օժիտ, ոչ ժառանգություն»,- ասում է Մայա Արավիաշվիլին։
❖ ❖ ❖
Հարսանիքից հետո հայրը Նանային 10 հազար ռուբլի է նվիրել, որպեսզի նա իրեր գնի իր նոր տան համար։ Սակայն տուն նա չուներ։
«Ամուսինս էլ բնակարան չուներ։ Եղբորս ընտանիքն ապրում էր ծնողներիս տանը։ Հայրս ինձ ասաց․ «Սա այնքան մեծ տուն է, եկեք կիսենք այն, մի հաստվածում դու կապրես, մյուսում՝ եղբայրդ»։ «Բայց մի՞թե ես կարող էի նման բան թույլ տալ։ Չէի ուզում եղբորս նեղություն տալ»,- պատմում է 59-ամյա Նանան։
Ծնողների մահվանից հետո եղբայրը ժառանգել է և՛ ծնողների տունը Թբիլիսիում, և՛ ամառանոցը գյուղում։ Այս իրավիճակը ոչ ոքի մոտ հարցեր չի առաջացրել, քույրն ու եղբայրը երբեք չեն քննարկել ժառանգության բաշխումը։
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
«Գիտեմ, որ դա անարդար էր, բայց ոչինչ չեմ կարող ասել եղբորս։ «Մենք շատ մտերիմ ենք։ Եթե ինձ որևէ բան պետք լինի, նա ինձ համար ամեն ինչ կանի»,- ասում է Նանան։
Հազվադեպ կին է համաձայնում խախտել լռելյայն համաձայնությունը։
Հաճախ դրա պատճառը սեփական իրավունքները չիմանալն է, սակայն մեծ մասամբ կանայք խուսափում են փչացնել հարաբերությունները հարազատների հետ։ Բացի այդ, նրանք վախենում են հանրային քննադատությունից, որն անխուսափելի է այն դեպքում, երբ կինը հանդգնում է վիճարկել սեփականության բաշխումը։
«Երբեմն ինչ-որ մեկը կարող է բողոքել, սակայն նրանց շատ արագ ստիպում են լռել։ Կամ էլ կանայք գիտեն, որ ունեցվածքն արդարացիորեն բաժանել կարելի միայն հարազատներին կորցնելու գնով»,- ասում է գենդերային հարցերի հետազոտող Մայիկո Չիտայան։
Մակային Թուրքիայում են խորհուրդ տվել փաստաբան վարձել։ Նա թեթևություն է զգացել, երբ հասկացել է, որ ընտանիքի հետ նա է շփվելու, այլ ոչ թե ինքը։
««Հորաքույր, ինչո՞ւ ես ուզում ինձնից խլել տունը»,- հարցրեց եղբորորդիս, — հիշում է Մական։ — Ինձ դատապարտեցին նաև մյուս ազգականներս։ Մանկությունս լի է եղել զրկանքներով հենց այն պատճառով, որ ծնողներիս ռեսուրսները ծախսվում էին այդ տան վրա։ Այն ինձ համար մեծ նշանակություն ունի, ինչպե՞ս կարող են նրանք ինձ զրկել տան իրավունքից»,- ասում է Մական։
Մական կարողացել է պաշտպանել ծնողների ժառանգության իր իրավունքը։ Նա Վրաստան է վերադարձել և այժմ հոգ է տանում ծեր հոր համար, եղբայրը նույնպես խոստովանել է սխալը։
Կինը կարողացել է սեփական փոքր բիզնես հիմնել․ բանկից վարկով սկզբից հինգ, այնուհետև տասը հազար լարի [մոտ $3,2 հազար] է վերցրել, արագ սննդի ռեստորան է բացել։ Եթե ծնողների տունը չլիներ, ոչ ոք վարկ չէր տա։
❖ ❖ ❖
Դատական գործի համար ևս մեկ խոչընդոտ է միջոցների պակասը։ Ոչ բոլորը փող ունեն՝ փաստաբանի ծառայություններից օգտվելու համար։
Բացի այդ, վիճարկվող սեփականության երեք տոկոսը պետք է որպես հոնորար վճարվի։ Գործերը ձգձգվում են, ոչ ոք չգիտի, թե երբ ժառանգորդը մասնաբաժին կստանա այդ սեփականությունից։
44-ամյա Բելա Պատաշուրին չէր կարողանա օրինական հիմքով պայքարել իր մանկության տանը տեղ ունենալու համար, եթե չլիներ Sapari հասարակական կազմակերպության օգնությունը։
Այն անվճար փաստաբան է տրամադրել Բելային։
Բելան մոր ու կրտսեր եղբոր հետ ապրում է Մծխեթայի շրջանի գյուղերից մեկում։ Նա ավագ եղբայր էլ ունի։
«Մի օր մայրս ինձ խորհուրդ տվեց ընտրել, թե եղբայրներիցս որի հետ եմ ուզում ապրել։ Ես վրդովվեցի․ ինչո՞ւ պետք է ընտրեմ, թե ում տանը ձրիակեր դառնալ։ Ինձ էլ պետք է ինչ-որ բան պատկանի։ Որպեսզի ես էլ իմ փողն ունենամ, սկսեցի մշակել տանը կից հողակտորը։ Բույսեր ցանեցի և սկսեցի տնկիներ վաճառել համացանցով։ Շատ էի աշխատում, որ հողը բերքատու դառնա, 100-150 տեսակի բույս էի տնկել։ Իսկ մայրս դիմում գրեց ամբողջ տունն ու այդ հողակտորը կրտսեր եղբորս փոխանցելու մասին։ Ես դա վիճարկեցի դատարանում, և դատարանը սատարեց ինձ»։
Հետազոտողները կարծում են, որ այս անարդարության մեղավորները հաճախ ծնողներն են։
«Հարցվածներից շատերը մեզ հետ զրույցում խոստովանում էին, որ ծնողներն են նախապատվությունը եղբայրներին տալիս։ Սակայն երբ հարցրինք, թե ինչպես նրանք կբաժանեն սեփականությունը, նրանք պատասխանեցին, որ իրենք էլ որդիներին են ամեն ինչ տալու։ Այս որոշումը բացատրվում էր ավանդույթներով», — ասում է Մայա Արավիաշվիլին։
❖ ❖ ❖
#ԵսԷլԵմԵրեխա․ այսպես է կոչվում արշավը, որը սկսել է «Սափարի» կազմակերպությունը մի քանի ամիս առաջ, Naambobi վեբ-հարթակի հետ միասին։
Ֆեյսբուքի էջում կանայք կիսվում են ժառանգության բաշխման պատմություններով․ արդար պատմություններ չկան։ Նրանց հնարավորություն է տրվել կիսվել զայրույթով և վիրավորվածությամբ։ Մեծ մասն իր պատմությունն անանուն է պատմում։
«Մեզ՝ «Սափարի» են դիմում բազմաթիվ կանայք, որոնք փախչում են բռնարար ամուսնուց։ Ապաստանը կանանց սպասարկում է միայն վեց ամիս։ Այդ ժամկետի ավարտից հետո շատ կանանց ստիպված հարցնում են, թե ինչու նրանք չեն վերադառնում հայրական տուն։ Սովորաբար նրանք պատասխանում են, որ այնտեղ արդեն ապրում են իրենց եղբայրներն ընտանիքներով։ Այդպես էլ ծնվեց այս արշավը․ մենք ուզում էինք կանանց ցույց տալ, որ ծնողների տունն իրենց է պատկանում այնքանով, որքանով իրենց եղբայրներին, — ասում է #ԵսԷլԵմԵրեխա արշավի համակարգող Շորենա Գաբունիան։ — Պարզվեց, որ այս խնդիրը հսկայական մասշտաբներ ունի, մենք հարյուրավոր նամակներ ենք ստանում։ Հեղինակները ցանկանում են արտահայտվել, սակայն ոչ հանրային կերպով։ Բոլորը նախընտրում են անանուն մնալ և ինձ խնդրում են ջնջել իրենց անուններն ու բնակավայրերի անվանումները»։
Խնդրի մասշտաբները կարելի է պատկերացնել միայն կանանց պատմությունների միջոցով։
Վրաստանում վիճակագրություն չի վարվում, որը հստակ ցույց կտար, թե ինչ են ժառանգում կանայք և տղամարդիկ։ Հայտնի չէ նաև եղբայրների և քույրերի միջև գույքային վեճերի քանակը։
2018 թ-ի հետազոտոությունից կարելի է եզրակացություն անել, որ տղամարդիկ սովորաբար ավելի շատ սեփականություն ունեն, քան կանայք։ Սակայն այն, թե կնոջը պատկանող գույքից որ մասն է ժառանգություն, որն է ավելի ուշ ձեռք բերվել, հայտնի չէ։
«Հենց վիճակագրությունը կարող էր ցույց տալ խնդրի իրական մասշտաբը», — ասում է Մայա Արավիաշվիլին։
— Եվս մեկ խնդիր է ժառանգության իրավունքի չեզոքությունը,- կարծում է իրավաբան Թամար Գուրչիանին,- օրենքը չի տարբերակում ժառանգորդների սեռը։ Գուրչիանին ասում է, որ օրենքին չէր խանգարի գենդերային առումով ավելի զգայուն դառնալ։
«Չեզոքությունը լավ է այն դեպքում, երբ կինն ու տղամարդը հավասար են։ Սակայն երբ մենք տեսնում ենք, որ ժառանգություն ստանալիս կինը ավելի շատ է տուժում, օրենքը պետք է գենդերային առումով զգայուն դառնա, այլ ոչ թե չեզոք։ Դատարանը պետք է մեխանիզմներ ունենա՝ այս անհավասարությունը հավասարակշռելու համար», — ասում է նա։
❖ ❖ ❖
Անի Գոգուաձեն երկու երեխա ունի՝ աղջիկ և տղա։ Թբիլիսիի 25-ամյա բնակիչ Անին ասում է, որ ինքն ու ամուսինը որդուն որևէ առավելություն չեն տալիս, այդ թվում՝ գույքային։
«Չեմ կարծում, որ մեկը մյուսից ավելին պետք է ստանա, ունեցվածքը պետք է երկու մասի բաժանվի։ Եթե ծնողները չեն կարողանում երկու երեխաներին էլ բնակարանով ապահվել, նրանք պետք է հոգ տանեն, որ մի բնակարանը երկու մասին բաժանվի։ Կարծում եմ, որ ծնողները չպետք է եղբորն ու քրոջն այնպիսի իրավիճակի մեջ գցեն, երբ նրանք ստիպված են վիճել և դատարան դիմել»։
Սակայն 32-ամյա Նիկա Բիցաձեն՝ երկու աղջիկների և մեկ տղայի հայրն, ասում է, որ աղջիներին առանց ժառանգության չի թողնի։ Սակայն տունն, այնուամենայնիվ, տղային է թողնելու։
«Հնարավոր է, որ մինչև նրանք մեծանան, ամեն ինչ դեռ փոխվի, սակայն այժմ գույքի բաշխումը հենց այդպես եմ տեսնում»։
Փորձագետները կարծում են, որ գույքի անարդար բաշխումը կանանց դեմ թաքնված բռնության ձևերից մեկն է։ Եվ կանայք աստիճանաբար սկսում են դա գիտակցել։
Այսպես, հետազոտության համաձայն, որն անցկացվել է 2013 թ-ին ՄԱԿ-ի ծրագրի շրջանակում, հարցվածների միայն 44 տոկոսն է համարել, որ գույքը պետք է հավասարաչափ բաշխվի եղբայրների և քույրերի միջև։ 2019 թ-ին այդ ցուցանիշն աճել է՝ հասնելով 62 տոկոսի։
«Իրերի նման դասավորությունը հիմնված չէ որևէ փաստարկի վրա, այլ միայն սնում է նահապետական կարգերը։ Այս անարդարությունը գիտակցելը կնոջ համար շատ ցավոտ է, սակայն ֆեմինիստական տեսանկյունից կանանց այդ նեղվածությունը շատ արժեքավոր է։ Հենց այն ժամանակ, երբ այն վերածվում է ցասման, սկսվում է պայքարը»,— ասում է Մայիկո Չիտայան։
