“რუსმა მესაზღვრეებმა უკვე დატოვეს სოფელი ნერკინი სიუნიკის რეგიონში“, – განუცხადა ჟურნალისტებს რეგიონის გუბერნატორმა რობერტ ღუკასიანმა.
2020 წლის 44-დღიანი ომის შემდეგ რუსეთის სასაზღვრო ჯარები განლაგდნენ აზერბაიჯანის მოსაზღვრე ტერიტორიებზე ვაიოც ძორის, ტავუშის, სიუნიკის, გეღარქუნიკისა და არარატის რეგიონებში. მიმდინარე წლის მაისში სომხეთის პრემიერმინისტრის რუსეთის პრეზიდენტთან შეხვედრის შემდეგ გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ფაშინიანი და პუტინი შეთანხმდნენ რუსი მესაზღვრეების სომხეთის ტერიტორიიდან გაყვანაზე.
“რუსი მესაზღვრეების გაყვანა სომხური სოფლის ტერიტორიიდან არის “დიდი ხნის ნანატრი მოვლენა, მაგრამ ეს მხოლოდ მცირე ნაბიჯია”, – ამბობს პოლიტოლოგი გურგენ სიმონიანი.
“რუსები იქ მანდატისა და ხელშეკრულების გარეშე იყვნენ”
მანამდე, ყარაბაღის ომის შემდეგ სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის ზოგიერთ მონაკვეთზე რუსი მესაზღვრეების განთავსებაზე საუბრისას, სომხეთის პრემიერმინისტრმა ხაზი გაუსვა მათი “მანდატისა და ხელშეკრულების“ ნაკლებობას. მოგვიანებით მან სომხეთის ტერიტორიებიდან ჯარების შესაძლო გაყვანაზე ისაუბრა. ეს იყო აპრილში, როდესაც ქვეყანაში აქტიურად განიხილებოდა აზერბაიჯანთან საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის პროცესი.
“რუსული პოზიციები იქ გარკვეული სიტუაციის გამო გაჩნდა და ის, რაც ახლა ხდება, სიტუაციის მნიშვნელოვანი ცვლილებაა – ეს უნდა შეეხოს ყველა სფეროს. ახლა ჩვენ გვაქვს არა ფრონტის ხაზი, არამედ საზღვარი. საზღვარი მშვიდობის ნიშანია. ეს ნიშნავს, რომ სომხეთისა და აზერბაიჯანის მესაზღვრეებს შეეძლებათ საზღვრის დამოუკიდებლად დაცვა – ერთმანეთთან თანამშრომლობით“, – აღნიშნა ფაშინიანმა.
ფაშინიან-პუტინის შეხვედრის შემდეგ, რომელიც კრემლში 8 მაისს შედგა, რუსეთის პრეზიდენტის პრესმდივანმა დიმიტრი პესკოვმა განაცხადა, რომ მიღწეულია შეთანხმება სომხეთის ზოგიერთი რეგიონიდან რუსი მესაზღვრეების გაყვანის შესახებ. თუმცა, მისი თქმით, რუსეთის სასაზღვრო ჯარები გააგრძელებენ სამსახურს სომხეთ-თურქეთის და სომხეთ-ირანის საზღვრებზე.
რუსეთის ფეესბეს სასაზღვრო დეპარტამენტი იცავს სომხეთის სახელმწიფო საზღვარს თურქეთთან და ირანთან სახელმწიფოთაშორისი შეთანხმების საფუძველზე. მხარეებმა მას ხელი 1992 წელს მოაწერეს.
სიუნიქის გუბერნატორის განცხადებამდე მისმა მოსახლეობამ სოფელ ნერკინ ანდიდან რუსი მესაზღვრეების შესაძლო გაყვანაზე ისაუბრა. მათ ჟურნალისტებს განუცხადეს, რომ სოფლის დასაწყისში საგუშაგოზე ხანდახან ამჩნევენ რუს ჯარისკაცებს, მაგრამ სადამკვირვებლო პუნქტიდან ისინი ისე აქტიურად აღარ აკონტროლებენ ტერიტორიას, როგორც ადრე.
სოფლის მცხოვრებლებმა ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ ოთხი წლის განმავლობაში, რაც ამ ტერიტორიაზე რუსეთის სასაზღვრო ჯარები იმყოფებოდნენ, რამდენიმე ინციდენტი მოხდა, მაგრამ მესაზღვრეები არ ჩარეულან, ისინი საზღვარს არ იცავდნენ. კერძოდ, ხალხმა გაიხსენა 2022 წლის სექტემბრის მოვლენები, როდესაც აზერბაიჯანის შეიარაღებულმა ძალებმა სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიაზე შეაღწიეს, რის შემდეგაც მიწები და მათი სოფლები აზერბაიჯანელი სამხედროების კონტროლის ქვეშ მოექცა.
“ჩვენი სასაფლაო მათი კონტროლის ქვეშაა, ჩვენი ეკლესიაც მანდ არის. რა, რუსებმა ვერ დაინახეს რა ხდებოდა? მაგრამ მათ ევროპელ დამკვირვებლებს აქ გამგზავრების საშუალება არ მისცეს. რატომ?“ – ამბობს სოფელ ნერკინის მკვიდრი ლევონ ზაქარიანი.
კომენტარი
რუსმა მესაზღვრეებმა უნდა დატოვონ არა მხოლოდ სიუნიკი, არამედ ყველა სხვა რეგიონი, სადაც ისინი იყვნენ განლაგებული, თვლის პოლიტოლოგი გურგენ სიმონიანი:
“სიუნიკში დაწყებული პროცესი უნდა გაგრძელდეს, ეს ყოფნა-არყოფნის ტოლფასია. ისინი არანაირად არ უწყობენ ხელს სომხეთის უსაფრთხოებას და სომეხი ხალხის უფლებების დაცვას. უფრო მეტიც, 2022 წელს ხელი მოეწერა რუსეთ-აზერბაიჯანის დეკლარაციას სტრატეგიული პარტნიორობის შესახებ და ის შეიცავს დებულებებს, რომლებიც საკმაოდ საშიშია სომხეთისთვის“.
სიმონიანი ამბობს, რომ ომის შემდეგ რუსეთისგან არც კი ყოფილა მოთხოვნა სომხეთის ზოგიერთ რაიონში მესაზღვრეების განთავსებაზე:
“რუსებს ზუსტად ეს უნდოდათ, შემოვიდნენ და დამკვიდრდნენ ამ ტერიტორიებზე. მათი გასაყვანად მხოლოდ სომხურმა მხარემ უნდა განმარტოს თავისი პოზიცია, რომლისთვისაც რუსული მხარის ნებაა საჭირო, ნების არარსებობის შემთხვევაში კი საჭირო იქნება ჩვენი მხრიდან იძულების გამოყენება. ესე იგი, კითხვა დახურულია – სომხეთმა სხვა ნაბიჯები არ უნდა გადადგას“.
სიმონიანი მიიჩნევს, რომ რუსი მესაზღვრეების გაყვანის შემდეგ საზღვრის ამ მონაკვეთებზე სომხეთის შეიარაღებული ძალები უნდა განთავსდეს და არა მესაზღვრეები. ექსპერტი ამას იმით ხსნის, რომ ამ ტერიტორიებზე “ჩვენ ჯერ კიდევ მოწინავე და არა დემარკირებულ საზღვართან გვაქვს საქმე“.
გურგენ სიმონიანის თქმით, მას შემდეგ რაც აქ სომხეთის შეიარაღებული ძალები განლაგდებიან, ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისია საზღვრის ამ მონაკვეთზე პატრულირებას დაიწყებს. აქამდე მათ ამ ტერიტორიაზე წვდომა არ ჰქონდათ.
2024 წლის 13 თებერვალს, აზერბაიჯანის არმიის მიერ სოფელ ნერკინ ანდის მიმართულებით განხორციელებული ოპერაცია “შურისძიების” შედეგად სომხეთმა დაკარგა ოთხი სამხედრო მოსამსახურე.
საზღვარზე მომხდარი ინციდენტის კომენტირებისას, სომხეთის უშიშროების საბჭოს მდივანმა არმენ გრიგორიანმა განაცხადა: „ამ ადგილზე იმყოფებიან რუსი მესაზღვრეები, მაგრამ მათ ვერ შეძლეს ინციდენტის თავიდან აცილება. ევროკავშირის დამკვირვებლების წვდომა მხოლოდ საზღვრის ამ მონაკვეთით შემოიფარგლებოდა. სომხეთის ხელისუფლებას აქვს ყველა ეს ინფორმაცია: მათ იციან, რომ რუსმა მესაზღვრეებმა ევროკავშირის დამკვირვებლებს ნერკინ ანდებში შესვლის საშუალება არ მისცეს.”
გურგენ სიმონიანის თქმით, ეს სოფელი სომხეთის სხვა ტერიტორიებისგან განცალკევებით განიხილება “რუსების დესტრუქციული და ფეთქებადი პოლიტიკის გამო“. მაგრამ არის სხვა საშიში ტერიტორიებიც, ხაზს უსვამს პოლიტოლოგი:
”და იქ სიტუაცია არაფრით განსხვავდება ნერკინ ანდასგან. შესაბამისად, იგივე პოლიტიკა შეიძლება განხორციელდეს საზღვრის სხვა მონაკვეთებზეც. რუსი მესაზღვრეების გაყვანა სომხეთის ყველა ტერიტორიიდან უნდა განხორციელდეს კოორდინირებულად, სრულად და მოკლე დროში“.
