საინფორმაციო ომი ყარაბაღის გარშემო
27 სექტემბრიდან, მთიან ყარაბაღში აქტიურ საომარ მოქმედებებთან ერთად, კონფლიქტის მხარეებს შორის ნამდვილი საინფორმაციო ომი გაჩაღდა. ორივე მხარე თავის საზოგადოებას უყვება საკუთარი გამარჯვებების, მტრის ვერაგობის, სისუსტისა და უსუსურობის შესახებ და ამ დროს არც მოწინააღმდეგის შეურაცხყოფას და შოკისმომგვრელი ვიდეოებისა და ფოტოების გავრცელებას ერიდება – საკუთარი ხალხის შთაგონებისა და მტრის დაშინების მიზნით. მხარეების მიერ წარმოდგენილი საომარი მოქმედებების სურათი ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავდება.
სელფი დროშებით და რუკების ომი
სომხეთსა და აზერბაიჯანში საომარი მდგომარეობაა. რაც იმას ნიშნავს, რომ სიტყვის თავისუფლება მნიშვნელოვნად შეზღუდულია. სომხეთში, სადაც დამოუკიდებელი მედიის მდგომარეობა ტრადიციულად ბევრად უკეთესია, ვიდრე აზერბაიჯანში, 8 ოქტომბრიდან მოქმედებს სპეციალური კანონი, რომელიც ფრონტზე შექმნილი ვითარების ნეგატიურ გაშუქებას კრძალავს.
ძირითადი თემები, რომელთა შესახებაც მხარეები პერიოდულად აწვდიან ინფორმაციას საზოგადოებას, არის საომარი მოქმედებების მიმდინარეობა, ასევე საკუთარი და მტრის დანაკარგები.
სომხური მხარე დაღუპული ჯარისკაცების სიებს რეგულარულად აქვეყნებს და ასევე ავრცელებს ინფორმაციას დაბომბვის შედეგად მშვიდობიან მოსახლეობაში მსხვერპლის შესახებ. აზერბაიჯანი სამხედრო დანაკარგების შესახებ ინფორმაციას არ აქვეყნებს – ამის გაკეთებას ომის დასრულების შემდეგ აპირებს. თუმცა რეგულარულად აწვდის საზოგადოებას ინფორმაციას დაღუპული მშვიდობიანი მოქალაქეების შესახებ.
• ბრძოლა ჰადრუთისთვის – რა ხდება მთიან ყარაბაღში
• ყარაბაღის კონფლიქტის რუკები: რა ხდება ახლა და რა იყო აქამდე
• როგორ გამოიყურება ომი სანგრებიდან. ვიდეო მთიანი ყარაბაღიდან
აზერბაიჯანის მხრიდან მთავარი ოფიციალური “რუპორის” ფუნქციას ომის დასაწყისიდანვე პრეზიდენტ ილჰამ ალიევის ტვიტერი ასრულებს, რომელშიც იგი პერიოდულად ავრცელებს ცნობებს აზერბაიჯანის არმიის მიერ დაკავებული / გათავისუფლებულ დასახლებების შესახებ.
ჩვეულებრივ, გარკვეული დროის შემდეგ, ამ ინფორმაციას თავდაცვის სამინისტროს ოფიციალურ YouTube და Telegram არხებზე ვიდეო დადასტურება მოჰყვება ხოლმე. ასე იყო სოფლების თალიშისა და მადაგიზის, ასევე ქალაქების ჯაბრაილისა და ფიზულის შემთხვევაში. დაბა ჰადრუთის შემთხვევაში კი პრეზიდენტი ალიევი ოდნავ აჩქარდა და 9 ოქტომბერს განაცხადა მისი აღების შესახებ, თუმცა აზერბაიჯანული მხარის მასალების თანახმად, ის რამდენიმე დღის შემდეგ აიღეს.
როგორც წესი, სომხური მხარე პოზიციებისა და დასახლებების დაკარგვას არ აღიარებს ხოლმე – იმ ფონზე, როდესაც პრეზიდენტი ალიევი ყოველდღე იუწყება აზერბაიჯანის კონტროლის ქვეშ ახალ-ახალი დასახლებების გადასვლის შესახებ.
”აზერბაიჯანულმა ჯგუფებმა დაიწყეს სოფლებში შეჭრა და იქ დროშების აღმართვა გამარჯვების საჩვენებლად და პანიკის დასათესად”, – თქვა არცრუნ ოვანისიანმა, სომხეთის თავდაცვის სამინისტროს მთავარმა სპიკერმა 24 ოქტომბერს და აზერბაიჯანული დროშების აღმართვის ამსახველი მასალების გამოჩენა ამით ახსნა.
სომხურმა მხარემ რამდენჯერმე განაცხადა სომხეთის/ყარაბაღის ჯარების წარმატებული კონტრშეტევისა და აზერბაიჯანული ჯარის უზარმაზარი დანაკარგების შესახებ. ასეთ განცხადებებს ბაქო დაუყოვნებლივ უარყოფს. ისევე, როგორც ერევანი ბოლო დრომდე უარყოფდა აზერბაიჯანული ძალების მნიშვნელოვან წინსვლას და რაიმე სერიოზულ სამხედრო წარმატებებს. სომხური მხარის მიერ რაიონული ცენტრის გუბადლის / ქუბატლის დაკარგვის აღიარება ამ ტიპის პირველი პრეცედენტი გახდა.
25 ოქტომბერს ერევანმა პირველად საომარი მოქმედებების დეტალური რუკა გამოაქვეყნა. რომელიც, რა თქმა უნდა, ძალიან განსხვავდება რუკებისგან, რომლებსაც ბაქო პერიოდულად აქვეყნებს.
საბრძოლო მოქმედებების ზონაში ნეიტრალური დამკვირვებლები არ არიან, ნეიტრალური ჟურნალისტებიც ცოტანი არიან და, შესაბამისად, ხშირად დასკვნების გაკეთება იმის შესახებ, თუ როგორ ვითარდება მოვლენები ფრონტზე, მხოლოდ მხარეების მასალების გულდასმით შესწავლითა ან არაპირდაპირი მინიშნებებით არის შესაძლებელი.
ცხედრები და ტყვეების დახვრეტა
ორივე მხარის ოფიციალური არხები არ უშვებენ შესაძლებლობას, გამოაქვეყნონ ვიდეომასალა, რომელიც მტრის ტექნიკისა და ჯარისკაცების განადგურებას ასახავს. აზერბაიჯანის შემთხვევაში, ეს ყველაზე ხშირად დრონების შეტევებია, სომხური მხარის შემთხვევაში – საარტილერიო, ქვეითი და ტანკსაწინააღმდეგო ქვედანაყოფების მუშაობა. ამ კადრებიდან ბევრში ადამიანების დაღუპვაა აღბეჭდილი.
მაგრამ, როგორც წესი, ყველაზე შოკისმომგვრელი მასალები სოციალურ ქსელებში, ძირითადად ტელეგრამის არხებზე ქვეყნდება. ეს არხები გამოიყენება როგორც ოფიციალური პოზიციის და ფრონტზე არსებული ვითარების შესახებ ოფიციალური მესიჯების რეტრანსლირებისთვის, ასევე იქ ისეთი მასალების “გაჟონვა” ხდება, რომელთა გამოქვეყნება ეთიკური მოსაზრებებით ოფიციალურ არხებს არ სურთ.
ორივე მხარეს შეგვიძლია ვიხილოთ არაერთი ვიდეო მტრის ჯარისკაცების გვამებით, ზოგჯერ ისინი სპეციალურად დეტალურადაა ნაჩვენები, ზოგიერთ შემთხვევაში გვამებს შეურაცხყოფას აყენებენ.
განსაკუთრებული რეზონანსი ორი სომეხი ჯარისკაცის დახვრეტის ვიდეომ გამოიწვია. აზერბაიჯანში ამ მასალას მაშინვე ყალბი უწოდეს. ამასთან, BBC და საერთაშორისო საგამოძიებო ჯგუფი Bellingcat მიიჩნევენ, რომ ორი ადგილობრივი მაცხოვრებელი მართლაც დახვრიტეს მთიანი ყარაბაღის ქალაქ ჰადრუთის ცენტრში, რომელიც აზერბაიჯანის ჯარებმა დაიკავეს.
”ბოევიკები, დაქირავებულები, ტერორისტები”
აზერბაიჯანულ ან სომხურ მხარეს მებრძოლი უცხოელების საკითხი ასევე საინფორმაციო ომის ერთ-ერთი მთავარი თემა გახდა.
ერევანი საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთანავე ირწმუნებოდა, რომ აზერბაიჯანის მხარეს სირიის პრო-თურქული დაჯგუფებების წევრები იბრძოდნენ, რომლებიც აზერბაიჯანში თურქეთმა გადაიყვანა.
ასევე გამოქვეყნდა რამდენიმე ვიდეო, სადაც ნაჩვენებია არაბულად მოსაუბრე ხალხი, საბრძოლო მოქმედებების დროს ან მტრის აღებულ პოზიციებზე.
მოგვიანებით, სირიელი მებრძოლების აზერბაიჯანში გადაყვანა ზოგიერთმა დასავლურმა გამოცემამ დაადასტურა, მათ შორის BBC- მ და Reuters- მა. ამასთან, ერევნისგან განსხვავებით, რომელიც მათ ”ტერორისტებს” უწოდებდა და ცდილობდა დაერწმუნებინა რუსეთი ”ანტიტერორისტული ოპერაციის” საჭიროებაში, დასავლური მედია ამ ხალხს ”დაქირავებულებს” ან ”სირიელ მეამბოხეებს” უწოდებს.
ბაქო, რა თქმა უნდა, უარყოფს უცხოელი მებრძოლების ყოფნას შეიარაღებული ძალების რიგებში და ამტკიცებს, რომ ყარაბაღის დასაბრუნებლად საკუთარი ჯარიც ეყოფა. თავის მხრივ, აზერბაიჯანულ წყაროებში ხშირად გვხვდება იმის მტკიცება, რომ სომხურ მხარეს ქურთული ანტითურქული ორგანიზაციების მებრძოლები იბრძვიან.
“ძაღლები”, “თურქების ნაშიერი “, “ტერორისტი”
დამამცირებელი და შეურაცხმყოფელი ეპითეტები მტრის მიმართ ჩვეულებრივი ამბავი გახდა როგორც მხარეების ოფიციალურ განცხადებებში, ასევე სახელმწიფო და დამოუკიდებელი მედიის პუბლიკაციებში.
”ჩვენ ვაჩვენეთ ვინ ვინ არის, ძაღლებივით გავყარეთ”, – ეს ფრაზა აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ხალხისადმი ერთ-ერთ მიმართვაში სომხური ჯარების მისამართით გამოიყენა.
ერთმანეთის ცნობებზე კომენტარის გაკეთებისას, ქვეყნების სამხედრო უწყებები “მჭერმეტყველებაში” აშკარად ერთმანეთს ეჯიბრებიან.
აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ ცნობას სომეხი სამხედროების მიერ ერთ-ერთი აზერბაიჯანული ქვედანაყოფის განადგურების შესახებ “ამ ქვეყნის თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელთა შფოთვითი სიზმრების პროდუქტი” უწოდა.
სომხეთის თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლები ხშირად “აბსოლუტურ სისულელეს და ცინიკურ სიცრუეს” უწოდებენ ცნობებს სომხური მხარის მიერ აზერბაიჯანის ქალაქების დაბომბვის შესახებ. ამასთან, მოწინააღმდეგის მისამართით ყველაზე „მწვავე“ შეურაცხმყოფელი ეპითეტებით ორი ქვეყნის მედია გამოირჩევა, თანაც არა მხოლოდ ოფიციალური.
ანალიტიკოსები სომხურ მედიაში ამტკიცებენ, რომ აზერბაიჯანი დიდ დანაკარგებს განიცდის, სომხური მხარე წარმატებით იგერიებს შეტევას და ადრე თუ გვიან მტერს დაამარცხებს. ალტერნატიული მოსაზრებები პრაქტიკულად არც მედიაში და არც სოციალურ ქსელებში ჟღერს.
მსგავსი ვითარებაა აზერბაიჯანის საინფორმაციო სივრცეში – რეჟიმის რადიკალური მოწინააღმდეგეებიც კი სამხედრო ოპერაციას უჭერენ მხარს ან ხელისუფლების კრიტიკისგან თავს იკავებენ.
”ალიევი სამხედრო დამნაშავე და პოლიტიკური გვამია”, ”აზერბაიჯანი ლენინ-სტალინის გამოგონილი და ხელოვნური ქვეყანაა …”, “თურქები ” სინამდვილეში წყევლა და სირცხვილი იყო ჩვენი უფროსებისთვის და უმცროსებისთვის, თურქების ნაშიერი ბოროტებას ნიშნავდა”, – ამის წაკითხვა დამოუკიდებელ სომხურ გამოცემა “არავოტში” არის შესაძლებელი.
”სომხები მთელ მსოფლიოში მიმოიფანტნენ თავიანთი სირო-ქალდეური, ბოშური წარმოშობით… თითქოსდა არიული რასისადმი კუთვნილებით მთელ მსოფლიოს ყურები გამოუჭედეს”, – ამას კი აზერბაიჯანის პროსამთავრობო რესურსი Minval.az წერს.
“ტერორისტი არაიკი” – ასე უწოდებს ეს წყარო მთიანი ყარაბაღის პრეზიდენტს არაიკ არუთუნიანს. ”ვიღაც არაიკი” – ასე მოიხსენიებს ამ პოლიტიკოსს კიდევ ერთი პროსამთავრობო გამოცემა Haqqin.az, სტატიაში დამცინავი სათაურით ”ვლადიმირ ვლადიმიროვიჩ, დედას ვფიცავარ, საუკუნე ტოლმა არ მეჭამოს” (იგულისხმება არუთიანიანის მიმართვა რუსეთის პრეზიდენტ პუტინისადმი).
ცოტა ხნის წინ იმავე წყარომ გამოაქვეყნა მასალა ხმამაღალი სათაურით – ”აშშ-ს მთავრობა გვაფრთხილებს !!! სომხები ბაქოში ტერაქტებს ამზადებენ ”. თუმცა საქმე ეხება ბაქოში ამერიკის მოქალაქეების გაფრთხილებას აშშ-ს საელჩოსგან, რომელშიც სომხები არ იყვნენ ნახსენები.
მოსაზრება: ”ორივე მხარე ერთმანეთის შეეფერება”
”ორივე მხარე მუშაობს თავისი აუდიტორიისთვის, ხალხის გასამხნევებლად, მეორე მხარისადმი ზიზღის დასათესად და აგრესიულ განცხადებებს აკეთებს”, – განუცხადა JAMnews- ს ექსპერტმა სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტების საკითხებში თომას დე ვაალმა.
ამავე დროს, მისი თქმით, მხარეები ასევე ავრცელებენ სანდო ინფორმაციას – მაგალითად, ყარაბაღის ომბუდსმენის ცნობები დაბომბვების შედეგად გარდაცვლილთა შესახებ, ასევე განჯაში დაღუპული და დაჭრილი მშვიდობიანი მოსახლეობის შესახებ და ეს საინფორმაციო ომის ნაწილი არ არის.
რაც შეეხება მხარეების პროპაგანდას, დე ვაალის აზრით, ”ხშირად მათი მიზანია ნეიტრალური დამკვირვებლის დაბნევა, ისევე როგორც ხალხის დაშინება, რომ ნეიტრალური ადამიანის ხმა აღარ ისმოდეს”.
”ამ მხრივ, ორივე მხარე ერთმანეთს შეეფერება”, – მიიჩნევს ექსპერტი.
“რაც შეეხება ტყვეების დახვრეტას ან გვამების დემონსტრირებას, ეს არის 30 წლიანი კონფლიქტის შედეგი, როდესაც მხარეები ცდილობდნენ მოწინააღმდეგის სრულ დეჰუმანიზაციას. ზოგჯერ სკოლაშიც კი ბავშვებს ეუბნებოდნენ, რომ ისინი მტრები არიან. ეს კონფლიქტის ერთ -ერთი ყველაზე სამწუხარო მხარეა – ნეიტრალური, გაუთვითცნობიერებელი ადამიანისთვის ძნელია იმის გაგება, თუ რატომ ხდება ეს, მას ისეთი შთაბეჭდილება ექმნება, თითქოს ერთმანეთს ვიღაც ველურები ებრძვიან“, – დასძენს დე ვაალი.
