ყარაბაღი: ახალი ესკალაცია თუ მესამე ომი? რა კავშირშია ვითარების გამწვავება უკრაინის ომთან
ყარაბაღი და უკრაინის ომი
დაახლოებით ერთი თვეა ყარაბაღიდან შემაშფოთებელი ამბები ისმის.
ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ სამმხრივი ხელშეკრულების ხელმოწერიდან წელიწად ნახევრის განმავლობაში (2020 წლის 10 ნოემბრიდან), საკონტაქტო ხაზზე შედარებით სიმშვიდე იყო.
თუმცა, ახლა ყოველდღე ქვეყნდება აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტროს ოფიციალური პრესრელიზები სომხური მხრის მიერ შეთანხმების დარღვევის შესახებ. სომხეთის თავდაცვის სამინისტრო კი აქვეყნებს ცნობებს აზერბაიჯანული მხრიდან სროლებსა და მშვიდობიან მოქალაქეებზე ფსიქოლოგიური ზეწოლაზე.
დაპირისპირების კულმინაცია იყო ინფორმაცია ფარუხის სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი მთისა და ამავე სახელწოდების სოფლის (სომხები მას პარუხს ეძახიან) აზერბაიჯანული არმიის კონტროლქვეშ გადასვლის შესახებ.
იქამდე, აზერბაიჯანულმა მხარემ სარემონტო სამუშაოების დაწყების შესახებ განაცხადა და სომხეთის ტერიტორიიდან, ხანკენდისა (სტეფანაკერტი) და ყარაბაღის სხვა დასახლებებისთვის, რომლებიც რუსეთის სამშვიდობოების განლაგების ზონაშია, ბუნებრივი აირის მიწოდება შეწყვიტა. (ამ დროისთვის გაზის მიწოდება უკვე აღდგენილია).
ვრცელდება ცნობები, რომ აზერბაიჯანული მხარე ადგილობრივ სომხებს ხმის გამაძლიერებლებით მოუწოდებს, დატოვონ საცხოვრებელი სახლები. ამ ინფორმაციაში ეჭვის შეტანისა საფუძველი კი არ არსებობს.
11 მარტს ტელეგრამის არხებზე გამოქვეყნდა ვიდეო, რომელშიც ჩანდა, როგორ ტოვებს რუსი სამშვიდობოების ნაწილი ყარაბაღს.
27 მარტს, სამშვიდობოების ვებგვერდი, რომელიც ორი კვირის განმავლობაში არ ახლდებოდა, საბოლოოდ „გაცოცხლდა“. ვებგვერდზე გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში აზერბაიჯანი ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების 1-ლი პუნქტის დარღვევაში იყო დადანაშაულებული. (საუბარია შეთანხმებაზე, რომელმაც შეაჩერა ყარაბაღის მეორე ომი 2020 წლის შემოდგომით).
აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ, საპასუხო განცხადებაში, შეთანხმების პუნქტების შეუსრულებლობის პასუხისმგებლობა სომხურ მხარეს დააკისრა. რუსი სამშვიდობოები კი უფლებამოსილების გადამეტებაში დაადანაშაულა.
ამ დროისთვის, ვითარება ფარუხის (პარუხის) მთისა და სოფლის გარშემო, საკმაოდ გაურკვეველია. მხარეების (მოსკოვი, ბაქო, ერევანი) ინფორმაცია ურთიერთსაპირისპიროა.
რა დგას ამ ყველაფრის უკან და რატომ ახლა?
ჩემი აზრით, ორი შესაძლო მიზეზი არსებობს.
პირველი: რუსეთი უკრაინასთან ომშია ჩარჩენილი, ყარაბაღის დრო არ აქვს
ამ ვერსიის თანახმად, აზერბაიჯანმა გადაწყვიტა შექმნილი სიტუაციით ისარგებლოს. იგი თავისი, საერთაშორისოდ აღიარებული ტერიტორიიდან, ყარაბაღელი სომხების „განდევნას“ ცდილობს. ამ ვერსიაში ჯდება ის ფაქტი, რომ აზერბაიჯანის მთავრობამ ირანთან მემორანდუმი გააფორმა ნახიჩევანის გზაზე.
ეს მას შემდეგ მოხდა, რაც სომხეთმა უარი თქვა უზრუნველეყო დერეფანი მეღრის გავლით, რომელიც აზერბაიჯანის ძირითად ნაწილს მის ექსკლავთან, ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან დააკავშირებდა. ამ დერეფანს რუსეთი და სომხეთი მოსახერხებელი, საკომუნიკაციო გზით უნდა დაეკავშირებინა.
ვფიქრობ, თავდაპირველად აზერბაიჯანული მხარე ელოდა, რომ ეს იქნებოდა ექსტრატერიტორიული დერეფანი. ანუ, არ იქნებოდა სომხეთის სასაზღვრო და საბაჟო პუნქტები.
„შეუფერხებელი მოძრაობის“ შესახებ ალიევის, პუტინისა და ფაშინიანის მიერ ხელმოწერილ, ყარაბაღში ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ შეთანხმების მე-9 პუნქტშიც წერია. (რაც არ ხდება ლაჩინის დერეფნის შემთხვევაში, რომელიც ყოფილ მთიანი ყარაბაღის ავტონომიურ ოლქს სომხეთის ტერიტორიასთან აკავშირებს).
თუმცა, სომხეთის ხელისუფლებამ ასეთი ექსტრატერიტორიული დერეფნის უზრუნველყოფაზე უარი თქვა. უბრალო გზა, ორი პოსტით, თუნდაც რუსული ძალების კონტროლქვეშ, აზერბაიჯანისთვის წამგებიანია. მითუმეტეს, რომ დიდი ალბათობით, მას გადახდაც მოუწევს. ამიტომ, აზერბაიჯანის მთავრობამ, ირანის ტერიტორიით ნახიჩევანისკენ მიმავალ გზაზე, ირანთან გააფორმა მემორანდუმი. ამისთვის, მდინარე არაქსზე ორი ხიდის აგება იქნება საჭირო.
გამოდის, რომ სომხეთი მეღრის გავლით რუსეთთან სარკინიგზო და საავტომობილო კავშირს დაკარგავს. თუმცა, ერთი მეორეს არ გამორიცხავს, ორი დერეფნის მოწყობაც შესაძლებელია. ასეთ შემთხვევაში, ჩვეულებრივ საქონელი მეღრიდან გავა, მაგალითად, სამხედრო საქონელი კი ირანით, იმისათვის, რომ სომხეთის საბაჟომ არ შეამჩნიოს.
ამ გზით, აზერბაიჯანი დემონსტრაციას ახდენს, რომ მას აქვს ტრანსპორტის პრობლემის ალტერნატიული გადაწყვეტის შესაძლებლობა.
მეორე შესაძლო მიზეზი – რუსეთთან შეთანხმება
22 თებერვალს, მოსკოვში, რუსეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტებმა „მოკავშირეების ურთიერთქმედების შესახებ“ (სახიფათო ტერმინი) დეკლარაციას მოაწერეს ხელი. ეს რუსეთის ფედერაციის მიერ, დონეცკისა და ლუგანსკის სეპარატისტული ანკლავების აღიარების მეორე დღეს მოხდა.
ცხადია, რომ ეს შეთანხმება დიდი ხანია მზადდებოდა. მასში არის ისეთი პუნქტები, რომლებიც აზერბაიჯანს აწყობს. მაგრამ ხელმოწერისთვის შერჩეული დრო დამაფიქრებელია.
მნიშვნელოვანია ისიც, რომ რუსეთის მიერ დონეცკისა და ლუგანსკის სეპარატისტული მთავრობების აღიარებამ ყარაბაღელ სომხებს დიდი ზიანი მიაყენა. ახლა მათთვის უფრო რთული იქნება „არცახის რესპუბლიკის“ აღიარებას მიაღწიონ, რადგან უკრაინის ომის შემდეგ, ეს „აღიარებები“ სავსებით ლეგალურად შეიძლება ჩაითვალოს ომის მიზეზად (casus belli, ჩვენს შემთხვევაში, უკვე მესამე).
44-დღიანი ომის შემდეგ, 2021 წლის იანვარში, აღდამის რაიონში ერთობლივი რუსულ-თურქული მონიტორინგის ცენტრი შეიქმნა, რომელიც ცეცხლის შეწყვეტის შენარჩუნების რეჟიმს უნდა ამონიტორინგებდეს.
ერთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, ამ ცენტრს არცერთი საჯარო განცხადება არ გაუკეთებია, დაირღვა თუ არა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმება და კონკრეტულად ვისი მხრიდან.
თვალს ხუჭავენ? დავუშვათ, რომ აზერბაიჯანი შეუთანხმდა თურქეთს. მაგრამ რუსეთი?
აზერბაიჯანი არ არის მზად რუსეთში მცხოვრები, ორი მილიონი თანამოქალაქის მისაღებად
რაც შეეხება უკრაინის ომის პერსპექტივებს მთლიანად რეგიონისთვის, რუსეთის დასუსტება რომ გარდაუვალია, ამაზე არავინ დავობს.
აზერბაიჯანისთვის ეს მიგრანტების ნაკადის დამატებითი რისკიცაა. ახლა რუსეთთან საზღვარი ისევ ჩაკეტილია, საჰაეროც და სახმელეთოც (პანდემიის გამო). მაგრამ თუ ომი გაგრძელდება, მიგრანტების ნაკადი გარდაუვალი იქნება. რუსეთში დაახლოებით, ორიდან – ორ მილიონ-ნახევრამდე (!) ეთნიკური აზერბაიჯანელი ცხოვრობს. დარწმუნებული ვარ, რომ აზერბაიჯანის ხელისუფლება საერთოდ არ არის დაინტერესებული ასეთი შედინებით და სიტუაციის შესაძლო არევით.
იქნება თუ არა ახალი ომი ყარაბაღში?
ალბათ კი.
ყოველ შემთხვევაში, მშვიდობიანი მოსახლეობა არანაირად არ უნდა დაზარალდეს. რა თქმა უნდა, გამაკრიტიკებენ ამ წინადადების გამო, მაგრამ მე რომ სომხეთის ხელისუფლება ვიყო, საზღვარზე, სადმე გორისში, დროებით თავშესაფრებს ავაშენებდი და სტეფანაკერტისა და სხვა სომხებით დასახლებული ქალაქების მშვიდობიანი მოსახლეობის ევაკუაციას მოვახდენდი.
იყოს ეს დროებითი. ისინი უნდა დაბრუნდნენ შუშაში (შუშში), ჰადრუთსა და სხვა სოფლებში. მაგრამ, ვიდრე სამშვიდობო ხელშეკრულებას არ მოეწერება ხელი, ომის საშიშროება არსებობს და მშვიდობიან მოქალაქეებს უნდა მიეცეთ უფლება და შესაძლებლობა ნებაყოფლობით დატოვონ სახიფათო ზონა.
ყარაბაღი და უკრაინის ომი
