ვინ არის ოლიგარქი საქართველოში?
ვინ არის ოლიგარქი საქართველოში
საქართველოს პარლამენტმა 76 ხმით 6-ის წინააღმდეგ მეორე მოსმენით მიიღო კანონპროექტი “დეოლიგარქიზაციის შესახებ”. “დეოლიგარქიზაცია” ერთ-ერთი პირობაა იმ 12 პუნქციანი გეგმის, რომლებიც საქართველომ უნდა შეასრულოს ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსის მისაღებად.
ოპოზიციის არ უჭერს მხარს კანონის იმ ვერსიას, რომელიც “ქართული ოცნების“ მიერ არის ინიციირებული. ამ ვერსიის თანახმად, ოლიგარქების სიაში არ მოხვდება ბიძინა ივანიშვილი, სამაგიეროდ, იქ აღმოჩნდებიან ბიზნესმენები, რომლებსაც კავშირი აქვთ ოპოზიციასთან.
შესაბამისად, არსებობს ალბათობა, რომ “დეოლიგარქიზაციის შესახებ კანონი” რეალური დეოლიგარქიზაციის ნაცვლად, კიდევ უფრო გაამყარებს ივანიშვილის არაფორმალურ მმართველობას და ოპოზიციის წინააღმდეგ ბრძოლის იარაღად იქცევა.
რა წერია პარლამენტის მიერ ორი მოსმენით მიღებულ კანონპროექტში
“ქართული ოცნების” მიერ მომზადებული „დეოლიგარქიზაციის შესახებ“ კანონპროექტი ამავე შინაარსის უკრაინული კანონის ანალოგია.
უკრაინული კანონის თანახმად, ოლიგარქი არის ადამიანი, რომელიც ქვემოთ ჩამოთვლილი ოთხი კრიტერიუმიდან მინიმუმ სამს აკმაყოფილებს:
- მონაწილეობს პოლიტიკურ ცხოვრებაში;
- აქვს გავლენა მედიაზე;
- სულ მცირე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში აქვს ბაზარზე დომინანტური ბიზნესი ან ბიზნესები;
- ფლობს საარსებო მინიმუმზე მილიონჯერ მეტ ფულს. [საქართველოში საარსებო მინიმუმი 250 ლარია, შესაბამისად, 250 მილიონი ლარი გამოდის].
თუ ვის შეესაბამება ოლიგარქის “წოდება”, ამას მთავრობა წყვეტს, რადგან ამავე კანონის თანახმად, ოლიგარქების რეესტრის შემდგენელ ორგანოდ აღმასრულებელი ხელისუფლებაა დასახელებული.
ოპოზიცია კანონს აკრიტიკებს და ითხოვს კანონპროექტის ვენეციის კომისიაში გაგზავნას. თუმცა, მმართველმა გუნდმა ეს თხოვნა არ გაითვალისწინა. დეპუტატმა მმართველი პარტიიდან, მიხეილ სარჯველაძემ რადიო თავისუფლებას უთხრა, რომ “შინაარსიდან გამომდინარე“, დეოლიგარქიზაციის კანონის ვენეციის კომისიაში გაგზავნის აუცილებლობას ვერ ხედავს: “დრო გვაჩვენებს, მოგვიანებით რამდენად იარსებებს ამის საჭიროება”, – აღნიშნა მან.
ივანიშვილი, კეზერაშვილი, სააკაშვილი – ვინ არის ოლიგარქი საქართველოში?
ჯერ უცნობია, ზუსტი სია, თუ ვის შეეხება კანონი ოლიგარქების შესახებ, თუმცა ფაქტია, რომ ამ სიაში შეიძლება მოხვდნენ ის ადამიანები, რომლებიც აშკარად არ იგულისხმებოდნენ 12 პუნქტიან გეგმაში და ამავე დროს არ მოხვდეს, ბიძინა ივანიშვილი, ქვეყნის არაფორმალური მმართველი, რომლის გავლენას ხელისუფლებაზე, მედიაზე და სხვა ინსტიტუციებზე, თითქმის არავინ უარყოფს.
მთავრობა და მისი მეთაური, რომელთაც კანონის თანახმად ოლიგარქების სიის შედგენა ევალებათ, კატეგორიულად უარყოფენ ივანიშვილის რაიმე ტიპის გავლენას პოლიტიკაზე და არ აღიარებენ მის არაფორმალურ მმართველობას.
ივანიშვილი ოფიციალურად მართლაც არ ფლობს არც მედია-საშუალებას და ასევე, არსებული ხელისუფლების პირობებში, რთული იქნება იმის დამტკიცებაც, რომ მას ქვეყანაში დომინანტური ბიზნესი აქვს. შესაბამისად, გამოდის, რომ ოთხი პუნქტიდან ივანიშვილი მხოლოდ ერთს აკმაყოფილებს – მეოთხეს, ამიტომ ოლიგარქთა რეესტრში, დიდი ალბათობით, არ მოხვდება.
ეს არაერთხელ დაადასტურეს საკუთარი განცხადებებით მმართველი გუნდის წევრებმა. კითხვაზე, იგულისხმებოდა თუ არა ბიძინა ივანიშვილი 12 პუნქტიან გეგმაში, მმართველი პარტიის თავმჯდომარე უპასუხებს:
„ვერავითარი ფაქტით და არგუმენტით ეს ვერ იქნებოდა ნაგულისხმები და არც არის ნაგულისხმები. ბიძინა ივანიშვილი არის ბიზნესმენი თავის კონკრეტული წარსულით და გარდა ბიზნესმენისა, ის არის ფილანთროპი და ქველმოქმედი. გარდა ამისა, 2012 წელს მან დაასრულა სისხლიანი რეჟიმი. აქედან გამომდინარე, ვერ იქნება საუბარი აქ ბიძინა ივანიშვილზე”, – ამბობს ირაკლი კობახიძე.
ფეისბუკის პირად გვერდზე გამოქვეყნებულ ვრცელ წერილში ირაკლი ღარიბაშვილმა აღნიშნა, რომ საუბარი, თითქოს ივანიშვილი მოქმედ ხელისუფლებას მართავს და აკონტროლებს, „სრული ფარსი და აბსურდია“.
თუმცა, ოლიგარქების რეესტრში შეიძლება მოხვდეს საქართველოს მესამე პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი, რომელიც უკვე ერთი წელია ციხეში სასჯელს იხდის.
„ჩვენ გვყავს ძალიან ცნობილი ოლიგარქები საქართველოში. ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც 9 წელი ძარცვავდნენ ქართველ ხალხს. მაგალითად, სააკაშვილი არის ერთ-ერთი ოლიგარქი. დღეს ის ზის ციხეში, რაც იმას ნიშნავს, რომ დეოლიგარქიზაციისკენ კონკრეტული ნაბიჯი უკვე გადაიდგა,” – განაცხადა კობახიძემ.
და ასევე, ამავე სიის კანდიდატია ოპოზიციური ტელეკომპანია “ფორმულას” დამფუძნებელი და ოპოზიციური პარტიების ერთ-ერთ მთავარი დამფინანსებელი დავით კეზერაშვილი. სწორედ კეზერაშვილის სახელს ახსენებს ყველაზე ხშირად მმართველი გუნდი, როდესაც “დეოლიგარქიზაციის შესახებ კანონზეა” საუბარი.
“კეზერაშვილი მეორე ოლიგარქია და მასზეც არის სისხლის სამართლის საქმე აღძრული და, რა თქმა უნდა, დეოლიგარქიზაციისთვის მნიშვნელოვანია, ეს საქმე იყოს მიყვანილი ბოლომდე. ყველა საკითხს შევეხებით. ბუნებრივია, ოლიგარქების დასრულება ქართული სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმთავრესი ამოცანაა“, — ამბობს ირაკლი კობახიძე.
კეზერაშვილს წინა ხელისუფლების დროს თავდაცვის მინისტრის პოსტი და სხვა მაღალი თანამდებობები ეკავა, ივანიშვილის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ კი საქართველო დატოვა. კონკრეტულად რა ქონებას ფლობს კეზერაშვილი, უცნობია, თუმცა ხელისუფლების წარმომადგენლები მისი ფულის კორუფციულ წარმომავლობაზე მიუთითებენ. მის წინააღმდეგ რამდენიმე სისხლის სამართლის საქმეა აღძრული და ერთ-ერთ ეპიზოდზე, სასჯელის სახით დაუსწრებლად პატიმრობა აქვს განსაზღვრული. რაც იმას ნიშნავს, რომ ქვეყანაში დაბრუნების შემთხვევაში, დააკავებენ.
წლებია მილიონერი კეზერაშვილი ცალკეული ოპოზიციური პარტიების მთავარი დონორია. მას ეკუთვნის ასევე ერთ-ერთი კრიტიკული ტელევიზია „ფორმულა“. ამჟამად ხელისუფლება ცდილობს მას და მის ტელევიზიას პრობლემები შეუქმნას. “დეოლიგარქიზაციის შესახებ კანონის” უკრაინული ვარიანტის მიღება მხოლოდ გაუადვილებს მათ ამ საქმეს, მიიჩნევენ ექსპერტები.
კანონს კრიტიკოსები ჰყავს “ქართული ოცნების” სატელიტ პარტიებშიც. პარლამენტის წევრი დავით ზილფიმიანი “პატრიოტთა ალიანსიდან”, “ბიზნესპრესნიუსთან” ინტერვიუში ამბობს, რომ ამ კანონის თანახმად, ისიც ოლიგარქი გამოდის:
“მე დეპუტატი ვარ, ანუ შეუძლიათ ჩათვალონ რომ მაქვს პოლიტიკური გავლენა, ვფლობ გარკვეულ ქონებას და მოხდა ისე, რომ ევროკავშირის რეგულაციების შედეგად, მხოლოდ მე მაქვს ლიცენზია ტელეკომუნიკაციის გავრცელების არხებზე,” – ამბობს ზილფიმიანი ,ბიზნესპრესნიუსთან” ინტერვიუში.
მისი თქმით, ამ კანონის მიღებით ვიღებთ ნონსენსს, რომ შეიძლება ქვეყანაში ღარიბი ოლიგარქებიც გვყავდეს:
“რას ნიშნავს პოლიტიკური გავლენა? მაგალითად, თუ ადამიანი ცხოვრობს რეგიონში, აქვს გაზეთი და ვთქვათ, ამრავლებს კუებს ამ საქმიანობას თუ სხვა არავინ ეწევა, ის უკვე ოლიგარქია. რადგან, ფლობს მედიას, აქვს მონოპოლიური ბიზნესი და მედიის ფლობის გამო შეიძლება ჩაითვალოს რომ აქვს კონკრეტულ არეალში პოლიტიკური გავლენაც“.
საერთაშორისო თანამეგობრობის და ექსპერტების გამოხმაურება
ქართული პოლიტიკური სპექტრის დიდი ნაწილი, ასევე ექსპერტები და სამოქალაქო სექტორი თანხმდებიან იმაზე, რომ საქართველოში დღეს ერთადერთ ადამიანს შეიძლება უწოდო ოლიგარქი – ეს არის ბიძინა ივანიშვილი.
თუმცა, საერთაშორისო დოკუმენტებში, რომლებიც საქართველოს ეხება, ქვეყნის დასავლელი პარტნიორები ერიდებიან კონკრეტული ადამიანების დასახელებას “დეოლიგარქიზაციის” კონტექსტში.
12 პუნქტიან გეგმაში, სადაც საუბარია “დეოლიგარქიზაციაზე” ბიძინა ივანიშვილის გვარი ნახსენები არ არის.
ჟურნალისტის კითხვაზე, თუ როგორ უნდა შეასრულოს ქვეყანამ დეოლიგარქიზაციის შესახებ ევროკომისიის რეკომენდაცია,
ევროკავშირის ახალმა ელჩმა საქართველოში, პაველ ჰერჩინსკიმ სააგენტო „ინტერპრესნიუსთან“ ინტერვიუში, რომელიც 20 სექტემბერს გამოქვეყნდა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ 12 რეკომენდაციას შორის არ არის სახელები.
“ჩვენ ვსაუბრობთ პროცესზე, მაგრამ არ ვახსენებთ არანაირ სახელებს,” – თქვა მან.
დეოლიგარქიზაციასა და ქართული ოცნების მიერ მომზადებულ უკრაინულ მოდელზე დასმული კითხვის პასუხად, აშშ-ის ელჩმა საქართველოში კელი დეგნანმა თქვა:
„პირადად მე არ მგონია, რომ ყოველთვის სასარგებლოა [სტრატეგიის] უბრალოდ სხვისგან გადმოღება, თქვენი ქვეყნის სიტუაციის სპეციფიკაზე მორგების გარეშე“.
ელჩის თქმით, არსებობს სხვადასხვა გზა, რომლითაც „ქვეყნები პოლიტიკურ სექტორში არასათანადო გავლენებს უმკლავდებიან და ვფიქრობ, თითოეულმა ქვეყანამ უნდა განიხილოს ეს საკითხი და იპოვოს საკუთარი გამოსავალი“.
არასამთავრობო ორგანიზაცია „სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა“ “დეოლიგარქიზაციის შესახებ” კანონპროერქტის შესწავლის შემდეგ დაასკვნა, რომ ოლიგარქის დეფინიცია ბუნდოვანია და კანონპროექტს სხვა მნიშვნელოვანი ხარვეზებიც აქვს.
„იმ პირობებში კი, როდესაც საქართველოში ფაქტობრივად არ არსებობს ძლიერი და დამოუკიდებელი დემოკრატიული ინსტიტუტები, მსგავსი კანონის მიღება ქმნის საშიშროებას, რომ პოლიტიკური ხელისუფლების მხრიდან ასეთი ძალაუფლება შერჩევითად, პოლიტიკური ლოიალურობის ნიშნით იქნას გამოყენებული,” – წერია ცენტრის შეფასებაში.
იმისთვის რომ “დეოლიგარქიზაციის კანონი” მიიღონ, მხოლოდ ერთი მოსმენაა დარჩენილი. იგი მიღებიდან ექვსი თვის თავზე ამოქმედდება და ათი წლის განმავლობაში იქნება ძალაში.
__________
ფოტო ყდაზე: Mark Frost on Unsplash
