"ავდექი და გვარი გადავიკეთე, მაშინ ყველა ასე შვრებოდა”. როგორ ცხოვრობს დაცლილი ქართულ-ოსური სოფელი
თუკი გორის მუნიციპალიტეტში მდებარე დანახვისის მთისკენ აიღებ გეზს და მხოლოდ საკუთარ ორიენტაციას ენდობი, არ არის გამორიცხული გზა აგერიოს და საბოლოოდ, ერთ უკაცრიელ ადგილას აღმოჩნდე.
სწორედ ასე მოხდა ჩვენს შემთხვევაში.
1640 მეტრი სიმაღლის მთიდან გადაღებული და ინტერნეტში გავრცელებული ფოტოების თვალიერების შემდეგ, მეგობრებმა გადავწყვიტეთ უქმე დღე ჩვენც დანახვისის დასალაშქრად გამოგვეყენებინა. აქ ბევრი უსწორ-მასწორო გზაა, რომელიც მუდმივად იყოფა და სულ არჩევანის გაკეთება გიწევს – მარცხნივ წახვიდე თუ მარჯვნივ. სადღაც არასწორი არჩევანი გავაკეთეთ და სასურველ ადგილს გვარიანად ავცდით.
– ვინ ხართ? – გამოგვძახა კაცმა, რა წამს მანქანიდან გადმოვედით და ტერიტორიის თვალიერება დავიწყეთ.
– დანახვისზე ვაპირებდით ასვლას და მგონი, გზა აგვერია, – ვუპასუხეთ.
– აა, მორიგი გზააბნეულები ხართ, – ჩაიცინა კაცმა, – აბა, სხვა აქ ვინ მოვა, დაკარგული ტურისტის გარდა.
– რა სოფელია? – ვკითხეთ.
– ის სოფელია, სადაც სტუმარი უხარიათ, – თქვა კაცმა და საკუთარი ბაღის ეზოდან გამოვიდა, – რადგან მოხვედით, ახლა მასპინძლობაა საჭირო. მოიცადეთ მანდ, პატარა საქმე მაქვს.
კაცმა ძირს დაგდებული ბარი აიღო, გზაზე მომდინარე პატარა რუსთან მივიდა და თხრა დაიწყო – სულ მალე ბარით კალაპოტი მოხერხებულად შეცვალა და წყალიც მისი ბაღისკენ მიმართა.
აღმოჩნდა, რომ სოფელს, სადაც ჩვენ მოვხვდით, ველები ჰქვია. გორიდან სულ რაღაც 12 კილომეტრშია, მაგრამ გეგონება ქვეყნის დასალიერსაა.
______________________________________________________
-
ქართულ-ოსური კონფლიქტი. მოკლე ისტორია
სამხრეთ ოსეთი საქართველოს ავტონომიური რეგიონი იყო საბჭოთა კავშირის პერიოდში.
საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის თანამედროვე ისტორია საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, 80-იანი წლების ბოლოს დაიწყო. სამხრეთ ოსეთს სურდა დამოუკიდებლობა, საქართველომ კი საპასუხოდ საერთოდ გააუქმა ავტონომიური რეგიონის სტატუსი და სამხრეთ ოსეთი შიდა ქართლის რეგიონში შეიყვანა.
პირველი შეიარაღებული წინააღმდეგობა და პირველი მსხვერპლი დაფიქსირდა ნოემბერ-დეკემბერში 1989 წელს. აქტიური საომარი მოქმედებები კი მოხდა 1991-1992 წლებში და დასრულდა 1992 წელს დაგომის შეთანხმების ხელმოწერით, რაც მხარეებს ცეცხლის შეწყვეტას და შეიარაღებული ფორმირებების კონფლიქტის ზონიდან გაყვანას ავალდებულებდა. სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიიდან თავისი სამხედრო ნაწილების გაყვანა რუსეთის ფედერაციასაც დაევალა.
შეიარაღებული დაპირისპირების დროს, სხვადასხვა მონაცემებით, გარდაიცვალა 10 ათასამდე ადამიანი ყველა მხრიდან, ხოლო 100 ათასამდე ადამიანმა საკუთარი საცხოვრებელი დატოვა როგორც დევნილმა და იძულებით გადაადგილებულმა პირმა.
სამშვიდობო ხელშეკრულების შესრულების მონიტორინგი “ერთობლივ საკონტროლო კომისიას” და სამმხრივ “ერთობლივ სამშვიდობო ძალებს” დაევალა. ამ უკანასკნელს, რომელიც ქართული, სამხრეთ ოსეთისა და რუსეთის ბატალიონებისგან შედგებოდა, რუსი სამხედროები მეთაურობდნენ.
საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტი 2008 წლის აგვისტომდე განიხილებოდა, როგორც “გაყინული” კონფლიქტი.
2008 წლის რუსეთსა და საქართველოს შორის 5 დღიანი ომის შემდეგ რუსეთმა სამხრეთ ოსეთი დამოუკიდებელ ქვეყნად აღიარა. დიპლომატიური ურთიერთობები მოსკოვსა და თბილისს შორის კი შეწყდა.
სამხრეთ ოსეთი აგრძელებს ცხოვრებას როგორც დამოუკიდებელი რესპუბლიკა, რომელიც მხოლოდ რუსეთმა და კიდევ რამდენიმე “მესამე მსოფლიოს” ქვეყანამ აღიარა. საერთაშორისო საზოგადოების დიდი ნაწილი კი მას აღიარებს, როგორც რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპირებულ რეგიონს.
დაგომის ხელშეკრულებამ პრაქტიკულად ძალა დაკარბა 2008 წლის აგვისტოს ომისა და რუსეთის მიერ სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებელ რესპუბლიკად აღიარების შემდეგ.
ამ ოთხ ჰექტარზე გაშლილ სოფელში 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, 12 ადამიანი ცხოვრობს.
აქაურებს პატარ-პატარა ბაღები აქვთ და იმით ირჩენენ თავს. ახლა, როცა ჩამოცხა, სოფელში ჩამომავალი რუს და ნალექიანი ამინდების იმედი აქვთ.
ჩვენი მასპინძელი, მერაბი 52 წლისაა. ამ სოფელში დაიბადა და გაიზარდა. მისი მშობლები ოსები იყვნენ, თუმცა რადგან სოფელში სკოლა არ იყო, საშუალო განათლების მისაღებად სოფელ ატენში დაჰყავდათ. ქართული ენაც იქ ისწავლა.
“აი, ისინი, ქართველებსა და ოსებზე რომ ათას სისულელეს ლაპარაკობენ, ჩვენთან უნდა ჩამოიყვანო. კაცს ადამიანი რომ გენატრება დასალაპარაკებლად, მაშინ სულ ერთი ხდება, ვინ ოსია და ვინ – ქართველი”.
______________________________________________________________________________
● აგვისტო 2008. რუსეთ-საქართველოს ომის ქრონიკები
● 10 წელი მავთულხლართებს მიღმა
● „იმ მინდორზე ოს ბიჭებთან ფეხბურთს ვთამაშობდით“. რეპორტაჟი გუგუტიანთკარიდან
● როგორ ცხოვრობენ დევნილები ხურვალეთში
______________________________________________________________________________
მერაბი ძველ დროს იხსენებს. ბევრი კითხვის დასმა არც სჭირდება, აშკარად ეხალისება საუბარი:
“დალოცვილი იყოს ის ქალი, ქართული რომ ასე გამართულად მასწავლა. სკოლა რომ დავამთავრე, გორში დავიწყე მუშაობა მძღოლად. მაგ საქმეში მაშინ ფული კარგად იშოვებოდა. ქირით ვცხოვრობდი და ხან მთელი თვის ქირის ფულს ერთ დღეში ვშოულობდი. ოჯახიც მაშინ შევქმენი, ჩემზე ორი წლით უფროსი ქალი შემიყვარდა და ცოლადაც შევირთე”.
მერაბის მეუღლე ქართველია. დაოჯახების შემდეგ, ქართველები არამარტო მისი ნათესავები, მეგობრებიც გახდნენ. ამბობს, რომ მაშინ ვერაფრით წარმოიდგენდა, თუ ერთ დღეს გვარის შეცვლა მოუწევდა.
“შენ ოსი ხარ თუ ქართველიო, – ვერ წარმოვიდგენდი, ოდესმე ეს კითხვა თუ გაჩნდებოდა ჩვენი და ქართველების ურთიერთობაში. ჩემი ცოლი მიყვარდა და ყველა მისიანი ჩემიანად მიმაჩნდა, მაგრამ მერე აირია სიტუაცია. გვარის გამოც კი პრობლემები მექმნებოდა. სხვებისგან განსხვავებით, არსად წასვლაზე არ მიფიქრია. ავდექი და გვარი გადავიკეთე, იმ დროს ბევრი მოიქცა ასე”, – გვიყვება მერაბი.
25 წელზე მეტია, რაც მერაბი გვარად ხაჩირიშვილია.
მისი თანასოფლელი მეგობარი და მეზობლები დიდი ხანია სოფლიდან და ქვეყნიდან წავიდნენ, მაგრამ მერაბის ცხოვრება სხვანაირად აეწყო, სხვა რამდენიმე ადამიანთან ერთად მშობლიურ სოფელს შემორჩა.
მის ერთსართულიან სახლს ხის მოაჯირი აქვს, გვერდით, ახლად ამოყვანილი კედლები ჩანს. როგორც ჩანს, სახლის განახლება აქვს გეგმაში – ოთახის მიმატებას აპირებს. სამშენებლო მასალებიც მომარაგებულია – სახლის კუთხეში რამდენიმე წყებად ბლოკები აწყვია. იქვე ახლადჩაფერფლილი ნაკვერჩხალი ჩანს.
“გუშინ პატარა სუფრა გავშალე. სოფლელმა ადამიანმა სხვა რითი უნდა გაირთო თავი?! კოცონი დავანთე, მწვადები შევწვი და სამი-ოთხი კაცი დავპატიჟე. სოფლის ბოლოში მომიწია ერთ-ერთის დასაძახებლად გასვლა. მშენებლობას რომ გავაგრძელებ, ეგენი უნდა დამიდგნენ გვერდში. ეგრეა, აქ ჭირშიც და ლხინშიც ყველა ერთი ოჯახი ვართ”.
მერაბი სახლის გადიდებას შვილიშვილებისთვის ფიქრობს.
ამბობს, რომ თუ იქაურობაზე არ იზრუნებს, მამაპაპისეულ სახლზე შვილიშვილებიც გულს აიცრუებენ.
“ორი შვილიშვილი მყავს, უფროსი წელს მიდის სკოლაში, მეორე ჯერ სამისაა. გორში ცხოვრობენ. წიწილები უყვართ და მეც, ვდგავარ და მაგათი ხათრით, 45 ვარიას დავდევ. რომ ჩამოდიან, სახელებს არქმევენ და ერთობიან მაგით. ახლაც, ქალაქში რომ დაცხება, ჩამოვლენ და იქნებიან ჩემთან რამდენიმე კვირა. მინდა, სანამ ცოცხალი ვარ, კარგად მოვაწყო აქაურობა, რომ ჩემი სიკვდილის მერეც აქეთ მოუწევდეთ გული”, – გვიყვება მერაბი. მისი ცოლიც დიდწილად გორში ცხოვრობს – შვილებს ეხმარება შვილიშვილების გაზრდაში.
აქაურები ამბობენ, რომ მათ ბავშვობაში სოფელი სხვანაირი იყო – 90-იან წლებამდე ველებში ბევრი ოჯახი ცხოვრობდა, უმრავლესობა შერეული – ქართულ-ოსური ოჯახები იყვნენ. სოფელმა დაცლა 90-იან წლებშივე დაიწყო, ქართულ-ოსური კონფლიქტის პირველი ფაზის შემდეგ.
“მახსოვს, რომ ჩვენს სოფელს ოსურ სოფელსაც ეძახდნენ. მერე არეულობები რომ დაიწყო, ნელ-ნელა წავიდნენ აქაური ოსები, ზოგი ვლადიკავკაზში, ზოგი რუსეთში. ზოგმა გორშიც იყიდა ბინა და ახლა იქ ცხოვრობენ, მაგრამ ძირითადად მაინც იქით წავიდნენ. სიღარიბის და უმუშევრობის გამო, მერე ქართველებიც წავიდნენ და დაიცალა აქაურობა,” – გვიყვება 74 წელს გადაცილებული დალი, მერაბის მეზობელი.
დალის და მერაბის სახლი ერთი ასახვევის სხვადასხვა მხარეს დგას. გარშემო კიდევ 2 სახლია, მაგრამ ცარიელი – იქ ახლა აღარავინ ცხოვრობს.
“მეზობელო კარისაო, სინათლე ხარ თვალისაო, ხომ გაგიგიათ? ასე ვართ აქ დარჩენილი ოჯახები ერთმანეთისთვის”, – ამბობს დალი.
დალის ორსართულიანი სახლი აქვს, სადაც შვილიშვილთან ერთად ცხოვრობს. 30 წლის ბიჭი კარ-მიდამოს უვლის და ბაღის მოსავლელად საჭირო ტექნიკასაც საკუთარი ხელით ანახლებს.
“ამის ზემოთ რომ სოფელია, იქ დავიბადე. მერე ჩემი მეუღლე გავიცანი. ისიც ოსი იყო, გვარად ქუმსიშვილი და ამ სოფელში გამოვთხოვდი. რამდენიმე წლის წინ დამეღუპა და მას მერე, ჩემი შვილიშვილია ჩემთან. თქვენც ხომ ნახეთ, როგორი გზაა. აქ მარტო თუ ხარ და რამე გჭირდება, აბა, რისი იმედი უნდა გქონდეს?” – გვიყვება დალი.
სოფელ ველებს ალკეთი, ურიული და ღვედრეთი ესაზღვრება.
თუ აქაურებს დავუჯერებთ, ამ სოფლებში ახლა აღარავინ ცხოვრობს და მიტოვებულ სახლებს ისიც კი აღარ ეტყობათ, რომ ერთ დროს იქ ოჯახები სახლობდა.
“როგორც აქ, იქაც ოსები ცხოვრობდნენ. 90-იანებში არეულობა რომ დაიწყო, წავიდ-წამოვიდა ხალხი და მიატოვეს იქაურობა. თავიდან მეგონა, რომ უკან დაბრუნდებოდნენ, მაგრამ საცხოვრებლად აღარავინ ჩამოსულა. ისედაც, ძირითადად სულ მოხუცები დავრჩით. ერთი ბავშვი კი არა, ერთი ახალგაზრდა ოჯახიც კი არ ცხოვრობს გარშემო”, – ამბობს დალი.
დალიც ეთნიკური ოსია. გვარი მან მეუღლესთან ერთად 90-იანებში გადაიკეთა. ამბობს, რომ ამის გაკეთება მაშინ ქართველმა მეგობრებმა ურჩიეს.
“დაძაბული სიტუაცია იყო, ძალიან ავიწროებდნენ ოსებს. მაშინ მე ქართველ ქალებთან ვმეგობრობდი და ბევრი სიკეთე მახსოვს მათგან. შინდის საკრეფად დავდიოდით ხოლმე ერთად და მერე ეს შინდი მიგვქონდა ხან თბილისში, ხან ქუთაისში, იქ ვყიდდით. ყველაფერი რომ აირია, მაგათმა მირჩიეს, რომ გვარი გადამეკეთებინა”, – იხსენებს დალი.
დალის ორი შვილი ჰყავს და ორივე მათგანი ეთნიკურად ქართველზეა დაქორწინებული. ისინი გორში ცხოვრობენ და ველებში იშვიათად ადიან.
“მუშაობენ, თავისი საქმეები აქვთ და აქ რომ ჩამოვიდნენ, რა უნდა გააკეთონ?! პატარა ბაღი მაქვს და იმის მოვლას მათ გარეშეც ავუდივარ. ჩემი პენსია და სოციალური დახმარებაც მყოფნის, აქ ფული რაში უნდა დამეხარჯოს?! თან მაღალმთიანი სოფლის სტატუსი მოგვცეს და დენზე შეღავათი გვაქვს”, – ამბობს დალი.
სოფელში ბუნებრივი აირი არ არის. აქაურები ამ სეზონზე უკვე ზამთრისთვის შეშის მომარაგებაზე ზრუნავენ. გარშემო არც მაღაზია და არც აფთიაქიაა. სოფელში ყველა საჭირო ნივთი და პროდუქტი წინასწარ აქვთ მომარაგებული, რამდენიმე მეზობელს მანქანა ჰყავს და მათ იმედად არიან.
“ჩემს შვილიშვილს ჰყავს მანქანა, მერაბისაც ჰყავს. კიდევ ერთს ჰყავდა, მაგრამ ამ ბოლო დროს აღარ ჩანს სოფელში, მაგრამ რაც არის, საკმარისია. მერაბი ყველაზე ხშირად დადის გორში, იქ თმას ჭრის კაცებს და უკან რომ ბრუნდება, მოაქვს, რასაც დავაბარებ ხოლმე”, – გვიყვება დალი.
სოფელში არც ტელეფონი იჭერს, თუმცა აქაურებს ეს არ ადარდებთ.
როცა ვუთხარი, რომ მათ სოფელზე მასალის გამოქვეყნებას ვაპირებდი, ღიმილით მითხრეს, – მაგას ჩვენ ვერ ვნახავთ და შენ თუ მოხვალ და წაგვიკითხავ, მასპინძლობა არ შეგვეშლებაო.
დამშვიდობებისას, ვთხოვე, ოსურად რამე სიტყვა მასწავლეთ-მეთქი. უაზაგ რახიზუტ მიდამა, გამომძახა ჭურჭლის რეცხვაში გართულმა მერაბმა.
უკანა გზაზე, რა წამს ტელეფონმა დროებით დაკარგული ფუნქციები დაიბრუნა, ინტერნეტში ამ სიტყვების მნიშვნელობა მოვძებნე: უაზაგ რახიზუტ მიდამა ანუ “სტუმარი ღვთისაა”.
