„უაღრესად სასარგებლო შეხვედრა“ - ფაშინიანი და ალიევი პუტინს შეხვდნენ

სოჭში გამართული სამმხრივი შეხვედრის დასრულების შემდეგ, რუსეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტებმა და სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა განცხადებები გააკეთეს. მოლაპარაკებების ყველა მონაწილემ ის ერთსულოვნად შეაფასა, როგორც ეფექტიანი, ხოლო შეხვედრა – როგორც „უაღრესად სასარგებლო და დროული“. მოლაპარაკებების შემდეგ მხარეებმა ერთობლივი განცხადება მიიღეს. მომავალ კვირას კიდევ ერთი სამმხრივი შეხვედრა გაიმართება იმავე შემადგენლობით – უკვე მოსკოვში.

• დაღუპულები და უგზო-უკვლოდ დაკარგულები: მხარეები სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე ბრძოლების შედეგებზე
• სომხეთის მიწვევა “დემოკრატიის სამიტზე” თუ სატრანზიტო დერეფანი? მოსაზრებები ესკალაციის მიზეზების შესახებ
• საბრძოლო მოქმედებები სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე. მოწოდება რუსეთისადმი, რომ ჩაერიოს

ეს ყარაბაღის მეორე ომის დასრულების შემდეგ ნიკოლ ფაშინიანისა და ილჰამ ალიევის მეორე პირისპირ შეხვედრა იყო ვლადიმირ პუტინის შუამავლობით.

აზერბაიჯანსა და სომხეთში დაძაბული ელოდნენ ამ მოლაპარაკებების შედეგებს. დილიდან აზერბაიჯანული და სომხური ტელეგრამ-არხები იტყობინებოდნენ, რომ საომარი პოზიციები საბრძოლო მზადყოფნაში იყო მოყვანილი. ამავდროულად, შეხვედრა დაანონსებულზე გვიან დაიწყო. თავდაპირველად რუსეთის პრეზიდენტი აზერბაიჯანელ კოლეგას შეხვდა. სომხეთის პრემიერ-მინისტრთან გასაუბრება კი უკვე სამმხრივ ფორმატში მოლაპარაკებების შემდეგ გაიმართა.

რა გადაწყვეტილებამდე მივიდნენ სამი ქვეყნის ლიდერები – განცხადების ტექსტი, ასევე, ექსპერტთა მოსაზრებები ერევნიდან და ბაქოდან.

განცხადების სრული ტექსტი

„ჩვენ, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი, სომხეთის რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი და რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტი ვლადიმირ პუტინი 2021 წლის 26 ნოემბერს ქალაქ სოჭში შევხვდით ერთმანეთს და განვიხილეთ 2020 წლის 9 ნოემბრის განცხადების შესრულების პროცესი მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის ზონაში ცეცხლის სრულად შეწყვეტისა და ყველა საბრძოლო მოქმედების შეწყვეტის თაობაზე, ასევე, 2021 წლის 11 იანვრის განცხადება რეგიონში ყველა ეკონომიკური და სატრანსპორტო კავშირის განბლოკვის შესახებ.

დავადასტურეთ 2020 წლის 9 ნოემბრის და 2021 წლის 11 იანვრის განცხადებების ყველა პუნქტის შემდგომი თანმიმდევრული შესრულებისა და უპირობო დაცვის ერთგულება, სამხრეთ კავკასიაში სტაბილურობის, უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური განვითარების უზრუნველყოფის მიზნით.

შევთანხმდით გავააქტიუროთ დარჩენილი ამოცანების უსწრაფესი შესრულებისკენ მიმართული ერთობლივი ძალისხმევა, რომელიც გამომდინარეობს 2020 წლის 9 ნოემბრისა და 2021 წლის 11 იანვრის განცხადებებიდან. აღვნიშნეთ რუსეთის სამშვიდობო კონტინგენტის მნიშვნელოვანი წვლილი რეგიონში ვითარების სტაბილიზაციისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საქმეში.

შევთანხმდით გადავდგათ ნაბიჯები აზერბაიჯან-სომხეთის საზღვარზე სტაბილურობისა და უსაფრთხოების დონის ასამაღლებლად და ვიმუშაოთ აზერბაიჯანისა და სომხეთის რესპუბლიკებს შორის სახელმწიფო საზღვრის დელიმიტაციის ორმხრივი კომისიის შესაქმნელად, მისი თანმდევი დემარკაციით, ქვეყნების თხოვნით რუსეთის ფედერაციის საკონსულტაციო მხარდაჭერით.

მაღალი შეფასება მივეცით 2021 წლის 11 იანვრის განცხადების შესაბამისად, აზერბაიჯანისა და სომხეთის რესპუბლიკების ვიცე-პრემიერებისა და რუსეთის ფედერაციის მთავრობის თავმჯდომარის მოადგილის ხელმძღვანელობით შექმნილი სამმხრივი სამუშაო ჯგუფის საქმიანობას, რომელიც მიმართულია რეგიონში ყველა ეკონომიკური და სატრანსპორტო კვანძის განბლოკვისაკენ.

ხაზი გავუსვით რეგიონული ეკონომიკური პოტენციალის გახსნის მიზნით კონკრეტული პროექტების უსწრაფესად დაწყების მნიშვნელობას. რუსეთის ფედერაცია შემდგომშიც გააგრძელებს ყველა საჭირო დახმარების აღმოჩენას აზერბაიჯანისა და სომხეთის რესპუბლიკებს შორის ურთიერთობების ნორმალიზაციის ინტერესებიდან გამომდინარე, აზერბაიჯანელ და სომეხ ხალხს შორის ნდობის ატმოსფეროს ფორმირებას, აგრეთვე, რეგიონში კეთილმეგობრული ურთიერთობების ჩამოყალიბებას“.

ექსპერტის მოსაზრება ერევნიდან

ყარაბაღის კონფლიქტის ექსპერტი, სომხური კვლევების ცენტრი ანი-ს კოორდინატორი ტატულ აკოფიანი ჯერ კიდევ სამმხრივი შეხვედრის წინა საღამოს გამოვიდა Facebook-ის საკუთარ გვერდზე და თავისი მოსაზრება წარმოადგინა მომავალი მოლაპარაკებების თაობაზე.

ახლა ბევრი ადამიანი მზად არის მოუსმინოს მის აზრს, მათ შორის, ვინც არ ეთანხმება მის შეხედულებას, რადგან ის იყო პირველი, რომელმაც ჯერ კიდევ ოქტომბერში განაცხადა, რომ ეს შეხვედრა დაგეგმილი იყო და გამოაცხადა კონკრეტული თარიღი და მოლაპარაკებების დღის წესრიგი. მისი ცნობა არაერთხელ უარყვეს – როგორც თარიღი, ისე მომავალი მოლაპარაკებების დღის წესრიგი. თუმცა, დროთა განმავლობაში გაირკვა, რომ მისი ინფორმაცია სწორი იყო, ეს საბოლოოდ თვითონ სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა დაადასტურა.

ნიკოლ ფაშინიანმა თქვა, რომ შემოთავაზებული იყო შეხვედრის 9 ნოემბერს გამართვა – ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების დასრულების წლისთავზე, რომელიც ტრაგიკულად აღიქმება საზოგადოებაში და მან თავად შესთავაზა თარიღის შეცვლა.

გარდა ამისა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა დაადასტურა, რომ შესაძლებელია სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დემარკაცია-დელიმიტაციის დოკუმენტზე ხელმოწერა, როგორც ადრე განაცხადა ტატულ აკოფიანმა. თუმცა, ფაშინიანმა აღნიშნა, რომ ეს იქნება მხოლოდ დებულება დემარკაცია-დელიმიტაციის კომისიის შექმნის ან ამ მიმართულებით მუშაობის დაწყების თაობაზე.  

ტატულ აკოფიანმა 25 ნოემბერს პირდაპირ ჩართვაში განაცხადა:

„ახლა ხელისუფლება ამბობს, რომ თუკი რაიმეს ხელი მოეწერება, ეს იქნება მხოლოდ დემარკაცია-დელიმიტაციის კომისიის შექმნის შესახებ. გააგრძელეთ სომეხი ხალხის შეცდომაში შეყვანა. ყოველ შემთხვევაში, ერთ დილას გავიღვიძებთ და გავიგებთ, რომ თქვენ ხელი მოაწერეთ რაღაც დოკუმენტებს“.

რაც შეეხება ზოგადად მოლაპარაკებების არსს და სიტუაციის განვითარების შესაძლო ვარიანტებს, ექსპერტის აზრით, სომხეთს ექნება „კატასტროფული, ჯოჯოხეთური არჩევანი“:

„რა არის ამ სიტუაციიდან გამოსავალი? გთავაზობთ განვიხილოთ რამდენიმე ვარიანტი, რომელიც შეიძლება გვქონდეს.

პირველი – ჩვენ ვკარგავთ სახელმწიფოებრიობას. ამაზე ახლა ბევრი საუბრობს. […] მიმაჩნია, რომ ეს ყველაზე სახიფათო მოსაზრებაა, რომელიც, ჩემი აზრით, სპეციალურად მუსირებს, რათა შიში და საფრთხის განცდა დათესოს, ხელისუფლების დისკრედიტირება მოახდინოს. თქვენ შეიძლება ხელისუფლების დისკრედიტირება მოახდინოთ, მაგრამ არ უნდა დააშინოთ სომეხი ხალხი. […]

დარწმუნებული ვარ, რომ პირველ რიგში სომეხი ხალხი, ჩვენ, სწორედ სომხეთის მცხოვრებლები შევინარჩუნებთ ამ ქვეყანას, სომხეთი არ განადგურდება. დიახ, ჩვენი სუვერენიტეტი და დამოუკიდებლობა შეზღუდულია, არასოდეს ყოფილა ასეთი შეზღუდული 1991 წლის შემდეგ. მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ სახელმწიფოებრიობას შევინარჩუნებთ. […]

მეორე – კიდევ უფრო მეტად ვსუსტდებით, კიდევ უფრო მეტად ვკარგავთ სუვერენიტეტსა და დამოუკიდებლობას, რომელიღაც კავშირში აღმოვჩნდებით. ასეთი რამ უკვე მომხდარა ჩვენს ისტორიაში. […] სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენ შევდივართ ბელარუს-რუსეთის კავშირში ან რაღაც სხვა სახელწოდებისაში. როგორც ეს მოხდა 1922 წელს. […] გვინდა ეს თუ არა? მე, მაგალითად, არ მინდა.

მინდა, რომ გავაცნობიეროთ ჩვენი შესაძლებლობები, მაგრამ დავრჩეთ დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ, რომელიც იძულებულია იცხოვროს თურქეთს, აზერბაიჯანს, ირანსა და საქართველოს შორის.

მესამე – ჩვენ ამჟამად არ ვაწარმოებთ მოლაპარაკებებს აზერბაიჯანელებთან, როგორც ისინი იქცეოდნენ 1994 წლის შემდეგ (როდესაც ყარაბაღის პირველი ომი დასრულდა). დიდხანს ელოდნენ – 2020 წლის 27 სექტემბრამდე, გადაწყვიტეს ომის დაწყება და დაგვამარცხეს ბრძოლის ველზე თურქებისა და დაქირავებული მებრძოლების დახმარებით – მსოფლიო თანამეგობრობის სამარისებური სიჩუმის ფონზე. […]

შეგვიძლია თუ არა, ახლა ისე მოვიქცეთ, როგორც მაშინ აზერბაიჯანი? […] გვაქვს ამის რესურსი? შეიძლება გვაქვს, არ ვიცი. ვინ არიან ჩვენი მოკავშირეები? რუსეთი? არ ვიცი. საფრანგეთი? არც ეს ვიცი. ამერიკის შეერთებული შტატები? სინამდვილეში ვიცი, წარმომიდგენია, როგორი დახმარება შეიძლება მივიღოთ, იმიტომ რომ, უკვე გვაქვს 44-დღიანი ომის მწარე გამოცდილება, ჩვენი სახელმწიფოს მწარე წარსული. […]

მესამე ვარიანტი – ეს არის რევანში. გვაქვს კი ამის შესაძლებლობა? შეგვიძლია სამმილიონიან სომხეთს ვებრძოლოთ ათ მილიონ აზერბაიჯანელსა და 80 მილიონ თურქს, რომლებიც მათ დასახმარებლად მოვლენ? მოდი განვიხილოთ, მე არ ვიცი“.

ტატულ აკოფიანს მიაჩნია, რომ კონსტრუქციული მსჯელობის ნაცვლად სომხურ საზოგადოებას კვებავენ „ილუზორული იმედებით“ და ეს მოსაზრებები უფრო პოპულარულია, ვიდრე რეალისტური, რომელიც ქვეყნის შესაძლებლობებიდან გამომდინარეობს.

ექსპერტის მოსაზრება ბაქოდან

პოლიტიკური მიმომხილველის, აგშინ ქერიმოვის თქმით, სოჭში გამართულ შეხვედრაზე რუსეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტების, ასევე სომხეთის პრემიერ-მინისტრის მიერ ხელმოწერილი სამმხრივი განცხადება, პირველი ორი მხარის ნიკოლ ფაშინიანზე ზეწოლას ასახავს.

„განცხადების ზოგადი სულისკვეთება – გასული წლის 10 ნოემბრისა და მიმდინარე წლის 11 იანვრის ანალოგიური განცხადებების ლოგიკური გაგრძელებაა და პოლიტიკურ ბაზას ქმნის მხარეების მიერ წინა დოკუმენტებით აღებული ვალდებულებების სწრაფად შესასრულებლად.

შეხვედრის პრესისთვის ღია ნაწილში ერთადერთი არაკონსტრუქციული პოზიცია ნიკოლ ფაშინიანმა წარმოადგინა, რომელმაც სამხედრო ტყვეებზე საუბრისას, კიდევ ერთხელ გამოიყენა გამოთქმა – „მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი“.

მისი პოზიციის კომენტირება ორ სიბრტყეში შეიძლება:

პირველი – სურდა, რომ მისი პოზიცია შეხვედრის საბოლოო დოკუმენტში ასახულიყო;

მეორე – სომხურ საზოგადოებაში „მებრძოლის“ იმიჯს იქმნის და ასე ცდილობს თავი დაიზღვიოს მომავალი მოვლენებისგან.

მაგრამ შემაჯამებელ განცხადებაში ადგილი არ გამოინახა არც ყარაბაღის საკითხისთვის, არც სამხედრო ტყვეების თემისთვის.

ეს ნათლად მეტყველებს ერევანზე ბაქო-მოსკოვის ხაზის ძლიერ ზეწოლაზე.

დოკუმენტში ასახულია საზღვრის დემარკაცია-დელიმიტაციის ორმხრივი, სომხურ-აზერბაიჯანული კომისიის შექმნის საკითხი. მაგრამ რუსეთი ხელიდან არ უშვებს შესაძლებლობას, ფორმა და მასშტაბები მისცეს ამ პროცესს და ამიტომ განცხადებაში განსაკუთრებით ხაზგასმულია, რომ რუსეთს მხარეთა თხოვნით შეუძლია დაეხმაროს ამ პროცესს.

რუსეთის ლიდერმა ვლადიმირ პუტინმა აზერბაიჯანის ინტერესებისადმი შემხვედრი ნაბიჯი გადადგა და შეხვედრის შემდეგ გამართულ ბრიფინგზე კონკრეტულად აღნიშნა დერეფნების საკითხი. ხაზი გაუსვა, რომ დერეფნებზე საუბრისას, გულისხმობს საავტომობილო გზებს და რკინიგზებს. ეს კი ნიშნავს, რომ რუსეთი მხარს უჭერს ზანგეზურის დერეფნის გახსნას და ამ საკითხთან დაკავშირებით სომხეთზე ზეწოლას ახდენს.

განცხადების ტექსტიდან გამომდინარე შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მომავალ თვეში და მომავალ წელს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები იქნება მიღებული სამშვიდობო პროცესისთვის პირობების შესაქმნელად.

განცხადებაში მხარეები ხაზს უსვამენ რუსული სამშვიდობო კონტინგენტის როლს და ეს რუსეთის ინტერესებს ემსახურება. რუსული სამშვიდობო ძალები ერთ-ერთი საშუალებაა, რომლითაც რუსეთი რეგიონზე გავლენის ბერკეტებს საკუთარ ხელში ინარჩუნებს. მოსკოვს ამ ქმედით ინსტრუმენტთან განშორება არ სურს. საერთო ჯამში, განცხადება შეიძლება პოზიტიურად შევაფასოთ, ვფიქრობ, რომ აზერბაიჯანული მხარე დოკუმენტის ტექსტით შეიძლება კმაყოფილი იყოს“, – აღნიშნა აგშინ ქერიმოვმა.