თურქეთი უკრაინასა და რუსეთს შორის
“ჩვენ ვთანამშრომლობთ უკრაინასთან და ამ ქვეყნის საზღვრების ურღვევობას ერთმნიშვნელოვნად ვუჭერთ მხარს. ამავდროულად, ჩვენ კიდევ უფრო გავააქტიურებთ ურთიერთობებს ყველა ჩვენს მეზობელთან, მათ შორის – რუსეთთანაც”, – განაცხადა მეჰმეთ შიმშექმა, როდესაც განიხილავდა საკმაოდ რთულ თემას – როგორ უნდა მოვიქცეთ, როდესაც ჩვენი მეზობლები ომობენ.
მეჰმეთ შიმშექი ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ფიგურაა თურქ პოლიტიკოსებსა და ეკონომისტებს შორის. ვიცეპრემიერის პოსტის დაკავებამდე იგი 6 წლის განმავლობაში ხელმძღვანლობდა ფინანსთა სამინისტროს და ამ პერიოდში მოქმედ პრეზიდენტ ერდოღანთანაც მოუწია თანამშრომლობამ. მიჩნეულია, რომ მის მიერ გატარებული ფისკალური პოლიტიკა თურქეთს 2008 წლის მსოფლიო ფინანსური კრიზისის დაძლევაში დაეხმარა.
შიმშექის მიერ გატარებული რეფორმების შედეგად შესუსტდა საგადასახადო რეგულაციები და ეკონომიკა “ჩრდილიდან” გამოვიდა.
შიმშექი ქურთების ეთნოსს მიეკუთვნება. მან განათლება გაერთიანებულ სამეფოში მიიღო და, გარკვეული დროით იმავე ქვეყანაში მუშაობდა. მას ლიბერალის რეპუტაცია აქვს.
მეჰმეთ შიმშეკი, ფოთო: Gromadsky TV– რით არის გამორჩეული ამჟამინდელი ურთიერთობა უკრაინასა და თურქეთს შორის?
– უკრაინასა და თურქეთს განსაკუთრებული ურთიერთობები აქვთ. გარკვეულწილად იმიტომ, რომ მეზობლები ვართ. არსებობს ისტორიული კონტექსტიც, რომელიც ყირიმელ თათრებს უკავშირდება. ამას გარდა, ჩვენ სავაჭრო ურთიერთობებსაც ვაღრმავებთ. ჩვენი ეკონომიკები ერთმანეთს ავსებს; ამიტომ, თურქეთს უკრაინაში სტრატეგიული მნიშვნელობის ინვესტიციები აქვს განხორციელებული. ჩვენი ურთიერთობები უბრალოდ რესურსების დაბანდებას არ გულისხმობს. ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ეს ურთიერთობები არ შეიცვლება. უნდა ითქვას ისიც, რომ ჩვენს სახელმწიფოებს შორის პოლიტიკური დიალოგიც პოზიტიურია.
– ამჟამად თურქეთსა და რუსეთს შორის ურთიერთობის დათბობა შეინიშნება, რასაც წინ ხანგრძლივი კონფლიქტი უძღოდა. არსებობს მოსაზრება, რომ ეს ყველაფერი გამოწვეულია თურქეთის ეკონომიკისთვის კონფლიქტის გამო მიყენებული ზიანით, კერძოდ – ტურიზმისა და სოფლის მეურნეობისთვის. უკრაინიდან ეს ისე ჩანს, თითქოს თურქეთი პრინციპულობას არ იჩენს პოლიტიკაზე საუბრისას. გავიხსენოთ, რა ბედი ეწიათ ყირიმელ თათრებს რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსირების შემდეგ. შეიძლება თუ არა ითქვას, რომ საგარეო პოლიტიკაში თურქეთი არაფრად აგდებს პრინციპებს და ბიზნესთან დაკავშირებულ ინტერესებს უფრო წინ აყენებს?
– არა. ეს სიმართლეს არ შეესაბამება. დიახ, ჩვენ რუსეთთან ურთიერთობის ნორმალიზებას მივაღწიეთ. რუსული თვითმფრინავის კატასტროფის შემდეგ მოკლე ხანში ამ სახელმწიფოსთან ყველანაირი ურთიერთობა შევწყვიტეთ. არ მგონია, რომ შეიძლებოდა ასეთი მდგომარეობა დიდხანს გაგრძელებულიყო. უკვე ათასი წელია, რაც თურქეთი და რუსეთი მეზობლები არიან. ჩემი აზრით, ჩვენს რეგიონში კარგი დიალოგის წარმართვას დიდი მნიშვნელობა აქვს.
ამას გარდა, დამოკიდებულება ორ ქვეყანას შორის ხელს არ უნდა უშლიდეს სხვა ქვეყნებთან ურთიერთობას. ეს იმას ნიშნავს, რომ მაშინ, როდესაც უკრაინასთან ვთანამშრომლობთ და ერთმნიშვნელოვნად ვუჭერთ მხარს მისი საზღვრების ურღვეობას, ჩვენ ყველა სხვა მეზობელთანაც გავაღრმავებთ ურთიერთობას. მეზობლებს შორის მშვიდობა და სტაბილურობა ხომ მთელი რეგიონისთვისაა ხელსაყრელი! ამდენად, რუსულ-თურქული ურთიერთობების ნორმალიზება უკრაინასთან კეთილმეზობლური ურთიერთობების ალტერნატივას არ წარმოადგენს
– დღეს ჩვენ ვხვდებით, რომ თურქეთის მოქალაქეთა უმრავლესობამ სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობას მხარი არ დაუჭირა, თუმცა, ამ შემთხვევის შემდეგ მრავალი ადამიანი დააპატიმრეს — ათასობით ადამიანი დააკავეს, ჟურნალისტების გარკვეული რაოდენობა საპატიმროებში აღმოჩნდა; უფლებადამცველები აღნიშნავდნენ, რომ ციხეებში პატიმრებს აწამებდნენ. ლაპარაკია ათასობით ადამიანზე. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში თქვენ გაერთიანებულ სამეფოში ცხოვრობდით და მუშაობდით. თურქეთში მიიჩნევენ, რომ თქვენ ლიბერალური ღირებულებების მქონე პოლიტიკოსი ხართ. როგორ უპასუხებდით ამ ყველაფერს.
– თქვენ რამდენიმე გარემოება ახსენეთ, ამიტომ, ნება მომეცით, განვმარტო. ჩვენ ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად ვეწინააღმდეგებით წამების პრაქტიკას. სახელმწიფო გადატრიალების ძალადობრივ მცდელობაში ბრალდებული ადამიანების მიმართაც კი დემოკრატიული პრინციპებით ვიმოქმედებთ და კანონით ვიხელმძღვანელებთ.
მაგრამ დაკავებულები პირდაპირ, ან ირიბად უკავშირდებოდნენ შეთქმულთა საიდუმლო ქსელს, რომელიც ძალისმიერი გადატრიალების ორგანიზებას გეგმავდა. ამის მტკიცებულებები არსებობს.
ჩვენს შემთხვევაში ეს არაა ხელისუფლების მცდელობა, უხეში ძალით მოიშოროს ოპოზიცია. 15 ივლისს რიგითი შემთხვევა არ მომხდარა – შეიარაღებული სამხედროების ჯგუფი, რომელსაც მართლმსაჯულების ორგანოების წარმომადგენლები უჭერდნენ მხარს, ამ საიდუმლო რელიგიური კულტის დაქვემდებარებაში არსებულ მედიასაშუალებებთან ერთად ცდილობდა, უზენაესი კანონის გვერდის ავლით, დემოკრატიული წყობა გაენადგურებინა.
ჩვენ მაინც დავიცავთ კანონს. მზად ვართ დავიცვათ ის პრინციპები, რომლებიც ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს აქვს. ამ რელიგიურმა კულტმა (საუბარია გიულენისტებზე — თურქ თეოლოგ გიულენის მიმდევრებზე — რედ.) 1970-იანი წლებიდან თანდათანობით შეაღწია სახელმწიფო სტრუქტურებში – მათ შორის ჯარში, მართლმსაჯულების ორგანოებსა და პოლიციაში. მაგრამ ეს ყველაფერი არ არის. ესაა დიდი ბიზნესჯგუფი, რომელიც ფლობს ბანკს, რამდენიმე საინფორმაციო საშუალებას და უნივერსიტეტებსაც კი. მათ თითქმის ათასი კოლეჯი და მოსამზადებელი სკოლა აქვთ. ეს მოძრაობა 170 ქვეყანაში მოქმედებს, მაგრამ თურქეთში მათ სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობა და ხელისუფლების ხელში ჩაგდება სურდათ.
ამიტომ, უბრალოდ წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ცხოვრობთ კიევში და რაღაც ჯგუფი თქვენს პარლამენტს დაესხა თავს. წარმოიდგინეთ, რომ მათ F-16-ის ტიპის გამანადგურებლები, ვერტმფრენები და ტანკები გამოიყენეს, მოკლეს 240 უდანაშაულო ადამიანი და 2200 მოქალაქე დაჭრეს. როგორ მოიქცეოდით, თუკი ეს ჯგუფი ასეთი გზით შეეცდებოდა ლეგიტიმური, დემოკრატიულად არჩეული ხელისუფლების მოშორებას? რა თქმა უნდა, თქვენ მათ დევნას დაიწყებდით!
მაგრამ ყველაფერი კანონის შესაბამისად უნდა გაკეთდეს. თურქეთს ევროკავშირში შესვლის პრეტენზია აქვს. ჩვენი ქვეყანა ევროსაბჭოს წევრია და, ამას გარდა, ქვეყნის შიდა რეგულაციებთან მიმართებით საერთაშორისო კანონმდებლობის უზენაესობაც ვაღიარეთ.
ამიტომ, ჩვენ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს გადაწყვეტილებას გამოვიყენებთ. ყველას, ვინც მტკიცებულების საფუძველზე ამბოხებასთან კავშირში, ან საიდუმლო ქსელის წევრობაში ცნეს დამნაშავედ და სახელისუფლებო თანამდებობებიდან გაათავისუფლეს, შეუძლია, მიღებული გადაწყვეტილება კანონის შესაბამისად გაასაჩივროს. თუკი შეცდომა დავუშვით, გამოვასწორებთ.
– უკვე მრავალი წელია, რაც ქურთებთან დაკავშირებით თურქეთში სამშვიდობო პროცესი მიმდინარეობს და, აი, ქურთების საკითხი გამწვავდა იმის გამო, რომ თურქეთი სამხედრო კამპანიაში ჩაერთო. დღეს თურქეთში ამბობენ, რომ ეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხია ქვეყნისათვის. როგორი პოლიტიკა აქვს ამ საკითხში ხელისუფლებას?
– პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ თურქეთს კონფლიქტი არ აქვს ქურთებთან. მე ქურთი ვარ და თურქეთის ვიცეპრემიერმინისტრის პოსტს ვიკავებდი. ჩვენ ვიყავით პირველი ქვეყანა, რომელმაც ერაყში ქურთების რეგიონულ ხელისუფლებას დახმარება აღმოუჩინა დაჯგუფება “ისლამური სახელმწიფოსთან” ბრძოლაში. ჩვენ ქურთებს არამხოლოდ სამხედრო არამედ ფინანსური დახმარებაც აღმოვუჩინეთ – იმისთვის, რომ “ისლამური სახელმწიფოს” მოსულში, კირკუკსა და ჩრდილოეთ ერაყში გამკლავებოდნენ. ჩვენ დავეხმარეთ ერაყელ ქურთებს. ამასთან, ისიც უნდა ითქვას, რომ ჩვენსა და სირიელ ქურთებს შორის მტრობა არ არის. ჩვენ ძმები ვართ!
რეალურად, თუკი ვინმესთან გვაქვს კონფლიქტი, ესაა ქურთისტანის მშრომელთა პარტია, რომელიც ევროკავშირმა, გაერომ და ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ტერორისტული ორგანიზაციების სიებში შეიყვანეს. ქურთისტანის მშრომელთა პარტია თურქეთის ტერიტორიის ნაწილის მიტაცებას ცდილობს.
მიგვაჩნია, რომ ქურთების მომავალი თურქეთში უფრო აყვავებულ, დემოკრატიულ და ტოლერანტულ თურქულ ნაციას უნდა უკავშირდებოდეს, და არა ეთნიკური, ან რელიგიური პრინციპების მიხედვით ახალი სახელმწიფოების წარმოშობას. ასეთი მომავალი ახლო აღმოსავლეთში ქაოსს მოიტანს და აღქმული იქნება, როგორც ქვეყნების რელიგიური და ეთნიკური დაპირისპირებების საფუძველზე გახლეჩის მცდელობა. შეიძლება ითქვას, რომ ეს იქნება მოწოდება განუწყვეტელი კონფლიქტისაკენ.
უკვე დაწყებული გვქონდა კონფლიქტის მოგვარების პროცესი, მაგრამ, სამწუხაროდ, ქურთისტანის მშრომელთა პარტიამ სპეკულაციებს მიმართა – მათ კიდევ უფრო გაააქტიურეს შეიარაღების პროცესი და პრობლემის ძალისმიერი გზით მოგვარებისათვის საფუძველს ეძებდნენ.
ახლო აღმოსავლეთის მომავალი ევროპული მოდელის გათვალისწინებით უნდა აშენდეს, რაც ამჟამად არსებული მდგომარეობისგან სრულიად განსხვავებული სისტემის დანერგვას გულისხმობს. ევროკავშირი 28 წევრი სახელმწიფოსგან შედგება და ცნობილია, რომ მის ტერიტორიაზე ასობით ეთნიკური და რელიგიური ჯგუფი ცხოვრობს. თურქეთი აცხადებს, რომ იმავე წესებით მოქმედებს.
გამოქვეყნდა 15.10.2016
