მოსაზრება: მითებმა და ბუნდოვანმა რეალობამ სომხების ომში დამარცხება გამოიწვია
ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების დასრულების შემდეგ, სომხურ საზოგადოებაში ვითარების ანალიზის ეტაპი დადგა. ჟურნალისტები და ექსპერტები სხვადასხვა ვერსიას აყენებენ, ცდილობენ პასუხი გასცენ კითხვებს – რა მოხდა და რატომ?
ანალიტიკოსი, ყარაბაღის კონფლიქტის საკითხების ექსპერტი, თათულ აკოფიანი
მიიჩნევს, რომ 44-დღიანმა ომმა გამოააშკარავა სომხურ საზოგადოებაში გამჯდარი ხუთი მითი. ის ამბობს, რომ სწორედ ოფიციალურ დონეზე მათმა პროპაგანდამ მოადუნა საზოგადოების სიფხიზლე.
პირველი მითი, რომელმაც მარცხი გამოიწვია – სტატუს-კვოს სამუდამოდ შენარჩუნების შესაძლებლობა:
„სტატუს-კვოს შესახებ მითმა პირველი დარტყმა 2016 წლის ესკალაციის დროს მიიღო. ჩანდა, რომ აზერბაიჯანი ცდილობდა შეემოწმებინა წინა ხაზის სიმყარე. განსაკუთრებულ წარმატებას ვერ მიაღწია, ხელში ჩაიგდო რამდენიმე ასეული ჰექტარი ტერიტორია და, დაახლოებით, ორი ათეული საყრდენი პოზიცია, მაგრამ გაარკვიეს, რომ სომხური დაცვის ხაზი მიუდგომელი არ იყო.
- „სისხლი, ოფლი და ცრემლები“ – სომხეთის კრიზისიდან გამოსვლის ფორმულა პოლიტოლოგისგან
- ჟირაირ ლიპარიტიანი: რატომ წააგო სომხეთმა ყარაბაღის ომი
2020 წლის სექტემბერში, ომის პირველივე დღეებში, აზერბაიჯანულმა მხარემ მოახერხა გარღვევა ჰორადიზის მიმართულებით. თუკი ხუდაფერინის წყალსაცავამდე სომხური ძალები, მართალია, დიდი დანაკარგებით, მაგრამ თავდაცვით ბრძოლებს აწარმოებდნენ, წყალსაცავიდან მეღრის საზღვრამდე მოწინააღმდეგემ 50 კილომეტრი რამდენიმე საათში ისე გაიარა, რომ წინააღმდეგობა არ შეხვედრია“.
მეორე მითი – სომხური არმიის დაუმარცხებლობის შესახებ:
„მსოფლიოში არ ყოფილა და არ არის დაუმარცხებელი არმიები. მითი სომხური არმიის დაუმარცხებლობის შესახებ გაჩნდა 1991-1994 წლების ომში გამარჯვების შემდეგ. მაშინ გაიმარჯვა არა რეგულარულმა არმიამ, არამედ მოხალისეობრივი მოძრაობის ტალღაზე შექმნილმა მრავალი დაჯგუფების სამხედრო გაერთიანებამ.
ამ გამარჯვების მიღწევა მოხერხდა რიგი გარემოებების გამო, მათ შორის, სომეხი მოხალისეებისა და ყარაბაღელი გლეხების უშიშარი ბრძოლის, მაგრამ ასევე, იმ წლებში, აზერბაიჯანში გამეფებული შიდაპოლიტიკური ქაოსისა და ხელისუფლებისთვის ბრძოლის დამსახურებით.
თუკი, თუნდაც დავუშვებთ, რომ სომხური არმია მართლაც დაუმარცხებელია, უნდა გავითვალისწინოთ რიგი ობიექტური ფაქტორები:
- შეუძლებელი იყო აზერბაიჯანისა და მისი მხარდამჭერი თურქეთისა და ჯიჰადისტური ფორმირებების დამარცხება, რადგან, ფაქტობრივად, მე-20 საუკუნის არმია, 21-ე საუკუნის არმიის წინააღმდეგ იბრძოდა;
- სამმილიონიანი სომხეთი და მთიანი ყარაბაღი იბრძოდნენ 10-მილიონიანი აზერბაიჯანისა და მისი მხარდამჭერი 80-მილიონიანი თურქეთის წინააღმდეგ.
სომხურმა მხარემ მარცხი განიცადა, რადგან მხარეთა ძალები არათანაბარი იყო. აზერბაიჯანმა თურქეთის, დაქირავებული ტერორისტებისა და ისრაელური დრონების დახმარებით, თავდასხმის პირველივე დღეებში მოახერხა უპირატესობის მოპოვება და იმ მომენტამდე შენარჩუნება, როდესაც რუსეთის შუამავლობით, საბრძოლო მოქმედებები შეჩერდა.
სომხური მხარე ჩამორჩებოდა აზერბაიჯანს შეიარაღებით, ცოცხალი ძალით, მომზადებითა და ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობით. ეს არის მწარე სიმართლე, თუმცა, გარკვეულმა წრეებმა უკვე დაიწყეს ტკბილი სიცრუის გავრცელება, დამნაშავეებისა და მოღალატეების ძიება.
ჩხუბის შემდეგ მუშტებს არ იქნევენ, არამედ ჩუმად და ღირსეულად იღებენ დამარცხებას, აანალიზებენ და დასკვნებს აკეთებენ“.
მესამე მითის ფორმულირება მოხდა სომხეთის ახალ სამხედრო დოქტრინაში – „ახალი ომი – ახალი ტერიტორიები“:
„ეს ამპარტავნული განცხადება მოხმარებაში სომხეთის თავდაცვის მინისტრმა, დავიდ ტონოიანმა შემოიტანა.
სანგრებში მყოფი სომეხი ჯარისკაცები, მოხალისეები და რეზერვისტები დასცინოდნენ ტონოიანს, ამბობდნენ, რომ საბოლოოდ ის მართალი გამოდგა, უბრალოდ საჭირო იყო ქვეყნების დასახელებების შეცვლა. ახალ ომში აზერბაიჯანმა ახალი ტერიტორიები მოიპოვა – 8 000 კვადრატულ კილომეტრზე მეტი“.
მეოთხე მითი ეხებოდა სომხური მხარის წარმოდგენებს მოწინააღმდეგის გეგმების შესახებ – „აზერბაიჯანი ომს არ დაიწყებს“:
„მიუხედავად იმისა, რომ ეს მითი გარკვეულწილად შესუსტდა 2016 წლის აპრილის ომის შემდეგ, ის აგრძელებდა არსებობას და ყურადღების მოდუნებას.
რეალურად, ომი გარდაუვალი იყო – საჭირო იყო ამის გაცნობიერება და შესაბამისი ნაბიჯების გადადგმა, რაც არ გაკეთდა. უფრო მეტიც, ამ კატასტროფული ომის თავიდან აცილება შეიძლებოდა, თუკი 1997 წლის შემოდგომაზე წავიდოდით ეტაპობრივ გადაწყვეტაზე, რა დროსაც გვექნებოდა მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური რესპუბლიკა და მთელი ლაჩინის რაიონი ანუ არცახი 6 000 კვადრატულ კილომეტრზე მეტი ტერიტორიით – ხმისა და ვეტოს უფლებით.
ანუ ორჯერ მეტი, ვიდრე ახლა გვაქვს. მაშინ, ჩვენ გამარჯვებულები ვიქნებოდით და პირობებს ვუკარნახებდით, დღეს კი თავი დავხარეთ და ხელი მოვაწერეთ დოკუმენტს, რომლის წინაშეც დაგვაყენეს და მივიღეთ აზერბაიჯანის ყველა ან ფაქტობრივად ყველა პირობა.
თავიდან აცილება შეიძლებოდა, 1998 წელს, ვაზგენ სარგსიანს (იმ დროს სომხეთის თავდაცვის მინისტრს), რობერტ კოჩარიანს (სომხეთის პრემიერ-მინისტრს), სერჟ სარგსიანსა (სომხეთის შინაგან საქმეთა და ეროვნული უსაფრთხოების მინისტრს) და სამველ ბაბაიანს (მთიანი ყარაბაღის თავდაცვის არმიის ხელმძღვანელს) არცახის გადარჩენის მოტივით სამთავრობო გადატრიალება რომ არ მოეწყოთ და სომხეთის ხელმძღვანელობა არ ჩაეგდოთ ხელში.
ეს შესაძლებელი იქნებოდა ახლაც, ნიკოლ ფაშინიანს, სომხურ დიპლომატიასა და სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას ჯანსაღად რომ შეეფასებინათ საკუთარი ძალები“.
მეხუთე მითი ეკონომიკას უკავშირდება: სომხეთს შეუძლია განვითარდეს დახურული საზღვრებით – ყველანაირი დათმობის გარეშე:
„ამ მითს მხარს უჭერდნენ არა მხოლოდ ცალკეული პირები, არამედ პოლიტიკური ძალებიც, რომლებიც ამაზე საკუთარ წინასაარჩევნო კამპანიის ნაწილსაც აგებდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ მოსაზრებას არაფერი აქვს საერთო რეალობასთან“.
დასკვნა:
ამ სამამულო ომში იყო უამრავი გმირული საქციელი და უსაზღვრო პატრიოტიზმის გამოვლინება – როგორც 18 წლის ჯარისკაცების, ისე რეზერვისტებისა და ოფიცრების მხრიდან, მაგრამ სომხურმა მხარემ მარცხი განიცადა.
44 დღის განმავლობაში, სომხურმა მხარემ დაკარგა ფუზული, ჯაბრაილი, ზანგილანი, გუბადლი, ლაჩინის ნაწილი და ასევე, ჰადრუთი და შუშა – ყოფილი მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე.
კიდევ სამი რაიონი – აღდამი, ქალბაჯარი და ლაჩინი – აზერბაიჯანმა მიიღო დოკუმენტის თანახმად, რომელსაც ხელი მოაწერეს ნიკოლ ფაშინიანმა, ილჰამ ალიევმა და ვლადიმირ პუტინმა. ადამიანური დანაკარგები განუზომელია. ეს არის ეროვნული ტრაგედია, კატასტროფა.
უფრო მეტიც, უკანასკნელი 100 წლის განმავლობაში, ეს მეორე უდიდესი მარცხია – 1920 წლის სომხეთ-თურქეთის ომის დროს, ყარსის დაკარგვის შემდეგ. მაშინ, სომხეთის ხელისუფლებამ – სომხეთის რევოლუციური ფედერაცია „დაშნაკცუტუნის“ სახით, სამშობლოს, დაახლოებით, 30 ათასი კვადრატული კოლომეტრი დაკარგა. ძალიან მალე გასაბჭოება მოხდა და სომხეთმა დამოუკიდებლობა დაკარგა.
დღეს, მთიანმა ყარაბაღმა და სომხეთმა, სადაც ხელისუფლებაში „ჩემი ნაბიჯი“ იმყოფებოდა ნიკოლ ფაშინიანის მეთაურობით, დაახლოებით, 8 ათასი კვადრატული კილომეტრი დაკარგა, რომელიც სომეხმა ხალხმა 1991-1994 წლების 1000-დღიანი ომისა და 6 000 ადამიანის დაკარგვის შედეგად მოიპოვა.
ჩვენ არასწორად შევაფასეთ საკუთარი ძალები. ჩვენ ვხელმძღვანელობდით არა იმ შესაძლებლობებით, რომელიც გვაქვს, არამედ საკუთარი სურვილებით – და მორიგი კატასტროფა მივიღეთ“.
