სტაბილური არასტაბილურობა სომხეთში. ანალიზი
სომხეთში მწვავე პოლიტიკური კრიზისი უფრო და უფრო ღრმავდება. სტაბილური არასტაბილურობის მიზეზი, ორ პოლუსად გაყოფილ სომხურ საზოგადოებას შორის არსებული წინააღმდეგობა გახდა. მათ შორის – დიდი რაოდენობა ადამიანების, რომლებიც აპათიისა და იმედგაცრუების მდგომარეობაში არიან.
როგორ გამოვიდეთ პოლიტიკური კრიზისიდან?
ვითარების ანალიზი კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორისგან, პოლიტოლოგ ალექსანდრ ისკანდერიანისგან.
- სომხეთის ხელისუფლება და ოპოზიცია მოლაპარაკებებს იწყებენ
- სნაიპერები, ყუმბარები და სამხედროები: სომხეთში ოპოზიციის მორიგი მიტინგი გაიმართა
საზოგადოების გაყოფა
2020 წლის შემოდგომაზე, სომხეთში, მწვავე პოლიტიკური კრიზისი დაიწყო. ის განაპირობა ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ სომხური მხარისთვის არასასურველ დოკუმენტზე ხელმოწერამ. მას შემდეგ, ოპოზიცია პრემიერ-მინისტრის გადადგომას ითხოვს, რომელმაც ხელი მოაწერა ამ დოკუმენტს.
კრიზისი გრძელდება, დროდადრო ზედაპირზე ამოდის სხვადასხვა წინააღმდეგობა. ბოლო ასეთი ამოფრქვევის მიზეზი პრემიერ ნიკოლ ფაშინიანის ინტერვიუ გახდა, რომელშიც მან რუსულ სარაკეტო კომპლექს „ისკანდერებს“, რომელიც რუსული სამხედრო მრეწველების სიამაყეს წარმოადგენს, „უხარისხო“ უწოდა.
მსგავსი გამოხტომები და წინააღმდეგობები, შეიძლება, წლების განმავლობაში გაგრძელდეს – ქვეყანაში, ოპოზიციასა და მმართველ ძალას შორის არსებული გაყოფის გამო.
გაყოფა – ოპოზიციის შიგნითაც, რადგან ის ერთ მთლიან ჯგუფს არ წარმოადგენს. გაყოფა – სახელისუფლებო ვერტიკალშიც, კერძოდ, მთავრობასა და შეიარაღებული ძალების გენშტაბს შორის. და ამას ბუნებრივი უწოდო, არ შეიძლება.
სამხედრო სპეციალისტები და რევოლუციონერები
რევოლუციები, პრინციპში, ისე არის მოწყობილი, რომ ხელისუფლებაში მოდიან ადამიანები, რომლებიც მანამდე ან პოლიტიკაში არ იყვნენ, ან თუ იყვნენ, სპეციფიკური ფორმებით – მაგალითად, საპროტესტო პოლიტიკაში. რევოლუციონერებისთვის იშვიათია უკვე ჩამოყალიბებული იერარქიები, სტრუქტურები, ბიუროკრატიული აპარატი და პოლიტიკური პარტიები.
რეალურად, 2017 წელს, სომხეთში, რევოლუცია რამდენიმე ათეულმა ადამიანმა მოახდინა. ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, მათ მეტ-ნაკლებად შემთხვევითი ხალხი შემოიკრიბეს. მაგრამ, ამავდროულად, საჭირო იყო მუშაობა და სხვადასხვა სტრუქტურის მართვა, ანუ უკვე საჭირო იყვნენ პროფესიონალები.
მაშინ გამოჩნდნენ სპეციალისტები, რომელთა პროფესიული მომზადება აუცილებელი იყო იმ სფეროებში, სადაც პარტიულ რევოლუციონერებს უჭირთ. სამხედრო სფერო ასეთ კატეგორიას განეკუთვნება. გენერლის ნაცვლად რევოლუციონერის დანიშვნა რთულია, განსაკუთრებით, როდესაც კონფლიქტი გაქვს.
და ჩნდება წინააღმდეგობა. ადამიანებს განსხვავებული ბიოგრაფიები აქვთ, პოლიტიკურ რეალობაში მოსვლის განსხვავებული მეთოდები. ერთმანეთს ეჯახება მათი წარმოდგენები იმის შესახებ, როგორ უნდა აიგოს სახელმწიფო. ეს პრობლემა ომამდეც იყო, მაგრამ სამხედრო კორპორაციის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ის საჯაროდ არ გამოდიოდა.
იყო გათავისუფლებები, დაწინაურებები, ორდენების დარიგებები, ოპოზიციაში წასვლები, სხვადასხვა ტიპის გამოსვლები, მოძრაობები არმიის სტრუქტურებში, მაგრამ ეს წინააღმდეგობები საჯაროდ არ ხდებოდა.
კონფლიქტის მაპროვოცირებელი
ომის შემდეგ, როდესაც სამხედრო და პოლიტიკური ხელმძღვანელობების ურთიერთობები განსაკუთრებულად გართულდა, მათ ერთმანეთის დადანაშაულება დაიწყეს. გენერალიტეტი პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას ადანაშაულებდა იმაში, რომ ის ომის დროს, საბრძოლო მოქმედებებში, ტაქტიკურ დონემდე ერეოდა.
პოლიტიკური მეთაურობის განცხადებით კი, ომი წაგებულია იმის გამო, რომ ექსპრეზიდენტი სერჟ სარგსიანი არასწორ შეიარაღებას ყიდულობდა არასწორ ფასად, კორუმპირებული სამხედრო ხელმძღვანელობა კი არასაკმარისად სწორად ავითარებდა სამხედრო სტრატეგიას.
პროვოცირება, ინტერვიუსა და განცხადებების სახით, საჯაროდ მოხდა, მაგრამ ახლა ეს ყველაფერი უნდა დალაგდეს. ვიღაცას გაათავისუფლებენ, ვიღაცას რაღაცას მისცემენ, მაგრამ წინააღმდეგობა არ გაქრება.
სამხედროები, რომლებმაც ხელი მოაწერეს ფაშინიანის გადადგომის მოთხოვნას, დარჩებიან, მათ ყველას ვერ გაათავისუფლებ. პოლიტიკურ სათავეში კი ნარჩენები დარჩებიან.
დღეს, ჩვენ, ამ ეტაპზე ვიმყოფებით, ამიტომ, დროდადრო, უნდა ველოდოთ გარკვეულ პროვოცირებებს და, შესაბამისად, სხვადასხვა წინააღმდეგობას.
სირთულეების, სხვადასხვა წინააღმდეგობის გავლა – ნორმალური და აუცილებელი პროცესია სახელმწიფოს ასაშენებლად. მე-17 საუკუნის დიდი ბრიტანეთი უფრო მეტად თანამედროვე ავღანეთს ჰგავს, ვიდრე დღევანდელ ბრიტანეთს.
საკითხავი ისაა, აქვს თუ არა სომხეთს ისტორიული დრო ამისათვის? სომხეთი ხომ – არც გიგანტური სახელმწიფოა და არც რომელიღაც კუნძულზე მდებარეობს. სომხეთს სპეციფიკური გარემოცვა ჰყავს, რომელიც სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. და აქედან გამომდინარე, იჯდე ნაპირზე და ელოდო, როდის ჩამოყალიბდება თავისით სახელმწიფო, საკმაოდ პრობლემატურია.
- „სომხეთი ნიკოლის გარეშე“: ვიდეო ერევნიდან, სადაც ოპოზიციის საპროტესტო აქციები განახლდა
- სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა რუსული იარაღი გააკრიტიკა, მოსკოვში ის სიცრუეში დაადანაშაულეს
სომხეთს გადატვირთვა ესაჭიროება
მუშაობა და კიდევ ერთხელ მუშაობა. არა ლოიალურობაზე, არამედ კომპეტენციაზე დამყარებული ჩინოვნიკებისა და ექსპერტების ბაზის ჩამოყალიბება.
პარტიული სისტემის აშენება. საპარლამენტო ქვეყანა პოლიტიკური პარტიების გარეშე ვერ იარსებებს. მას პარტიული საფუძველი აქვს, მაგრამ არც ერთი პარტია პოლიტიკური არ არის. ყველაფერი, რასაც ჩვენთან პოლიტიკურ პარტიებს უწოდებენ, აპრიორი ასეთი არ არის.
აუცილებელია რაციონალური გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ცენტრალიზაცია და ინსტიტუციონალიზაცია. საზოგადოების მობილიზება იმისათვის, რომ შეიკრიბოს ნაწილ-ნაწილ და გადაიტვირთოს სახელმწიფოებრიობის მშენებლობა.
განვლილი ეტაპები
1.
1988 წლიდან 1990-იანების შუა პერიოდამდე, სომხური სახელმწიფოს იდეა და ფუნდამენტი ყარაბაღი იყო. იგი იყო ის ღერძი, რომელზეც იყო აგებული სომხეთის მშენებლობა.
ჩვენთან, სხვადასხვა სახის ქვედანაყოფებისაგან შემდგარი არმია, სახელმწიფო უფრო ადრე გაჩნდა. პოლიტიკური პარტიები ყარაბაღისთვის ბრძოლაში ჩამოყალიბდნენ. ტერიტორიული მმართველობა და ეკონომიკა ჩამოყალიბდა როგორც მმართველობა, მათ შორის, საბრძოლო მოქმედებებისთვის. დიპლომატია ჩამოყალიბდა როგორც დიპლომატია, რომელსაც ყარაბაღის პრობლემა აქვს.
2.
1990-იანი წლების შუიდან 2018 წლამდე, სომხეთის იდეა გახდა „ხელფასამდე გაძლება“ – თავის გატანა, კონკრეტული სიტუაციის დაძლევა.
ეს იმიტომ მოხდა, რომ საზოგადოებას არ შეუძლია სულ მობილიზებული იყოს, მით უმეტეს, როდესაც ომში გამარჯვების შემდეგ, ყველა მოდუნდა, ადამიანებს ძალიან ბუნებრივი რაღაცები მოუნდათ: საჭმელი, კეთილმოწყობა, ტანსაცმელი, შემოსავალი.
3.
შემდეგ, დადგა პერიოდი, როდესაც სომხეთი მარტივი მეთოდებით ცდილობდა რთული პრობლემების გადაჭრას: რევოლუციას მოვახდენთ და ყველაფერი კარგად იქნება. ცუდ ადამიანებს კარგებით შევცვლით და ყველაფერი კარგად იქნება. რევოლუციის შემდეგ ადამიანები ფიქრობდნენ, რომ აღარ იქნებოდა უსაფრთხოების კამერები გზებზე, ბანკები სესხებისთვის პროცენტებს აღარ აიღებდნენ, ოლიგარქები ნაძარცვს დააბრუნებდნენ და ა.შ.
4.
ახლა ანომიის ეტაპია. ძველი წესრიგი მოკვდა, ახალი ჯერ არ დაბადებულა. შესაძლებელია ახალი იდეები, მათ შორის, ყარაბაღის იდეის რეპროდუქცია.
სოციალური მოთხოვნა კომპეტენტურობაზე
1990-იან წლებში, სოციალური მოთხოვნა იყო ინტელიგენტურობაზე და ხელისუფლებაში მოვიდა პოლიგლოტი, ლევონ ტერ-პეტროსიანი. შემდეგი მოთხოვნა იყო სიმტკიცესა და გამძლეობაზე – სათავეში მოვიდა ომგამოვლილი რობერტ კოჩარიანი. შემდეგ მოთხოვნა კონსენსუსზე გაჩნდა – მოვიდა სერჟ სარგსიანი. შემდეგ, პატიოსნებაზე იყო მოთხოვნა – ხელისუფლებაში რევოლუციონერი ნიკოლ ფაშინიანი მოვიდა.
აი, როდესაც კომპეტენტურობაზე გაჩნდება მოთხოვნა, იმაზე, რომ იყვნენ არა პატიოსნები და კარგები, არამედ თავიანთ სფეროში კომპეტენტურები, მაშინ შეიძლება გაჩნდეს ქვეყნის აღდგენის შესაძლებლობის იმედიც.
ახლა ჩვენ გვიანი რესპუბლიკელების ეპოქას ვუბრუნდებით: სუსტი ხელისუფლება, სუსტი ოპოზიცია და ნეგატიური პრობლემა. იყო „უარყავი სერჟი“, გახდა „უარყავი ნიკოლი“.
ნიკოლს შეცვლიან, მაგრამ პრობლემები დარჩება. წინ – დიდი, რთული სამუშაოა.
საჭიროა მუშაობა და არა ფიქრი, რომ შეიძლება, ერთი მარტივი მოძრაობით ან ცვლილებით, მაგალითად, ხელისუფლებაში ერთი ადამიანის, ათის ან ასის შეცვლით, სიტუაცია შეიცვალოს.
უნდა შეიცვალოს წარმოდგენები. საზოგადოებამ უნდა გაიგოს, რომ მას არ შეუძლია გამოვიდეს მოედანზე, დადგეს ათი დღე და უკვე ისეთ ქვეყანაში იცხოვროს, როგორიც შვეიცარიაა. სტრუქტურების აღსადგენად საჭიროა მუშაობა, ვშიშობ, მთელი თაობებისა, ყოველი ადამიანისა თავის კონკრეტულ უბანზე.
