"სომხეთში ვიზიტი მეზობელ ქვეყნებში პრიორიტეტული ვიზიტების გაგრძელებაა“ - ირანის პრეზიდენტი
ირანის პრეზიდენტის ვიზიტი სომხეთში
ირანის პრეზიდენტი ოფიციალური ვიზიტით ერევანში 18 აგვისტოს ჩავიდა, თუმცა იმ დღეს სომხეთის ხელმძღვანელობასთან შეხვედრები დაგეგმილი არ ყოფილა. ოფიციალური მოლაპარაკებები 19 აგვისტოს დილით დაიწყო.
მასუდ ფეზეშკიანი სომხეთის პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანს თითქმის ნახევარი საათის განმავლობაში ესაუბრა. მოგვიანებით გაიმართა გაფართოებული ფორმატის მოლაპარაკებები. მხარეებმა ხელი მოაწერეს არაერთ დოკუმენტს, მათ შორის – ორი ქვეყნის ლიდერთა ერთობლივ განცხადებას. თუმცა მათი შინაარსი ჯერ-ჯერობით საჯაროდ არ გახმაურებულა.
ამ დროისთვის ცნობილი გახდა მხოლოდ ის, რაც ფაშინიანმა და ფეზეშკიანმა მოლაპარაკებების დასრულების შემდეგ განაცხადეს, ასევე – რა საკითხების განხილვას გეგმავდა ირანის პრეზიდენტი სომხეთის პრემიერ-მინისტრთან.
თეირანმა და ერევანმა 10 ურთიერთგაგების მემორანდუმს მოაწერეს ხელი
სომხეთის პრემიერ-მინისტრსა და ირანის პრეზიდენტს შორის გამართული მოლაპარაკებების შემდგომ ერთობლივი განცხადება გაფორმდა, თუმცა დოკუმენტის დეტალები ამ დროისთვის საჯაროდ არ გავრცელებულა.
გარდა ამისა, მხარეებმა 10 ურთიერთგაგების მემორანდუმი მოაწერეს ხელი. მათ შორის:
- საგარეო საქმეთა სამინისტროებს შორის პოლიტიკური კონსულტაციები 2025–2027 წლებისთვის,
- სტანდარტიზაციის, ვალიდაციის, შესაბამისობის შეფასებისა და მეტროლოგიის სფეროში თანამშრომლობა,
- ტურიზმის განვითარება,
- პროფესიული განათლების სფეროში თანამშრომლობა 2025–2029 წლებში,
- ურბანული განვითარების და გზების მშენებლობის მიმართულებით თანამშრომლობა,
- სამედიცინო წარმოების სფეროში ურთიერთქმედება,
- მუზეუმებს, ბიბლიოთეკებსა და ეროვნულ არქივებს შორის თანამშრომლობა,
- კინოპროდუქციის გაცვლის შესახებ შეთანხმება.
ფაშინიანისა და ფეზეშკიანის განცხადებები
დოკუმენტებზე ხელმოწერის შემდეგ სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა და ირანის პრეზიდენტმა ერთობლივი განცხადებები გააკეთეს.
ნიკოლ ფაშინიანის თქმით, მხარეები მიიჩნევენ, რომ დადგა დრო ორმხრივი ურთიერთობები სტრატეგიული პარტნიორობის დონეზე აიყვანონ. როგორც მან აღნიშნა, მოლაპარაკებებისას განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო რეგიონში მშვიდობის დამყარებასა და ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის განბლოკვის საკითხს. პრემიერ-მინისტრმა ხაზი გაუსვა, რომ სომხეთის ხედვა ამ თემაზე ასახულია “სამშვიდობო გზაჯვარედინის“ ინიციატივაში, რომელსაც ირანის ოფიციალური წარმომადგენლები უკვე არაერთხელ მიესალმნენ.
ფაშინიანმა ირანის პრეზიდენტს გააცნო აგვისტოს დასაწყისში სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის პარაფირებული სამშვიდობო შეთანხმებისა და 8 აგვისტოს გაფორმებული ერთობლივი დეკლარაციის დეტალები. მისი თქმით, სომხეთისა და ირანისთვის მნიშვნელოვანია საერთაშორისო საზღვრების ხელშეუხებლობა და შეუფერხებელი ურთიერთკავშირი.
“კიდევ ერთხელ მსურს განვმარტო: სომხეთის გავლით გამავალი სატრანსპორტო გზები ექსკლუზიურად სომხეთის იურისდიქციის ქვეშ იქნება. მათი უსაფრთხოება სომხეთის მიერ იქნება უზრუნველყოფილი და არა სხვა ქვეყნის მიერ,“ – აღნიშნა ფაშინიანმა.
ერევანში ვიზიტისას ირანის პრეზიდენტმა კიდევ ერთხელ განაცხადა, რომ ქვეყნის სტრატეგიული ინტერესი კავკასიაში მშვიდობის დამყარებაა და თეირანი მხარს უჭერს სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის დიალოგს.
მისი თქმით, ირანის პოზიცია უცვლელია: კავკასიის რეგიონში სახელმწიფო საზღვრები უნდა დარჩეს უცვლელი და არ უნდა იქცეს გეოპოლიტიკური კონკურენციის საგნად.
“სპარსეთის ყურე–შავი ზღვის სატრანსპორტო დერეფნის, რკინიგზის, სახმელეთო და საზღვაო მარშრუტების განვითარების საკითხში ირანსა და სომხეთს საერთო ინტერესები აქვთ. ჩვენი ქვეყნების პოტენციალის გამოყენება, საზღვრისპირა ბაზრების განვითარება, სავაჭრო ბრუნვის ზრდა და თავისუფალი ეკონომიკური ზონების შექმნა — ეს არის სფეროები, რომლებზეაც ჩვენ კონსტრუქციული დიალოგი გვქონდა,“ — განაცხადა მასუდ ფეზეშკიანმა.
“ამერიკული ყოფნის“ საკითხი
ფაშინიანისა და ფეზეშკიანის მოლაპარაკებებში ერთ-ერთი მთავარი თემა გახდა სატრანსპორტო დერეფნის გახსნა სომხეთის ტერიტორიაზე, რომელმაც აზერბაიჯანი მისი ექსკლავის — ნახიჩევანის — გზით უნდა დააკავშიროს.
პროექტის გარშემო ირანში გარკვეული შეშფოთება არსებობდა, რადგან ერევანსა და ბაქოს მის განხორციელებაში ამერიკული მხარის ჩართვაზე ჰქონდათ შეთანხმება. თუმცა სომხეთის ხელისუფლებამ ირანულ მხარეს უკვე მიაწოდა ინფორმაცია, რომლის საფუძველზეც მათი ძირითადი ეჭვები გაქარწყლდა. როგორც ოფიციალურმა პირებმა განმარტეს, ინიციატივა განხორციელდება მონაწილე სახელმწიფოების სუვერენიტეტისა და იურისდიქციის სრული დაცვით და “არ გულისხმობს აშშ-ის უშუალო სამხედრო ან უსაფრთხოების ყოფნას რეგიონში“.
ვიზიტამდე ირანის პრეზიდენტმა ასეთი რამე განაცხადა:
“არსებობს შეშფოთება ამერიკული კომპანიების რეგიონში ჩართვის გამო, რადგან ისინი წარმოადგენენ ერთი სახელმწიფოს ინტერესებს და მომავალში შესაძლოა სხვა სახის საქმიანობაშიც ჩაერთონ. ამ საკითხებზე სომხეთის ოფიციალურ პირებთან ვისაუბრებთ. სხვა მიმართულებებში — ტექნიკურ, საინჟინრო, სამშენებლო, სამთომოპოვებით, კულტურულ, სოციალურ და ტურისტულ სფეროებში — უკვე მზად არის შეთანხმებები, რომლებიც გაფორმდება,“ — აღნიშნა ფეზეშკიანმა.
სომხეთსა და ირანს დიდი ხანია აქვთ მიზანი, ორმხრივი სავაჭრო ბრუნვა ჯერ 1 მილიარდ დოლარამდე, შემდეგ კი 3 მილიარდამდე გაზარდონ. ამაზე ირანის პრეზიდენტთან გამართულ ერთობლივ პრესკონფერენციაზე სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა ისაუბრა.
“ფაქტობრივად, უკვე ძალიან ახლოს ვართ 1 მილიარდიან ნიშნულთან და ახლა მიზანმიმართულად ვმუშაობთ შემდეგ ეტაპზე გადასასვლელად. ამ მხრივ, ძალაში შესული შეთანხმება თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ევრაზიულ ეკონომიკურ კავშირსა და ირანს შორის ახალ შესაძლებლობებს ხსნის ჩვენი ქვეყნების ბიზნესისთვის,“ – განაცხადა ფაშინიანმა.
დამატებითი აქცენტი სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაზე
სომხეთის ტერიტორიული მართვისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრი დავიდ ხუდატიანი და ირანის გზებისა და ურბანული განვითარების მინისტრი ფარზანე სადეგი შეთანხმდნენ, რომ თანამშრომლობის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულება სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის განვითარება იქნება.
განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილდა 32-კილომეტრიან კაჯარან–აგარაკის მონაკვეთზე, რომელიც ჩრდილოეთ–სამხრეთის სატრანსპორტო დერეფნის ნაწილია. ხუდატიანმა აღნიშნა, რომ სამშენებლო სამუშაოები დამაკმაყოფილებელი ტემპით მიმდინარეობს და სომხეთი მაღალ შეფასებას აძლევს ირანული კომპანიის ჩართულობას.
მოლაპარაკებებისას მხარეებმა ასევე განიხილეს სატრანზიტო ტარიფების გადახედვის შესაძლებლობა და ამ საკითხის მოსაგვარებლად სპეციალური სამუშაო ჯგუფის შექმნაზე შეთანხმდნენ.
გარდა ამისა, მინისტრებმა იმსჯელეს ავიაკავშირის გაფართოებაზე სომხეთსა და ირანის სხვადასხვა ქალაქს შორის.
ირანულმა მხარემ წინასწარ დაადასტურა რიგი ახალი პროექტი:
- ნორდუზში ახალი ხიდის აშენება,
- მოქმედი ხიდის რეაბილიტაცია,
- სასაზღვრო ტერმინალების განახლება.
სადეგის თქმით, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა რკინიგზის პროექტებს. მან ხაზი გაუსვა სპარსეთის ყურესა და შავ ზღვას შორის დაგეგმილი სარკინიგზო ხაზის მნიშვნელობას, რომელიც, მისი შეფასებით, მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს ირანის, სომხეთის, აზერბაიჯანისა და ევროპის სატრანზიტო კავშირებში.
“ირანის ტერიტორიაზე გზა უკვე ჯულფამდეა გაყვანილი. ჯულფა–ერევნის მიმართულება დამტკიცებულია. ეს მონაკვეთი სომხეთისთვის, რომელსაც არ აქვს გასასვლელი ზღვაზე, სტრატეგიულ შესაძლებლობებს ქმნის. ამასთან, დღის წესრიგშია საპორტო ინფრასტრუქტურის სფეროში თანამშრომლობაც. დაგეგმილია სპარსეთისა და ომანის ყურეების სამხრეთ სანაპიროებზე მდებარე ირანული პორტების ლოგისტიკური პოტენციალის გამოყენება,“ – განაცხადა ფარზანე სადეგიმ.
საიმიჯო ღონისძიებები
ერევანში ვიზიტის წინა საღამოს მასუდ ფეზეშკიანი სომეხ ირანისტებს შეხვდა და აღნიშნა:
“დარწმუნებული ვარ, თქვენი კეთილგანწყობილი და მეგობრული დამოკიდებულება ირანელი ხალხის მიმართ და პირიქით, ხელს შეუწყობს ჩვენი ურთიერთობების გაფართოებას, რათა მეტი მშვიდობა, სტაბილურობა, მეგობრობა და პროგრესი მოვუტანოთ ორივე ერს.“
ამის შემდეგ ირანის პრეზიდენტი ერევნის “ლურჯ მეჩეთში“ იმყოფებოდა, რომელიც ქვეყანაში ირანული თემის კულტურულ ცენტრად ითვლება. დელეგაციასთან ერთად მან მეჩეთში ლოცვაც აღასრულა.
