ახალი ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობა: ვინ იქნება სომხეთის ენერგეტიკული პარტნიორი?
სომხეთში ახალი ატომური სადგური შენდება
სომხეთი 2036 წლისთვის ახალი ატომური ელექტროსადგურის აშენებას გეგმავს. რომელი ქვეყანა იქნება ამ პროექტის ენერგეტიკული პარტნიორი, ჯერჯერობით უცნობია. განიხილება რუსეთთან, აშშ-სთან და სხვა ქვეყნებთან თანამშრომლობა. პრემიერმინისტრის თქმით, მთავრობა სწავლობს წინადადებებს, რათა გაიგოს, „ეკონომიკურად რომელი ვარიანტია უფრო მომგებიანი“.
2022 წელს სომხეთმა და რუსეთმა ხელი მოაწერეს სახელმწიფოთაშორის ხელშეკრულებას, რომლის მიხედვითაც იგეგმება 1000-1200 მეგავატი სიმძლავრის ელექტროსადგურის მშენებლობა. თუმცა, პროფესიულ წრეებში საუბრობენ მცირე მოდულური რეაქტორების უპირატესობაზე, რომელთა აშენებასაც აშშ სომხეთს სთავაზობს.
სომხეთში მოქმედ მეწამორის ატომური ელექტროსადგურის მოქმედების ვადა 2026 წელს იწურება. მთავრობა მისი სიცოცხლისუნარიანობის 10 წლით გახანგრძლივებას გეგმავს. სწორედ ამ მიზნით, ახალი ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობის დასრულება 2036 წელს იგეგმება.
„ახალი ატომური ელექტროსადგურის აშენებას მინიმუმ 10 წელი დასჭირდება
“წინ ფართომასშტაბიანი სამუშაოებია”, – აცხადებს ტერიტორიული მართვისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრი გნელ სანოსიანი.
მისივე თქმით, აუცილებელია გავიგოთ, რა სიმძლავრე უნდა ჰქონდეს ახალ ატომურ ელექტროსადგურს და ეს უნდა გადაწყდეს მრავალი ფაქტორის გათვალისწინებით – არა მოკლე პერიოდისთვის, არამედ მომდევნო 100 წლის განმავლობაში.
„მაგალითად, უნდა გამოვთვალოთ, რამდენ ელექტროენერგიას მივაწოდებთ ირანს, და საერთოდ – მივაწოდებთ თუ არა ელექტროენერგიას საქართველოს. ჩვენ უნდა გავიგოთ, როგორი იქნება ურთიერთობები სომხეთსა და თურქეთს შორის, შეისყიდის თუ არა თურქეთი ელექტროენერგიას სომხეთიდან, რადგან ახლა ეს თურქეთის აღმოსავლეთ რეგიონებს სჭირდებათ“, – განმარტა მან.
სანოსიანის თქმით, ასევე აუცილებელია ადგილობრივი მოხმარების მოცულობების გამოთვლა, იმის გასარკვევად, თუ რა სახის დამოკიდებულება შეიძლება იყოს ატომურ ელექტროსადგურებზე.
ძირითადი წინადადებები რუსული და ამერიკულია
ახალი ელექტროსადგურის მშენებლობა პირველად რუსეთთან ერთად განიხილეს, კერძოდ, კორპორაცია როსტომთან. რუსმა პარტნიორებმა სომხეთს შესთავაზეს 1000 ან 1200 მეგავატი სიმძლავრის ელექტროსადგურის მშენებლობა. უკვე არსებობს მომგებიანობის წინასწარი ეკონომიკური შეფასებები და სამუშაო ჯგუფი, რომელიც მოსამზადებელ საკითხებს უწევს კოორდინაციას.
ცოტა ხნის წინ ცნობილი გახდა, რომ შეერთებული შტატები სომხეთს მცირე მოდულური რეაქტორების მშენებლობას სთავაზობს. ეს წინადადება ტექნიკური თვალსაზრისით ჯერ არ არის შესწავლილი და შესაძლოა რამდენიმე თვე დასჭირდეს. ტერიტორიული ადმინისტრაციისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრმა დაარწმუნა მოსახლეობა, რომ წლის ბოლომდე სომხეთის მთავრობა „გადაწყვეტს სიმძლავრის საკითხს“.
გაეროს ენერგეტიკის ეროვნული ექსპერტი სომხეთში, არა მარჯანიანი იხსენებს, რომ 2022 წელს რუსეთთან გაფორმებული ხელშეკრულების მიხედვით, ერთი წლის განმავლობაში იგეგმება საგზაო რუქის შემუშავება, რეაქტორის ტიპისა და ტექნიკური პარამეტრების დადგენა.
„სამშენებლო სამუშაოები 2024 წლის ბოლოს – 2025 წლის დასაწყისში დაიწყება. ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობა დაახლოებით სამიდან ხუთ მილიარდ დოლარამდე დაჯდება. მე ვფიქრობ, რომ ეს არის გონივრული ხარჯები, სომხეთს სჭირდება მუდმივად ჰქონდეს ბირთვული გენერაცია თავის ტერიტორიაზე“, – განუცხადა მან ჟურნალისტებს.
”უახლოეს მომავალში სომხეთის დელეგაცია გაემგზავრება შეერთებულ შტატებში, რათა ადგილზე გაეცნოს მოდულური ატომური ელექტროსადგურების შესაძლებლობებს”, – აღნიშნა სომხეთის პრემიერმინისტრმა მაისის ბოლოს.
ნიკოლ ფაშინიანმა ასევე თქვა, რომ მოდულური ატომური ელექტროსადგურების სიმძლავრე ნაკლებია, მაგალითად, 70 მეგავატი, ხოლო ამჟამინდელის სიმძლავრე 400 მეგავატია.
„ჩვენთვის სხვა წინადადებები პრობლემურია, რადგან გვთავაზობენ 1000 მეგავატი სიმძლავრის ატომურ ელექტროსადგურს, ექსპერტები კი ამბობენ, რომ პრობლემები გვაქვს ასეთი მძლავრი სადგურის ჩვენს ენერგოსისტემაში ჩართვასთან დაკავშირებით“. – განაცხადა ფაშინიანმა.
მისი თქმით, ნებისმიერ შემთხვევაში, მთავრობა აპირებს სომხეთის ბირთვული პოტენციალის განვითარებას და „ძალიან აქტიურად აწარმოებს მოლაპარაკებებს რუსეთთან, აშშ-სთან და მესამე ქვეყნებთან“.
ამერიკელებთან მოლაპარაკების დეტალები სომხეთის მთავრობამ მხოლოდ კონგრესში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის წარმომადგენლის, მარია ლონგის განცხადების შემდეგ გაავრცელა.
„რიგ ქვეყნებში, მათ შორის სომხეთში, ჩვენ განვიხილავთ ამერიკული ტექნოლოგიის გამოყენებით მცირე მოდულარული ბირთვული რეაქტორების აშენების შესაძლებლობას. ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს ენერგეტიკულ დამოუკიდებლობას როგორც რუსეთისგან, ასევე ჩინეთისგან“, – თქვა მან.
კომენტარი
ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობის ყველაზე მნიშვნელოვანი პირობა არის „ეკონომიკური დასაბუთების“ არსებობა და უსაფრთხოების საკითხები, ამბობს ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების ექსპერტი სურენ ბზნუნი.
მისი თქმით, აუცილებელია უსაფრთხო და ეკონომიკურად მომგებიანი რეაქტორის აშენება, მიუხედავად იმისა, რუსულია თუ ამერიკული. 1000 და მეტი მეგავატის სიმძლავრის ატომური ელექტროსადგური, მისი აზრით, პრობლემატური იქნება სომხეთისთვის ქსელის სტაბილურობის თვალსაზრისით.
„ექსპერტებთან საკითხის განხილვისას მივედით დასკვნამდე, რომ დაახლოებით იგივე სიმძლავრის ატომური ელექტროსადგური გვჭირდება, რაც ახლა გვაქვს. მსხვილი რეაქტორები არ არის მიმზიდველი როგორც მაღალი ღირებულების, ისე მომავალში დიდი რაოდენობით ელექტროენერგიის მოპოვების თვალსაზრისით“, – ხაზგასმით აღნიშნა მან.
მცირე მოდულური რეაქტორები, სურენ ბზნუნის თქმით, შეიძლება აშენდეს იმდენი, რამდენიც მოთხოვნაა იმ მომენტში:
„მაღალი სიმძლავრის რეაქტორი 6 მილიარდი დოლარი ღირს, როგორც წესი, მშენებლობის დროს ხარჯები იზრდება და შვიდ მილიარდ დოლარამდე აღწევს. ზოგიერთ ქვეყანაში ეს თანხა გაორმაგდა. მოდულური რეაქტორი კი 500 მილიონი დოლარი ღირს, რაც საკმაოდ მისაღები თანხაა სომხეთისთვის“.
უფრო მეტიც, ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების დარგის სპეციალისტი ამტკიცებს, რომ მცირე მოდულურ რეაქტორებს აქვთ „უსაფრთხოების უპრეცედენტოდ მაღალი ხარისხი“. და ასეთი რეაქტორების უპირატესობაში უკვე დარწმუნდნენ როგორც აშშ-ში, ასევე დიდ ბრიტანეთში, საფრანგეთსა და სხვა ქვეყნებში.
ენერგეტიკული უსაფრთხოების ექსპერტი არტურ ავეტისიანი ახალი ატომური ელექტროსადგურის აშენების პოლიტიკურ მოტივზე საუბრობს. მისი თქმით, ეს მოიცავს გლობალურ ენერგეტიკულ პროექტებში გაწევრიანებას და ამის გათვალისწინებით, რომ ახალი ატომური ელექტროსადგური უფრო მძლავრი უნდა იყოს, ვიდრე ახლანდელი, სომხეთს საშუალებას მისცემს „გაიყოს დომინანტური პოზიცია რეგიონში“:
„მაგალითად, ირანის ჩრდილოეთ რეგიონებში ზაფხულში ელექტროენერგიაზე საკმაოდ დიდი მოთხოვნაა, რუსეთის ფედერაციის სამხრეთ რეგიონებში – ზამთარში.“
ავეტისიანი არ გამორიცხავს მომავალში კიდევ უფრო ამბიციური პროექტების განხორციელებასაც. მაგალითად, ის შესაძლებლად მიიჩნევს სომხეთში წარმოებული ელექტროენერგიის ევროპისთვის მიწოდებას შავი ზღვის ფსკერზე კაბელების საშუალებით:
„თუ ჩვენ ვამბობთ: „ავაშენოთ პატარა ატომური ელექტროსადგური, დიდი ჩვენთვის არ არის“, ეს უკვე ნიშნავს, რომ ჩვენ ვეუბნებით ჩვენს საზოგადოებას: „ჩვენ პატარა მოთამაშე ვართ, სერიოზულ მოთამაშედ ვერ ვიქცევით. ”
