სომხეთმა აზერბაიჯანს საჰაერო სივრცე გაუხსნა? მოსაზრებები ბაქოდან და ერევნიდან
2021 წლის 6 ოქტომბერს, აზერბაიჯანის სახელმწიფო ავიაკომპანია AZAL-ის თვითმფრინავმა ბაქო-ნახიჩევანის რეგულარული ავიარეისი შეასრულა სომხეთის საჰაერო სივრცის გავლით. რას ნიშნავს ეს და რა პერსპექტივებს ჰპირდება ის რეგიონს? ინფორმაცია და კომენტარები ორივე მხრიდან.
- ფაშინიანი მზად არის, თავისი ვაჟიშვილი სომეხ ტყვეებში გაცვალოს, რომლებიც აზერბაიჯანში არიან დაკავებულები
- ნაღმზე აფეთქების შედეგად ორი აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი დაიღუპა
ინფორმაცია ბაქოდან
სამშაბათს, 5 ოქტომბერს, ირანმა აზერბაიჯანულ მხარეს ნახიჩევანის მიმართულებით აზერბაიჯანული ავიაკომპანიების საშუალებით სამხედრო ტვირთის საჰაერო გადაზიდვისთვის საჰაერო სივრცის დახურვის შესახებ აცნობა. აზერბაიჯანული თვითმფრინავები დიდი ხნის განმავლობაში სარგებლობდნენ ირანის თავზე საჰაერო დერეფნებით, ქვეყნის ძირითადი ნაწილიდან ექსკლავში – ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკაში – რეისების სომხეთის გვერდის ავლით შესასრულებლად.
ოფიციალური თეირანის გადაწყვეტილება კიდევ ერთი შედეგია ირანის ისლამურ რესპუბლიკასა და ქვეყნის ჩრდილოელ მეზობელს, აზერბაიჯანს შორის გამწვავებული ურთიერთობის.
მომდევნო დღეს, AZAL-მა ნახიჩევანში სამგზავრო რეისი შეასრულა სომხეთის ტერიტორიის გავლით. უნდა აღვნიშნოთ, რომ ირანს სამგზავრო გადაზიდვისთვის საკუთარი სივრცე აზერბაიჯანისთვის არ დაუხურავს.
„ეს ნაბიჯი ცხადყოფს აზერბაიჯანის მტკიცე მზაობას რეგიონში სატრანსპორტო კომუნიკაციის განბლოკვისთვის, რაც ყველა მოსაზღვრე ქვეყნის ინტერესს აკმაყოფილებს. ბაქო-ნახიჩევანი-ბაქოს რეისის მარშრუტის ცვლილება ასევე გამოიწვევს ამ მიმართულებით ფრენის დროისა და ფრენის დროს მოხმარებული საწვავის შემცირებას“, – ნათქვამია AZAL-ის პრესრელიზში.
როგორც კომპანიამ აღნიშნა, ამიერიდან ამ რეისის შესასრულებლად AZAL-ს შეუძლია გამოიყენოს ყველა არსებული საჰაერო დერეფანი, მათ შორის, სომხეთისა და ირანის გავლით.
ასევე აღნიშნულია, რომ სომხურ ავიაგადამზიდავებს აზერბაიჯანის გავლით საჰაერო მარშრუტების გამოყენება შეუძლიათ.
აღვნიშნავთ, რომ სამგზავრო ავტობუსები, რომლებიც ბაქო-ნახიჩევანი-ბაქოს მარშრუტზე მოძრაობენ, კვლავინდებურად ირანის ტერიტორიას იყენებენ. ამის შესახებ აზერბაიჯანის საავტომობილო ტრანსპორტის სახელმწიფო სამსახურმა განაცხადა.
კომენტარი ბაქოდან
სოციალური ქსელების აზერბაიჯანულ სეგმენტში საერთო ჯამში დადებითად შეხვდნენ ამ ახალ ამბავს. მაგრამ ზოგიერთს კითხვები გაუჩნდა ადგილობრივი ავიაკომპანიის ხელმძღვანელობის მისამართით.
აი, რამდენიმე სახასიათო კომენტარი:
2010 წლის დასაწყისში, ხშირად დავფრინავდი ნახიჩევანში და მახსოვს, რომ ერთ უღრუბლო დღეს ნათლად ვხედავდი, რომ სევანის ტბის თავზე მივფრინავდით. კიდევ მახსოვს, რომ რამდენიმე წლის წინ, მეთიუ ბრაიზა საგონებელში ჩავარდა ხანქენდის (სტეპანაკერტის) აეროპორტთან დაკავშირებით აზერბაიჯანის პროტესტის გამო. მან დაწერა, რომ აზერბაიჯანული თვითმფრინავები ასევე იყენებენ სომხეთის თავზე არსებულ საჰაერო გზებს ნახიჩევანში ფრენისათვის“.
„AZAL-ი ამბობს, რომ ამიერიდან ნახიჩევანში ფრენის დრო და საწვავის ხარჯი შემცირდება. მაგრამ თქვენ, რა თქმა უნდა, არ ელოდოთ ბილეთების გაიაფებას“.
„ზანგეზურის დერეფანი იხსნება. ირანი ისევ თამაშგარეთ დარჩა“.
ინფორმაცია ერევნიდან
სომხეთის სამოქალაქო ავიაციის კომიტეტმა დაადასტურა, რომ 6 ოქტომბერს ბაქო-ნახიჩევანის ავიარეისი შესრულდა სომხეთის საჰაერო სივრცის გავლით. მეტიც, კომიტეტის შეტყობინებაში ნათქვამია, რომ საჰაერო სივრცით სარგებლობა როგორც სომხეთის, ისე აზერბაიჯანისთვის, არ შემოიფარგლებოდა სამგზავრო თვითმფრინავებით, ყარაბაღში 44-დღიანი ომის პერიოდის გამოკლებით (2020 წლის 27 სექტემბრიდან 10 ნოემბრამდე).
სომხეთის ხელისუფლებას შექმნილ ვითარებაზე არანაირი კომენტარი არ გაუკეთებია, მაგრამ სოციალურ ქსელებში აქტიური განხილვა მიდის. მომხმარებელთა დიდ ნაწილს მიაჩნია, რომ სომხეთის ხელისუფლება აზერბაიჯანის პრესინგის წინაშე უკან იხევს. დისკუსიაში პოლიტოლოგებიც ჩაებნენ.
კომენტარები ერევნიდან
„დერეფნის პირველი კომპონენტი“
თურქოლოგმა ვარუჟან გეგამიანმა Facebook-ის საკუთარ გვერდზე დაწერა, რომ სომხეთმა პირველი „თურქული დერეფანი“ გახსნა:
„ფაქტობრივად, ეს იყო აზერბაიჯანი-ნახიჩევანი-თურქეთის დერეფნის პირველი კომპონენტი. […] 2020 წლიდან სომხეთში მოქმედი კაპიტულანტური რეჟიმი, საკუთარი ძალაუფლების შესანარჩუნებლად დათანხმდა თურქეთისა და აზერბაიჯანის მთავარი მოთხოვნის შესრულებას – უზრუნველყოს ორ ქვეყანას შორის კავშირი საკუთარი ტერიტორიის გავლით. დღეს დილით ოფიციალურად მივეცით საჰაერო დერეფანი.
მსგავსი შემთხვევა სრულად ამტკიცებს, რომ დღეს სომხეთში მოქმედებს დე ფაქტო პროთურქული ხელისუფლება. თუკი კაპიტულანტის (მხედველობაში ჰყავს პრემიერ-მინისტრი ფაშინიანი, რომელმაც ხელი მოაწერა ყარაბაღში ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ სამმხრივ დოკუმენტს) საქმიანობა არ შეჩერდება ეროვნული ძალებისა და უცხოელი პარტნიორების დახმარებით, მაშინ საჰაერო დერეფნის შემდეგ სახმელეთო დერეფნის დრო დადგება“.
აზერბაიჯანი ყარაბაღში ზავის დადების შემდეგ სახმელეთო დერეფანს მოითხოვს სომხეთის სამხრეთის გავლით საკუთარი ანკლავისკენ, ნახიჩევანისკენ. სომხური მხარე მთელი ამ დროის განმავლობაში ამტკიცებს, რომ სომხეთის პრემიერ-მინისტრის მიერ ხელმოწერილ განცხადებაში საუბარია ყველა კომუნიკაციის განბლოკვაზე. „დერეფანზე“, რომელსაც სომხეთი ვერ გააკონტროლებს, დოკუმენტში საუბარი არ არის.
„ირანმა არ დაკეტა და სომხეთმა არ გახსნა“
პოლიტოლოგმა მოვსეს არუთუნიანმაც გააკეთა კომენტარი შექმნილ ვითარებაზე Facebook-ის საკუთარ გვერდზე და პასუხი გასცა სოციალურ ქსელებში გავრცელებულ მოსაზრებას: „პატრიოტული ირანი საკუთარ საჰაერო სივრცეს უკეტავს აზერბაიჯანს, პროთურქული სომხეთი კი ხსნის“:
„ეს იდეა ორჯერ არასწორია: ირანს არ დაუკეტავს, სომხეთს კი არ გაუხსნია საკუთარი საჰაერო სივრცე.
1. პირველ რიგში, სომხეთის საჰაერო სივრცე არასოდეს ყოფილა დაკეტილი აზერბაიჯანული სამგზავრო ავიაგადაზიდვისთვის. 2013 წელს, სწორედ აზერბაიჯანმა გადაწყვიტა საკუთარი ინიციატივით სომხეთის საჰაერო სივრცის გავლით ავიაგადაზიდვის შეწყვეტა, რათა მისთვის ეკონომიკური ზიანი მიეყენებინა, გუშინდელი დღიდან კი გადაწყვიტა, განეახლებინა მოქალაქეთა გადაყვანა ჩვენი ტერიტორიის გავლით.
2. თავის მხრივ, აზერბაიჯანის საჰაერო სივრცე არ იყო დაკეტილი სომხური ავიაკომპანიებისთვის. მაგრამ სომხეთმა უარი თქვა აზერბაიჯანის ტერიტორიის გავლით გადაზიდვებზე. ასეთივე წარმატებით შეგვიძლია ჩვენ დღეიდან დავიწყოთ მათი საჰაერო სივრცით სარგებლობა.
3. ირანმა სამხედრო ფრენების შესაძლებლობა დახურა, სამოქალაქო გადაზიდვები კი აზერბაიჯანს ისევ თავისუფლად შეუძლია განახორციელოს.
4. რომც მოვინდომოთ, ჩვენ არ შეგვიძლია აზერბაიჯანს ავუკრძალოთ სამოქალაქო დანიშნულების საჰაერო გადაზიდვების განხორციელება ჩვენი საჰაერო სივრცის გავლით, რადგან ჩიკაგოს კონვენცია საერთაშორისო სამოქალაქო ავიაციის შესახებ სამოქალაქო ავიაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ICAO) წევრ სახელმწიფოებს უკრძალავს დისკრიმინაციული მიდგომის გამოყენებას მისი საჰაერო სივრცით სარგებლობის მიმართ“.
