სომხეთის პარლამენტი: რეალური ძალაუფლება თუ ბუტაფორია?
ბოლო დღეების მრავალრიცხოვანი საპარლამენტო სკანდალები დიდხანს დაამახსოვრდებათ სომხეთის მცხოვრებლებს. მხოლოდ ზარმაცები არ ადევნებდნენ თვალს პოლიტიკურ ვნებებს, რომელიც ქვეყნის ერთადერთ წარმომადგენლობით ორგანოში ვითარდებოდა. ბევრი ადამიანი საერთოდ დაფიქრდა, რისთვის არის საჭირო ეს „თამაშები“ ჩხუბისა და ერთმანეთის მისამართით ბოთლების სროლის სახით, რომელი გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი საკითხებისგან ცდილობენ მოსახლეობის ყურადღების გადატანას მმართველი პარტიისა და ოპოზიციის დეპუტატები.
ანალიტიკოსების მოსაზრება იმის შესახებ, თუ რამდენად ეფექტიანი შეიძლება იყოს სომხეთის პარლამენტის მუშაობა, რომელიც შეურიგებელ პოლიტიკურ ოპონენტებად დაიყო და მის როლზე ქვეყნისთვის საბედისწერო გადაწყვეტილებების მიღებაში.
აკოფ ბადალიანი, პოლიტიკური მიმომხილველი
ოპოზიციის ფსონი – „ქუჩური გარჩევები“
არ ვფიქრობ, რომ სკანდალებს პარლამენტში საზოგადოების ძირითადი დღის წესრიგისგან ყურადღების გადასატანად აწყობენ, იმიტომ რომ, ადამიანები დიდად არც კონცენტრირდებიან უფრო მნიშვნელოვან საკითხებზე. და დღეს ყურადღების გადასატანი უფრო ეფექტური საშუალებაც არსებობს – სოციალური ქსელები.
უბრალოდ, პარლამენტში მოხვედრილმა ოპოზიციამ ფსონი ბრძოლის ამ მეთოდზე გააკეთა, უფრო წარმატებული პერსპექტივის არარსებობის გამო.
როგორც კი ისინი დღის წესრიგში უფრო სერიოზულ თემებს შეიტანენ, საზოგადოებას კითხვები გაუჩნდება მათი მმართველობის პერიოდზე (პარლამენტში ოპოზიციის სახით ახლა წარმოდგენილი არიან ძალები, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში თვითონ იყვნენ ხელისუფლების სათავეში), როდესაც იგივე პრობლემები იყო გადაუჭრელი. და აქ მათ არ შეუძლიათ პასუხის გაცემა.
სომხეთში საპარლამენტო არჩევნები 2021 წლის 20 ივნისს გაიმართა. ის პოლიტიკური კრიზისის გადასალახად ჩატარდა, რომელიც ყარაბაღის მეორე ომში დამარცხების შემდეგ წარმოიქმნა. ოპოზიცია და მისი მომხრეები პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანის გადადგომას მოითხოვდნენ, რომელმაც ხელი მოაწერა სომხური მხარისთვის არახელსაყრელი პირობებით საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ შეთანხმებას.
თუმცა, არჩევნებზე ფაშინიანის პარტია „სამოქალაქო შეთანხმებამ“ ხმათა 53.92 პროცენტი მიიღო, რამაც მას საშუალება მისცა, პარლამენტში კვლავ უმრავლესობა მიეღო. ეროვნულ კრებაში შევიდა ასევე ორი ოპოზიციური ძალა. ეს არის ბლოკი „აიასტანი“ (სომხეთი), რომელსაც წინასაარჩევნო კამპანიის მიმდინარეობისას სათავეში ჩაუდგა ექსპრეზიდენტი რობერტ ქოჩარიანი და ბლოკი „პატივი მაქვს“, რომელშიც კიდევ ერთი ყოფილი პრეზიდენტის, სერჟ სარგსიანისა და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ყოფილი უფროსის, არტურ ვანეციანის პარტიები გაერთიანდნენ.
მაგალითად, მათ არ შეუძლიათ თქვან, თუ რატომ ლაპარაკობდნენ ქვეყნის შიგნით ამდენი წლის განმავლობაში, რომ არცახის არცერთი ნაწილი არ გადაეცემოდა აზერბაიჯანს, მაგრამ ქვეყნის გარეთ, მათი მმართველობის 20 წლის განმავლობაში, სწორედ ამაზე მიდიოდა მოლაპარაკებები.
და პოლიტიკური დისკუსიის შემთხვევაში, ახლანდელი ოპოზიცია იძულებული იქნება, მიიღოს საკუთარი შეცდომები და პასუხი გასცეს ბევრ უხერხულ შეკითხვას.
შედეგად, აბსოლუტურად წამგებიან ვითარებაში აღმოჩნდება. ამიტომაც ფსონი ლოგიკურად „ქუჩურ გარჩევებზე“ გაკეთდა.
ხელისუფლებამაც იმავეთი უპასუხა, მიიღო გამოწვევა, აჩვენა, რომ არ ეშინია ამ მეთოდის. ამის აზრი იმაშია – დაუმტკიცონ ოპოზიციას, რომ ამ სტილშიც წარუმატებელია, შესაბამისად, უნდა დაჯდეს და დაიწყოს მოლაპარაკებები.
აი, შეთანხმება მოხერხდება თუ არა, ჯერჯერობით რთული სათქმელია.
პარლამენტი პოლიტიკური ველის რეალურ სურათს ასახავს
ახლანდელი პარლამენტი წინამორბედებთან შედარებით – არც ცუდია და არც კარგი.
უბრალოდ, სომხეთში არ არის შემდგარი პოლიტიკური სისტემები, არც პოლიტიკური კულტურა და პოლიტიკური ტრადიციები.
და როდესაც ეს ყველაფერი არ არის, მაშინ აპრიორი ეფექტური პარლამენტიც ვერ იქნება. პარლამენტი ისეთია, როგორი პოლიტიკური სისტემაც გვაქვს.
მაგრამ, ამავე დროს, ხაზი უნდა გაესვას, რომ ეს პარლამენტი მთლიანობაში – წინ გადადგმული ნაბიჯია. 2018 წლის „ხავერდოვანი რევოლუციის“ შემდეგაც კი, ეროვნული კრება არ ასახავდა რეალურ „პროპორციას“, რომელიც პოლიტიკურ ველზე არსებობდა. დღეს კი სურათი რეალურთანაა მიახლოებული. და ჩვენ თვალს ვადევნებთ ბრძოლას პოსტრევოლუციურ ძალებსა და წინა სისტემას შორის.
პარლამენტის არაეფექტიანობამ შეიძლება ნგრევამდე მიგვიყვანოს
ცხადია, შექმნილი ვითარება არავის მოსწონს, მაგრამ მისი უცებ შეცვლა შეუძლებელია. საჭიროა, ჩამოყალიბდნენ პოლიტიკური ძალები, რომლებიც საზოგადოებას უფრო მიმზიდველ წინადადებებს შესთავაზებენ და პოლიტიკურ ველზე ძალთა ბალანსს შეცვლიან. მხოლოდ ასეა შესაძლებელი ძალთა ბალანსის შეცვლა თვითონ პარლამენტში.
სამწუხაროდ, დღეს ჩვენთან არ არიან ასეთი ძალები, არ არის საპარლამენტო ძალების ალტერნატივა.
დღევანდელი პარლამენტი, ისევე როგორც ყველა მისი წინამორბედი, არ შეესატყვისებიან გამოწვევებს, რომლებიც ქვეყნის წინაშე დგას.
და ეს არაეფექტიანი ორგანო შესაძლოა გარკვეული ჩავარდნების მიზეზად იქცეს. მისი არაეფექტიანობა გარკვეულ შედეგებს გულისხმობს. იმიტომ რომ ლაპარაკია ნომერ პირველ პოლიტიკურ ორგანოზე. სომხეთი ხომ – ქვეყანაა მმართველობის საპარლამენტო ფორმით.
სიტუაციის შეცვლა ყოველთვის შეიძლება, აი, ამის წინაპირობა კი ჯერჯერობით არა ჩანს.
ბენიამინ პოღოსიანი, პოლიტოლოგი
გახლეჩილი საზოგადოება
ახლანდელი პარლამენტი – იმ შიდაპოლიტიკური ბრძოლისა და დაძაბულობის შედეგია, რომელიც 2020 წლის 10 ნოემბრიდან დაიწყო. ამ დღიდან დაიწყო ოპოზიციის ბრძოლა მოქმედი ხელისუფლების და პირადად პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანის წინააღმდეგ, რომელმაც ხელი მოაწერა სამმხრივ დოკუმენტს ყარაბაღში სამხედრო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ.
ომში დამარცხების შემდეგ გამოჩნდა სამშობლოს გადარჩენის კომიტეტი, 17 პარტია პრემიერის წინააღმდეგ გაერთიანდა, გენერალური შტაბი გამამტყუნებელი განცხადებით გამოვიდა, შემდეგ დაიწყო პარლამენტის უსასტიკესი წინასაარჩევნო კამპანია, პირადი ხასიათის შეურაცხყოფის თანხლებით.
საზოგადოება, ამგვარად, სამ ნაწილად გაიხლიჩა:
- ისინი, ვინც ფაშინიანსა და ყველას, ვინც მას ხმა მისცა, მოღალატეებად მიიჩნევს, ვინც პრემიერს ბრალს სდებს განზრახვაში, ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, გათავისუფლებულიყო არცახისგან, რადგან ეს იყო ტვირთი სომხეთისთვის, რომელიც მას არ აძლევდა საშუალებას, განვითარებულიყო და უფრო მჭიდრო კავშირები დაემყარებინა ევროპასთან, მოეხდინა სახელმწიფოს მოდერნიზება. ისინი ფიქრობენ, რომ არცახია მიზეზი იმისა, რომ ჩვენ მუდმივად რუსეთის მხარეს ვიყურებით.
- ისინი, ვინც ფაშინიანს პლამის წმინდანად მიიჩნევს. ისინი დარწმუნებულები არიან, რომ ყველაფერი, რაც ხდება – არის შედეგი რობერტ ქოჩარიანისა და სერჟ სარგსიანის პოლიტიკისა, რომლებიც ფაშინიანამდე ბევრად ადრე შეუთანხმდნენ აზერბაიჯანს არცახის გადაცემაზე. ისინი ამტკიცებენ, რომ წინა ხელისუფლებებმა მარჯვედ აქციეს ნიკოლ ფაშინიანი განტევების ვაცად – გარიგება ჯერ კიდევ ქოჩარიანისა და სარგსიანის დროს შედგა. უბრალოდ, მათ გადაწყვიტეს ხელისუფლებაში საწყალი ფაშინიანის მოყვანა, რათა ყველა უბედურების მთავარ დამნაშავედ ის გამოეყვანათ.
- ისინი, ვისაც არცახის საკითხი დიდად არ აინტერესებდა. ხალხი, ვისაც არანაირი დანაკარგი არ განუცდია – არც ადამიანური, არც ეკონომიკური. რა თქმა უნდა, ომი, მთელი თავისი შედეგებით – მათთვისაც უბედურებაა, მაგრამ მათ ის ძალიან მალე დაივიწყეს, მათთვის „ცხოვრება გრძელდება“. მათი უმრავლესობა არჩევნებზე ფაშინიანს უჭერდა მხარს, რასაც იმით ხსნიდნენ, რომ აღარ სურდათ დაბრუნება 2018 წლამდე არსებული ტოტალური კორუფციისა და სხვა უარყოფითი მოვლენების პირობებში.
მოსახლეობის დაახლოებით 30% ფაშინიანს მოღალატედ მიიჩნევს
ბოლო ორი კატეგორიის (ფაშინიანის თავგამოდებული მომხრეებისა და არცახისადმი შედარებით გულგრილების) წყალობით, ფაშინიანმა ხმების 54% მოაგროვა. ამის მიუხედავად, საზოგადოების 30%-მდე ისევ მიიჩნევს პრემიერ-მინისტრსა და მის მომხრეებს სახელმწიფოს მოღალატეებად, რომლებსაც, შესაძლოა, არც უნდოდათ არცახის ომის გზით ჩაბარება, მაგრამ გაიაზრეს რა, რომ ეს გარდაუვალი იყო, ყველაფერი გააკეთეს დამარცხების უზრუნველსაყოფად.
და თუკი საზოგადოების 30 პროცენტამდე ხელისუფალთ სახელმწიფო დამნაშავეებად თვლის, დარაზმულობასა და ეროვნულ ერთიანობაზე ლაპარაკს აზრიც კი ეკარგება.
დღეს ჩვენს პარლამენტში ყველა წრის წარმომადგენლები არიან, რომლებიც ერთმანეთს ღალატში ადანაშაულებენ.
საპარლამენტო ბუტაფორია
მიღებული საპარლამენტო სისტემის მიუხედავად, სომხეთის მიჩნევა საპარლამენტო სახელმწიფოდ არ შეიძლება. ეს წმინდა წყლის ბუტაფორიაა.
90-იანი წლების დასაწყისიდან მოყოლებული, ქვეყანაში ყველა გადაწყვეტილება ვიწრო წრის მიერ (პრეზიდენტი/პრემიერი და რამდენიმე ადამიანი მათი ვიწრო წრიდან) მიიღებოდა, და დღემდე ასე გრძელდება.
სომხეთში პარლამენტი არასოდეს ასრულებდა, არ ასრულებს და კიდევ დიდხანს ვერ შეასრულებს ვერავითარ როლს.
შესაბამისად, იმას, რაც პარლამენტში ხდება, ასევე არა აქვს არანაირი გავლენა არც სახელმწიფოს პოლიტიკაზე, არც მის მომავალზე. ეროვნულ კრებას არანაირი გადაწყვეტილების მიღება არ შეუძლია, თუნდაც იქ ძალიან ინტელექტუალური და ხანგრძლივი განხილვები მიმდინარეობდეს.
მისი როლი ქვეყნისთვის სერიოზული საკითხების გადაწყვეტაში – ნულის ტოლია.
საზოგადოების აპათია
საზოგადოების უმეტესი ნაწილის ყურადღება მაინცდამაინც ისედაც არაა მნიშვნელოვან საკითხებზე კონცენტრირებული, სერიოზული პრობლემებიდან მათი ყურადღების გადატანა საპარლამენტო სკანდალებით რომ იყოს საჭირო. მათ არ ანაღვლებთ ის, თუ როგორ დაიბრუნონ შუში [ქალაქი მთიან ყარაბაღში, რომელიც აზერბაიჯანის კონტროლქვეშ გადავიდა], არც აზერბაიჯანის სამხედრო ძალების მიერ სევის [ტბა სიუნიქის ოლქში, რომელიც აზერბაიჯანს ესაზღვრება] ოკუპაცია, არც ის, რომ ერასხში ისვრიან [სოფელი სომხეთის არარატის ოლქში].
სომხეთის მოსახლეობის დაახლოებით 40 პროცენტი ცხოვრობს ერევანში. სიდიდით მეორე და მესამე ქალაქები (გიუმრი და ვანაძორი) სასაზღვრო ქალაქები არ არიან. სხვა მსხვილი ქალაქები – არტაშატი, ეჩმიაძინი, აბოვიანი, რაზდანი, ჩარენცავანი – ერევანთან ახლოს მდებარეობენ და ისინიც უსაფრთხოდ არიან.
და ესაა მოსახლეობის თითქმის 75 პროცენტი, რომელსაც მხოლოდ ქვეყნის სოციო-ეკონომიკური მდგომარეობა ანაღვლებს.
თუ ეს ვითარება უარესდება, ისინი იწყებენ ღელვას, როგორ იცხოვრონ, როგორ გადაიხადონ კომუნალური მომსახურების საფასური, ბავშვების სწავლის ფული და ა.შ.
საეჭვოა, რამეს შეეძლოს სიტუაციის შეცვლა, ალბათ მხოლოდ მსხვილმასშტაბიანი ომი და ერევანში, გიუმრიში ან ვანაძორში ჩამოყრილი ბომბები თუ დააწყებინებდა ადამიანებს თავიანთ უსაფრთხოებაზე წუხილს, რასაც მე თითქმის გამოვრიცხავ.
