„სირცხვილია იყო დაზარალებული“: წამების ისტორიები აფხაზეთიდან
წამება აფხაზეთში
დაკავებულების წამება სამართალდამცავი ორგანოების თანამშრომლების მიერ – ბევრი ქვეყნის პრობლემაა, განსაკუთრებით – ყოფილი საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირის ქვეყნების. აფხაზეთში უკვე დიდი ხანია აღარავინ დავობს იმაზე, რომ ძალოვნები ადამიანებს აწამებენ. მაგრამ სხვადასხვა გარემოების გამო, ამ მოვლენის წინააღმდეგ ფართომასშტაბიანი ბრძოლა არ მიმდინარეობს. კონკრეტულად როგორ და რატომ აწამებენ აფხაზეთში, სადაც პატიმარსა და ზედამხედველს აუცილებლად აღმოაჩნდებათ საერთო ნაცნობები? რატომ არის სირცხვილი იმაზე ლაპარაკი, რომ გაწამეს? როგორ უნდა იცხოვრო იმის შემდეგ, რაც გაწამეს? და მთავარი – როგორ შეიძლება ამ მოვლენის დამარცხება? JAMnews-ის სოხუმელი კორესპონდენტის გამოძიება.
„რით განსხვავდებიან ისინი ჩემგან?“
„რაც მთავარია, მათ იციან, რომ ვიცნობ. და მე ვიცი, რომ მათ ვიცნობ. მაგრამ ჩვენ ქალაქის ქუჩებში ვხედავთ ერთმანეთს და ისე ვიქცევით, თითქოს ყველაფერი წესრიგშია. ხანდახან შეიძლება მივესალმოთ კიდეც ერთმანეთს“, – მიყვება ბავშვობის ნაცნობი ფიცის ქვეშ, რომ არასოდეს გავამჟღავნებ მის სახელს. პირობითად მას რუსლანი ვუწოდოთ. ის ჯერ 30 წლის არ არის, ასევე, არ აქვს მუდმივი სამუშაო, არ ჰყავს თავისი ოჯახი და არ ჰქონია „აყვავებული“ ახალგაზრდობა.
- „მსოფლიომ დემოკრატია გადაიყვარა და დიქტატურისკენ გადაიხარა“ – რუსი ნობელიანტის სიტყვა
- აფხაზეთში პოლიციის მიერ დაკავებული 25 წლის ახალგაზრდის დაღუპვის გამოძიებას მოითხოვენ
- „ახლა უნდა მოგკლათ“ – აფხაზეთში რუსი ტურისტი აწამეს
ასეთებზე ამბობენ, „ქუჩაში გაიზარდაო“. ქუჩა კი განსხვავებული იყო მის ცხოვრებაში. რუსლანი მეგობრებთან ერთად „ცოტას“ ქურდობდა – მაგრამ ამბობს, რომ „მხოლოდ წვრილმანებს“ იპარავდა. ცოტა ნარკოტიკებს მოიხმარდა – მაგრამ ამბობს, რომ მხოლოდ მსუბუქს. ხანდახან ავარიებსაც ახდენდა – მაგრამ შემთხვევები ყოველთვის უმსხვერპლოდ მთავრდებოდა. შესაბამისად, ადგილობრივი მილიციის საქალაქო განყოფილებაში მასა და მის მეგობრებს კარგად იცნობდნენ.
ყველაზე ხშირად ასეთ ბიჭებს აფხაზეთში ექსპერტიზაზე უარის თქმის გამო აპატიმრებენ. კანონი ასეთია – თუკი გაკავებენ, მიდიხარ ექსპერტიზაზე და თუკი ის აჩვენებს, რომ სისხლში ნარკოტიკული ნივთიერებები გაქვს, მაშინ ეს იწვევს 15 დღით პატიმრობას და ნარკოდისპანსერში აღრიცხვაზე დაყენებას. მაგრამ თუკი ექსპერტიზაზე უარს ამბობ, მაშინ უბრალოდ 15 დღით პატიმრობას. და, რა თქმა უნდა, აღრიცხვაზე დადგომა არავის უნდა.
„ისინიც (თანამშრომლები – ავტორის შენიშვნა) სხვადასხვანაირები არიან. ვიღაც ასე უბრალოდ არ შეგეხება, მაგრამ შეიძლება აფეთქდეს შენი თავხედობის პასუხად. გამიგე, ჩვენ ხომ იქ კონსერვატორიიდან არ მივყავართ. ბუნებრივია, რომ დაკავების პროცესის დროსაც და შემდეგაც ვუყვირით და შეურაცხყოფას ვაყენებთ. ამის გამო უნდა გვცემონ? არ ვიცი. შეიძლება, მე რომ ვყოფილიყავი თანამშრომელი, მეც ვერ შემეკავებინა თავი. მეორე მხრივ, სწორედ ამიტომ არ ვარ თანამშრომელი, მაგრამ ისინი რით განსხვავდებიან ჩემგან?“, – მსჯელობს რუსლანი.
როგორც ახალგაზრდა კაცი ამბობს, ძირითადად მაშინ ურტყამენ, როდესაც დაკავებული უკვე შენობაში შეჰყავთ.
„ძირითადად ისე გვირტყამენ, რომ სახეზე კვალი არ დარჩეს. საკუთარი სქემები და ილეთები აქვთ. ანუ ფიზიკურად მტკივნეულია, მაგრამ, არ ჩანს დალურჯებები და სისხლჩაქცევები. მაგრამ ეს არაფერია, ისეთებს, როგორებიც ჩვენ ვართ, მაგრად არ ეხებიან, ისე კი ვიცი, რომ იქ ბიჭები ნამდვილ კოშმარებს გადიან“.
ჩემს თანამოსაუბრეს უჭირს იმაზე ფიქრი, თუ როგორ შეიძლება ამის დამარცხება.
„არ მჯერა, რომ ჩვენთან თუნდაც თანამშრომლის ციხეში ჩასმით, შეიძლება რამე შეიცვალოს. პირველ რიგში, ის სასჯელის დასრულებამდე გაცილებით ადრე გამოვა, ამასთან, კარგ პირობებში იჯდება. მეორეც, ალბათ, თავის საქმიანობას დაუბრუნდება და კიდევ უფრო ბოროტი იქნება“.
მათ საერთოდ არ დავუკავშირდებოდი. მათ თავიანთი საქმე აქვთ, მე ჩემი“, – ამბობს რუსლანი.
წამების წინააღმდეგ ბრძოლას ხელს მენტალიტეტი უშლის
ადვოკატი ინგა გაბილაია ადასტურებს, რომ ძალოვნების მიერ წამება აფხაზურ რეალობაში ნამდვილად ხდება. ის, როგორც სისხლის სამართლის საქმეებზე სპეციალიზებული იურისტი, ამ პრობლემას რესპუბლიკისთვის დიდსა და სერიოზულს უწოდებს.
„ყოფილა შემთხვევა, როდესაც დაკითხვაზე მივსულვარ და მინახავს, რომ ჩემი დაცვის ქვეშ მყოფი ნაცემია. იშვიათად ეტყობათ ხოლმე ფიზიკური ზემოქმედების კვალი სახეზე, როგორც წესი, ცემის კვალი ტანზეა. ძირითადად, ჩემი დაცვის ქვეშ მყოფები კატეგორიულად უარს ამბობენ სამედიცინო გამოკვლევის ჩატარებაზე. ამას ჩვენი ხალხის მენტალიტეტს ვუკავშირებ. ისე არ არის, რომ ჩემი კლიენტები მისდევდნენ რაღაც ე.წ. ქურდულ მენტალიტეტს, მაგრამ საქმე ისაა, რომ რცხვენიათ იყვნენ დაზარალებულები“, – გვიყვება ადვოკატი გაბილაია.
თუკი ძალადობის ფაქტი დადგინდება, მაშინ, კანონით, მხარე, რომლის წინააღმდეგაც წამების მეთოდები გამოიყენეს, დაზარალებულად ითვლება. და აფხაზეთის ფაქტობრივად ყველა მცხოვრებისთვის კარგად ნაცნობი დაუწერელი „ქუჩის კანონებით“, ეს მამაკაცისთვის კარგი არ არის.
როგორც ადვოკატი გაბილაია გვიყვება, პრაქტიკაში ჰყოლია დაცვის ქვეშ მყოფები, რომლებიც „ქურდულ გაგებას“ მისდევდნენ, მაგრამ ამის მიუხედავად, ძლიერი ფიზიკური და მორალური დამცირების გამო, თანხმდებოდნენ ექსპერტიზაზეც და განცხადების დაწერაზეც.
„ერთი გახმაურებული საქმე მქონდა, როდესაც ჩემი დაცვის ქვეშ მყოფმა იმ კონკრეტული თანამშრომლების სახელები დაასახელა, რომლებმაც ის აწამეს, სხვა რამეს ამას ვერ ვუწოდებთ. და როდესაც სასამართლოში ჰყვებოდა, როგორ და ვინ აწამა, ისიც კი თქვა, კონკრეტულად ვინ რას აკეთებდა. ის მთლიანად სისხლჩაქცევებით იყო დაფარული. ფეხები, თეძოები, ყველაფერი მოიასამნისფრო-წითელი ჰქონდა. ასევე, მორალურადაც დაამცირეს, თანამშრომლების წინ გააშიშვლეს“.
მაგრამ კანონდამრღვევის დასჯა არ მოხერხდა.
„ამ ყველაფრის მიუხედავად, თანამშრომლები გაამართლეს, არ ვიცი, რა მოსაზრებით. ეს ადამიანები დღესაც სისტემაში არიან, მუშაობენ, ზოგიერთი მათგანი კარიერულ კიბეზე დაწინაურდა კიდეც“, – გვიყვება გაბილაია.
სასამართლო პრაქტიკიდან
წამებასთან დაკავშირებული ბოლო წლების ყველაზე ხმაურიანი საქმე – ანზორ ტარბას გარდაცვალებაა. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის გამო დაკავებული მამაკაცი რაიონიდან შინაგან საქმეთა სამინისტროს მთავარ შენობაში გადაიყვანეს და ღამით, ფიზიკური ძალის გამოყენებით მიყენებული მრავლობითი დაზიანების კვალით გარდაიცვალა. სასამართლო ექსპერტიზამ დაადგინა, რომ ტარბა ჰემორაგიული და ტკივილით გამოწვეული შოკისგან გარდაიცვალა.
შსს-ს თავდაპირველი ვერსია იყო, რომ ანზორ ტარბა გაქცევის მცდელობისას გარდაიცვალა. კერძოდ, ასეთი ვერსია, შსს ხელმძღვანელობაზე დაყრდნობით, გააჟღერა იმ ღამით მორიგე პროკურატურის გამომძიებელმა, რომელიც ადგილზე მივიდა. გამოძიებამ ვერ მოიპოვა ვიდეოთვალთვალის კამერის ჩანაწერები, რომელიც დამონტაჟებული იყო შსს-ს შენობის მესამე სართულზე, სადაც ერთ-ერთ სამუშაო კაბინეტში ტარბას ცხედარი ესვენა – ამბობდნენ, რომ ტექნიკური გაუმართაობა იყო.
ხოლო სასწრაფო დახმარების ექიმები, იმ ღამის მოვლენების აღწერისას, აღნიშნავდნენ, რომ შსს-ს შენობაში გამოძახება მათთვის უკვე „ჩვეული“ საქმეა.
ანზორ ტარბას მკვლელობაში შსს-ს სისხლის სამართლის საგამოძიებო სამსახურის ოთხი თანამშრომელი იყო ეჭვმიტანილი. მილიციის დღეს, 2020 წლის 10 ნოემბერს გამართულმა პირველი ინსტანციის სასამართლომ ისინი გაამართლა.
2021 წლის გაზაფხულზე გენპროკურატურამ განაჩენი უზენაესი სასამართლოს საკასაციო კოლეგიაში გაასაჩივრა, რომელმაც გამამართლებელი განაჩენი შეცვალა და საქმე დამატებითი გამოძიებისთვის გენერალურ პროკურატურას გადაუგზავნა.
წამების მეთოდები
საგამოძიებო ორგანოებში ჩვენი წყაროებიდან ცნობილია, რომ აფხაზი ძალოვნები წამებისას იყენებენ ელექტროდენს, რომელსაც მსხვერპლის სხეულში უშვებენ. ასევე, იყენებენ წყლით წამებას – როდესაც მსხვერპლს ზურგზე აწვენენ და ცხვირ-პირზე წყალს ასხამენ. ძალოვნები ფეხებშიც ურტყამენ, კერძოდ, ტერფებზე.
დაფიქსირებულია ხელკეტით ძალადობის შემთხვევებიც. იყო ეპიზოდი, როდესაც მამაკაცმა ხელკეტით გაუპატიურების თავიდან ასაცილებლად, დანა ამოიღო და რამდენჯერმე ჩაირტყა. ასევე, იყო შემთხვევა, როდესაც დაკავებულს ენა გაუხვრიტეს. ცნობილია ისტორია ადამიანისა, რომელმაც ხმა სამუდამოდ დაკარგა იმ საშინელი ღრიალის შედეგად, რომელსაც წამებისას გამოსცემდა.
ჩვენი ინფორმაციით, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც დაზარალებულს ბოლომდე სურდა წასვლა, კანონის წინაშე არავის არასოდეს უგია პასუხი მსგავსი ინციდენტებისთვის.
კიდევ ერთი ისტორია
25 წლის კ.ვ. 2016 წლის 7 ივლისს დააკავეს და გალის რაიონის იზოლატორში გადაიყვანეს. 8 ივლისს კი ის რესპუბლიკურ საავადმყოფოში მოათავსეს თავის მძიმე ტრავმებით, რის შედეგადაც კომაში ჩავარდა. პაციენტი გადარჩა, მაგრამ ტრავმის შედეგად ფსიქიატრიულ კლინიკაში აღმოჩნდა, რომელიც საეჭვოა, როდესმე დატოვოს.
იმ დროს, როდესაც ადამიანის უფლებების დამცველმა ასიდა შაკრილმა ამ ისტორიის შესახებ შეიტყო, კ.ვ. ფსიქიატრიულ სტაციონარში იმყოფებოდა. იქ იგი გალის რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე მოათავსეს, რადგან მამაკაცი ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე, ამ სამედიცინო დაწესებულებაში მუდმივ მკურნალობას საჭიროებს.
ომბუდსმენის აპარატის მიერ სისხლის სამართლის საქმის მასალების შესწავლისას დადგინდა, რომ კ.ვ.-მ სხეულის დაზიანებები 2016 წლის 7-დან 8 ივლისის ღამეს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს გალის რაიონის განყოფილების იზოლატორის საკანში ყოფნისას მიიღო. ქალა-ტვინის ტრავმის მიღების თარიღი, ადგილი, დრო და ასევე სხვა ფაქტები, რომლებიც მასალებშია აღწერილი, იძლევა იმ დასკვნის საფუძველს, რომ მილიციის თანამშრომლებმა მოქალაქე კ.ვ.-ზე ფიზიკურად იძალადეს.
„შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მილიციის თანამშრომლები, ფიზიკური ძალადობისას, ცდილობდნენ ეჭვმიტანილი კ.ვ.-სგან აღიარებითი ჩვენება მოეპოვებინათ. სხეულის დაზიანებების ფაქტები დაფიქსირებულია კ.ვ.-ს სამედიცინო და სხვა დოკუმენტაციაში, რომლებიც ზემოაღნიშნული სისხლის სამართლის მასალებში დევს.
ექსპერტების დასკვნის თანახმად, კ.ვ.-ს აღენიშნება ფსიქიკური დარღვევა, რომელიც ინკრიმინირებული ქმედების შედეგად, სისხლის სამართლის საქმის წარმოების პროცესში დადგა. ის გამოხატულია გადატანილი მძიმე ქალა-ტვინის ტრავმის ცალკეული შედეგების ფორმით“, – აღნიშნულია ომბუდსმენის საანგარიშო მოხსენებაში.
თავის ანგარიშში ომბუდსმენი მიდის დასკვნამდე, რომ თავიანთი მოქმედებებით გალის რაიონის შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლებმა დაარღვიეს მოქალაქე კ.ვ.-ს კონსტიტუციური უფლება წამების გამოუყენებლობის შესახებ, ასევე, დაარღვიეს სისხლის სამართალწარმოების ფუძემდებლური პრინციპები.
თავად კ.ვ.-ს თქმით, გალის რაიონის განყოფილების თანამშრომლები დაკითხვის დროს მისგან ყაჩაღური თავდასხმის აღიარებას მოითხოვდნენ. უარის მიღების შემდეგ, ცემა დაუწყეს, თავი კედელზე არტყმევინეს, ცემის იარაღად კი ცეცხლსასროლი იარაღი გამოიყენეს.
სახალხო დამცველი აღნიშნავდა, რომ მილიციის თანამშრომლების ქმედებებში ჩანს დანაშაულის შემადგენელი ნიშნები. ომბუდსმენის აპარატმა შესაბამისი წერილები ყველა პასუხისმგებელ უწყებას დაუგზავნა. როგორც სტატიის წერის დროს გახდა ცნობილი, ყველა ადგილიდან ფაქტობრივად ერთი და იგივე პასუხი მოვიდა: დანაშაულის შემადგენელი არ ფიქსირდება.
რას ამბობს ფსიქოლოგია
ისტორიიდან ცნობილია, რომ წამებას ყოველთვის იყენებდნენ. ფსიქოლოგი ელანა ქორთუა ამბობს, რომ ადამიანების აგრესიული ქცევა სხვების დათრგუნვისა და დამორჩილების მიზნით, ცხოველების ქცევისგან დიდად არ განსხვავდება.
„უბრალოდ, მიღებულია მოსაზრება, რომ გონება, როგორც ასეთი, სათანადო ქცევას განაპირობებს, მაგრამ ასე სულაც არ არის. გონება ისეთსავე განვითარებას მოითხოვს, როგორც ენის ადგმა. თავის დამკვიდრება უფრო სუსტის, დაუცველის დათრგუნვის ხარჯზე, დაუცველების მიმართ აგრესია, ეს ხომ ის მოვლენებია, რომლებსაც ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში შეიძლება შევხვდეთ“, – ამბობს სპეციალისტი.
იმაზე მსჯელობისას, არის თუ არა განსხვავება მწამებელი ძალოვნის ფსიქოლოგიაში დიდი, მრავალმილიონიანი ქვეყნიდან და ისეთი პატარა ქვეყნიდან, როგორიც აფხაზეთია, ელანა ქორთუა მიდის დასკვნამდე, რომ ასეთი განსხვავება არ არსებობს და ამ მხრივ ეროვნულ თავისებურებებსა და საზოგადოების ზომებზე ცოტა რამ არის დამოკიდებული.
ფსიქოლოგი ასევე ეთანხმება ადვოკატის თეზისს იმის თაობაზე, რომ „სირცხვილია იყო დაზარალებული“. ელანა ქორთუა გვახსენებს, რომ გარდა ხასიათის ისეთი ეროვნული ნიშნებისა, როგორიც არის დაუმორჩილებლობა, სიამაყე და ა.შ., აფხაზეთში სალაპარაკო ენაში სისხლის სამართლის ჟანრიდან ძალიან ბევრი ტერმინია დამკვიდრებული, რომელიც აზროვნების თავისებურებაზე მიანიშნებს.
კერძოდ, ლაპარაკია „გაგებებზე“, რომელთა თანახმადაც, მაგალითად, ჩივილი თუნდაც აშკარა უკანონობასა და ძალადობაზე, არ შეიძლება, „ტეხავს“.
„სწორედ ამ „გაგებების“ კონტექსტში, ადამიანი, რომელზეც ზეწოლა განხორციელდა, დაამცირეს, აწამეს და ა.შ., ვალდებულია ამაყად დარჩეს მდუმარე, რათა არ დაკარგოს საკუთარი ღირსების გრძნობა და სხვა ადამიანების მხრიდან პატივისცემა.
ანუ ეს არის ერთგვარი ხარკი საკუთარი ფასეულობითი ორიენტაციისათვის. ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის პოზიციიდან, ეს ცუდია, ეს ადამიანები დაძაბულობისა და დათრგუნვის პერმანენტულ მდგომარეობაში ცხოვრობენ, რაც თავის მხრივ ცუდად მოქმედებს მათ ფსიქო-ფიზიოლოგიურ მდგომარეობაზე.
კარგი იქნებოდა, მათ გასწეოდათ სპეციალისტის აუცილებელი დახმარება, მაგრამ მხოლოდ მათი ნებაყოფლობითი თანხმობისა და მიმართვის სურვილის შემთხვევაში“, – დარწმუნებულია ფსიქოლოგი.
ფსიქოლოგი ამტკიცებს, რომ სამსახურში მიღებამდე ძალოვნების ფსიქიკური თავისებურებების დიაგნოსტიკა, ადამიანის გარკვეული ტენდენციების გამოვლენის შესაძლებლობას იძლევა. მაგრამ სრული სურათისთვის მხოლოდ ტესტირება არ კმარა, აუცილებელია მის ქცევაზე ამა თუ იმ სიტუაციაში დაკვირვება გარკვეული პერიოდის განმავლობაში.
„სამართალდამცავი ორგანოების თანამშრომლები ხანგრძლივად იმყოფებიან სტრესული ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ, რამაც შეიძლება ისინი პროფესიულ და პიროვნულ დეფორმაციამდე, ემოციურ გადაწვამდე და პროფესიონალურ არაეფექტიანობამდე მიიყვანოს“, – აღნიშნავს ელინა ქორთუა.
ფსიქოლოგები ამტკიცებენ, რომ თუ რისხვის, აგრესიის შეტევები არაკონტროლირებადი გახდა, ეს ყურადღებას და კორექციას მოითხოვს, თუ თვითონ ეს ადამიანია დაინტერესებული საკუთარი პრობლემების მოგვარებით. მაგრამ თუკი ადამიანი პრობლემების არსებობას არ აღიარებს, მკურნალობისა და ფსიქოთერაპიის ზომები მხოლოდ დროებით შედეგს გამოიღებს.
სისასტიკეზე თუ ვილაპარაკებთ, აუცილებელია გვესმოდეს, რომ ეს შეიძლება იყოს პიროვნების პათოლოგიის გამოვლინება (ფსიქოპათია), რომელიც, როგორც წესი, საფუძვლიან კორექციასა და მკურნალობას არ ექვემდებარება. ფსიქოპათებმა თავიანთი ქმედებები შეიძლება განახორციელონ ემოციური უგრძნობლობის გამო, – განმარტავს ფსიქოლოგი.
ეპილოგის ნაცვლად
ამ სტატიისთვის მასალების შეგროვება შესაძლებელი გახდა საგამოძიებო ორგანოების, ადვოკატების, ომბუდსმენის აპარატის, ღია სასამართლო სხდომების, მსხვერპლებსა და მათ ნათესავებთან საუბრების წყალობით.
ასევე, ცალკეული ეპიზოდების შესახებ მიამბეს ჩემმა მკითხველებმა, რომლებიც თხოვნაზე გამომეხმაურნენ. ერთ-ერთის ღია სივრცეში გამოქვეყნებას კიდევ დიდხანს ვერ შევძლებ თვითგადარჩენის ინსტინქტიდან გამომდინარე. ეს კი მხოლოდ ამტკიცებს, რომ პრობლემა არსებობს და მის გადაწყვეტაზე საუბარი ნაადრევია იმ ვითარებაში, როდესაც ჟურნალისტებს ეშინიათ თვით პრობლემაზე სრულფასოვანი ლაპარაკიც კი.
