მშობლებს, რომლებმაც ომის დროს შვილი დაკარგეს, სომხეთში უფასო რეპროდუქციულ დახმარებას სთავაზობენ
ოჯახებს, რომლებმაც 2020 წლის შემოდგომაზე, ყარაბაღის მეორე ომში, ვაჟები დაკარგეს და გადაწყვიტეს, ისევ გააჩინონ შვილები, უფასო სამედიცინო დახმარებას აღმოუჩენენ.
ამგვარი დახმარების საჭიროებაზე ექიმები მას შემდეგ დაფიქრდნენ, რაც ყარაბაღის ომის შემდეგ მათ რამდენიმე მშობლებმა მიმართა, რომლებმაც ომში შვილები დაკარგეს.
ადამიანის რეპროდუქციის ცენტრი ხუთი სამედიცინო კლინიკიდან ერთ-ერთია, სადაც მშობლებს, რომლებმაც 44-დღიანი ომის დროს ვაჟები დაკარგეს, უფასო სამედიცინო დახმარებას სთავაზობენ ე.წ. გამოყენებითი რეპროდუქციული ტექნოლოგიებით.
ერთი ოჯახის ისტორია
ადამიანის რეპროდუქციის ცენტრში, ერთ-ერთი კაბინეტის წინ, სკამებზე გვერდიგვერდ სხედან ქალები, რომლებიც ექიმთან რიგს ელოდებიან.
ფერად ტანსაცმელში გამოწყობილ და ერთმანეთში მხიარულად მოსაუბრე ახალგაზრდა ქალებს შორის გამოირჩევა ერთი – შავებში ჩაცმული ქალი, რომელიც ჩუმად, თავჩაქინდრული ზის.
სირანუში 45 წელზე მეტის არ არის. დროდადრო ის თვალებს წევს და აკვირდება მამაკაცს, რომელიც აღელვებული დადის კუთხიდან კუთხეში. კაცი თითქოს, მისი თანატოლია, მაგრამ სულ ჭაღარა თმით. ქალი ამბობს: ჩემი ქმარი ერთ დღეში დაბერდა, როგორც კი შვილის გარდაცვალების ამბავი შეიტყო.
აიკი 25 წლის იყო და ის ყარაბაღის 44-დღიანი ომის დროს დაღუპა.
წყვილს უმცროსი ქალიშვილიც ჰყავს, რომელიც დაოჯახებულია და მალე თავად გახდება დედა. თუმცა სირანუშმა და მისმა ქმარმა გადაწყვიტეს, რადაც არ უნდა დაუჯდეთ, კიდევ ჰყავდეთ შვილი.
„აიკს ვერ დავაბრუნებთ. და ვერც ვერავინ შეგვიცვლის. მაგრამ ჩვენ გვჭირდება ძალა, რომ ცხოვრება გავაგრძელოთ. დარწმუნებული ვარ, აიკი ისურვებდა, რომ სიცოცხლე გაგვეგრძელებინა“, – ამბობს სირანუში.
ცოტა ხანში, მასთან თეთრ ხალათში გამოწყობილი ქალი მიდის და ექიმის კაბინეტში იწვევს. ხმაურიანი კამპანია წამიერად ჩუმდება: „ღმერთი იყოს თქვენი შემწე“, – ჩუმად ამბობს რიგში მყოფი თითოეული ადამიანი.
საბოლოო რიცხვი 44-დღიან ომში, სომხური მხარიდან დაღუპულთა შესახებ ჯერ ისევ არ არსებობს. ბოლო სიაში, რომელიც თავდაცვის სამინისტრომ გამოაქვეყნა, 2442 სახელია. ჯანდაცვის სამინისტრო იტყობინება, რომ უკვე ჩატარებულია 3684 სასამართლო-გენეტიკური ექსპერტიზა, რომლის შედეგადაც 1972 ცხედრის იდენტიფიცირება მოხდა. დაღუპულთა ნაწილებისა და უგზო-უკვლოდ დაკარგულთა ძიება გრძელდება.
როგორ დაიწყო ყველაფერი
რეპროდუქციული მედიცინის ასოციაციის ხელმძღვანელი, ედუარდ ამბარცუმიანი ამბობს, რომ ექიმები ომში დაღუპული ჯარისკაცების მშობლების დახმარებაზე მაშინ დაფიქრდნენ, როდესაც მათ თავად მიმართეს შვილის გაჩენაში დახმარებისათვის:
„ომის დასრულებიდან ორი კვირის შემდეგ, პირველმა წყვილმა მოგვმართა და სიტყვასიტყვით, ასეთი რამ გვითხრა: „ჩვენს სახლში კერა ჩაქრა. ჩვენ ისევ უნდა ავანთოთ ის“. როდესაც ნათელი გახდა, რომ ეს ერთადერთი წყვილი არაა, რომელსაც ასეთი სურვილი გაუჩნდა, გადავწყვიტეთ, საკითხისთვის სისტემური გადაწყვეტა მოგვეძებნა.
ასეთი რამ არასოდეს ყოფილა, რომ ომში დაღუპული ჯარისკაცების მშობლებს დახმარებისთვის რეპროდუქციული მედიცინისთვის მიემართათ, რათა ისევ ჰყოლოდათ შვილები. ამისათვის, ზეადამიანური ძალაა საჭირო და ამ ადამიანების ძალა გვეხმარება, გავაკეთოთ ყველაფერი, რაც შეგვიძლია და არ შეგვიძლია, რათა დავეხმაროთ მათ“.
დედებისა და ბავშვების ჯანმრთელობის დაცვის სამმართველოს უფროსის მოვალეობის შემსრულებელი, ნუნე ფაშანიანი ამბობს, რომ პირველი, რამდენიმე ოჯახური წყვილის საკითხი ინდივიდუალურად გადაწყდა, ჯანდაცვის მინისტრის ბრძანებით. უკვე თებერვალში კი შესაბამისი ცვლილებები შევიდა „რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და ადამიანის რეპროდუქციული უფლებების შესახებ“ კანონში.
მანამდე, კანონი უფასო სამედიცინო დახმარებას ითვალისწინებდა
- საზღვრისპირა რაიონების მცხოვრებლებისთვის
- სამხედრო მოსამსახურეებისა და მათთან გათანაბრებული პირებისთვის
- ინვალიდის სტატუსის მქონე ადამიანებისთვის
- მოქალაქეებისთვის, რომლებიც ოჯახის შემწეობებს იღებენ
თუმცა, ომმა და მის შემდეგ შექმნილმა სიტუაციამ, კორექტივების შეტანა გახადა აუცილებელი.
„მანამდე, კანონი ადგენდა, რომ მიმართვისას ადამიანებს არ უნდა ჰყოლოდათ შვილები. ქალებისთვის მიმართვის მაქსიმალური ზღვარი იყო 35 წელი. ამას გარდა, აუცილებელი პირობა იყო ოფიციალურად დარეგისტრირებული ქორწინება.
კანონი მანამდეც ითვალისწინებდა იმ სამხედრო მოსამსახურეების მშობლების დახმარებას, რომლებიც სამსახურის დროს ან სამსახურთან დაკავშირებული მიზეზებით დაიღუპნენ, თუმცა, არ ეხებოდა მოხალისეებსა და ომის დროს მობილიზებულებს. ბოლო ცვლილებების შედეგად, დაღუპული მებრძოლების მშობლებთან დაკავშირებით ყველანაირი შეზღუდვა მოიხსნა, მათ შორის, ასაკობრივი“, – ამბობს ფაშაიანი.
მისი თქმით, კანონში ცვლილებების შეტანის შემდეგ, ძალიან ცოტა დრო გავიდა ციფრების და სტატისტიკის წარმოსადგენად, მაგრამ უკვე ნათელია, რომ ძალიან ბევრი წყვილი მზადაა, ისარგებლოს ამ შესაძლებლობით:
„უკვე გვყავს წყვილები, რომლებმაც გაიარეს აუცილებელი შემოწმება და მოსამზადებელი ეტაპი. ჩვენ უკვე დავიწყეთ მათი შესაბამის კლინიკებში გადამისამართება“.
ნუნე ფაშაიანი ამბობს, რომ მთელი 2020 წლის განმავლობაში, პროგრამის ფარგლებში, 44 განაყოფიერების პროცედურა ჩატარდა, 2021 წლის პირველი სამი თვის განმავლობაში კი – უკვე 44. უფრო მეტიც, წელს პროგრამაზე გამოყოფილია 917 მილიონი დრამი (1.7 მილიონი დოლარი), რაც სამჯერ მეტია, ვიდრე გასულ წელს იყო.
სომხეთში, შობადობის კოეფიციენტი, დღეს, 1.6-ს შეადგენს, რეპროდუქციის ნორმალური დონე კი – 2.1 მაინცაა. უნაყოფობის პრობლემას ეჯახება ქალების 14.9% და მამაკაცების 9.5%. ამ მაჩვენებლების შენარჩუნების შემთხვევაში, 70 წლის შემდეგ, სომხეთის მოსახლეობის მაჩვენებელი ორჯერ შემცირდება.
რეპროდუქციის ცენტრში, ექიმის კაბინეტის წინ განთავსებულ სკამებზე, ისევ წამიერი სიჩუმე გამეფდა – ექიმის კაბინეტიდან დაღუპული ჯარისკაცის მშობლები გამოდიან. ხმაურიანი კამპანია მათ თვალს აყოლებს და ისევ ჩუმად ამბობენ: „ღმერთი იყოს თქვენი შემწე“.
„სახლში, აიკის შემდეგ, არაფერი შეცვლილა – შვილის ოთახი, მისი ნივთები, ყველაფერი ისეა, როგორც თავად დატოვა გამგზავრებამდე. ცხოვრება გაიყინა. იმაში, რომ ცხოვრებას დავუბრუნდეთ, მხოლოდ ბავშვი დაგვეხმარება. გოგო იქნება თუ ბიჭი, მნიშვნელობა არ აქვს. მაგრამ თუკი ვაჟი გვეყოლება, კვლავ აიკს დავარქმევთ“, – ამბობს სირანუში.
