შიშის ზონა. რეპორტაჟი ქართულ-აფხაზური გამყოფი ხაზიდან

ქართველები აფხაზეთის კონფლიქტის ზონაში

რუსული დამოუკიდებელი გამოცემა “ნოვაია გაზეტას” კორესპონდენტი ქართულ–აფხაზური კონფლიქტის ზონაში ჩავიდა, რათა მოეთხრო იმის შესახებ, თუ როგორ ცხოვრობენ ადამიანები, რომლებიც “ნაცრისფერ ზონაში” აღმოჩნდნენ.

სრული ვერსია ნოვაია გაზეტას ვებგვერდზე

„ერთ-ერთ მათგანს პისტოლეტი ჰქონდა. ლულა ფეხზე დამადო და მითხრა, მათთან ერთად წავსულიყავი“, – ამბობს ლია (სახელი შეცვლილია), ქალბატონი, რომელიც, GooGle maps-ის მიხედვით, აფხაზეთის ტერიტორიაზე ცხოვრობს.

”მე მხოლოდ ძროხას ვეძებდი,” განაგრძობს ის. – სახლიდან დაახლოებით ას მეტრზე გადავიდა. იმათ უთხრეს: „აქ რატომ მოხვედით? თქვენ ჩვენი ტერიტორიის საზღვარი დაარღვიეთ“.

ეს ქალი ისეთ ადგილას ცხოვრობს, რომელიც დე ფაქტო თბილისის კონტროლს არ ექვემდებარება – სასაზღვრო ზონაში, სადაც ქართველი მესაზღვრეები ან პოლიციელები შესვლას ვერ ბედავენ. სიმართლე რომ ითქვას, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, საქართველოს სასაზღვრო სამსახურს აქ არაფერი ესაქმება – ეს ხომ დე იურე მისი მიწაა.

სწორედ ამას იყენებს საოკუპაციო ხელისუფლება.

• “ჩვენი სოფელი ოკუპირებული არ არის, მაგრამ ხალხი მაინც გარბის” – როგორ ცხოვრობს ერგნეთი წინასაარჩევნოდ
• „იმ მინდორზე ოს ბიჭებთან ფეხბურთს ვთამაშობდით“. რეპორტაჟი გუგუტიანთკარიდან
• ცხოვრება მავთულხლართებთან და მათ მიღმა

„ისინი ყოველდღე დადიან წინ და უკან“, განაგრძობს ლია. –პოლიცია? არა, არ მგონია… უფრო სამხედროები“.

მისი სახლისკენ მიმავალი გზა ბორცვებსა და პატარა ტყეს შორის იკლაკნება. აქეთ ჯერ კიდევ საქართველოში ვართ, იქეთ – უკვე აფხაზეთია.

აქ „როუმინგი ჩართვაზე” ინფორმირება არა ტექსტური შეტყობინებების, არამედ შეიარაღებული პატრულის მეშვეობით ხდება. ლია ამბობს, რომ მან ჯარისკაცებზე რუსული შევრონები დაინახა.

„მცოცავი ოკუპაცია“ აქ ორი სცენარის მიხედვით ხდება. ერთ–ერთი არის ოფიციალური სადემარკაციო ნიშნების დაყენება – „ბორდერიზაცია“, როგორც ამას ქართული მხარე უწოდებს. მეორე უფრო დახვეწილია და, თითქოსდა, პირველის პრელუდიაა.

„ისინი იტაცებენ ხალხს იმ ტერიტორიებიდან, რომლებსაც არ აკონტროლებენ და ამბობენ: „ხედავთ ამ მუხას, მის იქით არ წახვიდეთ “, – ამბობს დათო ქაცარავა, პატარა, მაგრამ საკმაოდ გაბედული ფორმირების ლიდერი, რომელსაც „არასაბრძოლო” ძნელად შეიძლება ვუწოდოთ.

ესენი უმეტესწილად ვეტერანები არიან, რომლებიც რომელიმე სპეცსამსახურის ბრძანების გარეშე, „ნაცრისფერ ზონაში“ საკუთარი რისკით მოქმედებენ.

მცოცავი ანექსია

უკრაინის „ნაცრისფერი ზონის“ ჯერ კიდევ ფეთქებადი საზღვრისგან განსხვავებით, აფხაზეთის საზღვარი სრულიად მშვიდია.

თუ გინდა, ძაღლების ყეფას მოუსმინე, თუ გინდა – მანდარინი მიირთვი.

ლიას ხიდან დაკრეფილი ხილი მოაქვს.

სუფრაზე ახალი ღვინის გრაფინი და გოჭის ნაჭრები ჩნდება: ეს საქართველოა, სუფრისთვის აქ რამე ყოველთვის მოიძებნება. მაგრამ დღეს ლიას სახლში პური არ ექნება. დიასახლისს ფქვილის საყიდლად დრო არ ჰქონდა, “თავის” და “უცხო” მიწას შორის მიხვეულ-მოხვეული გზით მაღაზიამდე მისვლას კი საათზე მეტი სჭირდება.

“ნაცრისფერი ზონა” ხშირად გარშემორტყმულია მავთულხლართებითა და სადემარკაციო სვეტებით. მაგრამ პირობითი საზღვარი ადგილებზე სრულიად გამჭვირვალე და ხელმისაწვდომია მათთვის, ვინც იცის ბილიკები და სპეცსამსახურების ხელდასმით მზადაა მიიღოს მონაწილეობა ტრანსსასაზღვრო გადაზიდვებში: გატაცებული ადამიანით დაწყებული ნარკოტიკებით ან კონტრაბანდული სიგარეტებით დამთავრებული.

ზოგჯერ ადგილობრივ მაცხოვრებლებს „საზღვრის გადაკვეთისთვის“გამოსასყიდს სთხოვენ, როგორც ამას აქ უწოდებენ.

ქაცარავას ხალხი „გამოსასყიდს“ „საზღვრის“ გადაკვეთისთვის გადახდილ ქრთამს უწოდებს. ოკუპირებული ზონების ხელისუფლება ამას „ჯარიმას“ ეძახის. გარეგნულად, ეს ნამდვილად უფრო ჰგავს ჯარიმას, ვიდრე გამოსასყიდს – თანხის ოდენობა არ შეესაბამება ზოგადად მიღებულ მოსაზრებებს გატაცებული ადამიანისთვის გამოსასყიდის შესახებ.

თუმცა, ეშმაკი დეტალებშია. ლიას შემთხვევაში, რომელიც დე ფაქტო აფხაზეთში ცხოვრობს, თანხა, რომელიც მას „დარღვევისთვის“ უნდა გადაეხადა, 200 ლარის [დაახლოებით 60 აშშ დოლარი] ეკვივალენტია – ტურისტისთვის მცირე თანხაა, რიგითი ქართველისთვის კი უზარმაზარი. ბევრისთვის აქ ეს ყოველთვიურ პენსიას უდრის.

„ჩვენ მას „შიშის ზონას“ ვეძახით“, – ამბობს დათო ქაცარავა, ყოფილი მსახიობი, რომელიც მესაზღვრედ იქცა. მესაზღვრედ არა პროფესიით, არამედ სულით: უკვე სამი წელია, ის ყოფილ ჯარისკაცთა ჯგუფთან ერთად, რომლებიც მთამსვლელები გახდნენ, ასევე მთამსვლელებთან, რომლებიც ცხოვრების სხვადასხვა დროს გახდნენ ჯარისკაცები, ოკუპირებული ტერიტორიების მიმდებარედ მოგზაურობს.

მათ შესახებ 2018 წლიდან გავიგე, როცა პირველად ჩავედი ე.წ. საზღვარზე „სამხრეთ ოსეთთან“ სადემარკაციო სვეტების დამონტაჟების დროს.

იმ დროს ამ სექტორს უკვე პატრულირებდა დათოს ჯგუფი, რომელიც ოფიციალური ხელისუფლების მიერ უგულებელყოფილი პრობლემისთვის ყურადღების მიპყრობას ცდილობდა.

საინტერესოა, რომ ლიას სახლს ელექტროენერგია საქართველოს მხრიდან მიეწოდება.

ანუ დენის ფულს ის ლარში იხდის, მაგრამ სახლიდან ასი მეტრის მოშორებით გასულს შესაძლოა რუბლებში სულ სხვა გადასახადის გადახადა მოუხდეს, ამჯერად – „საზღვრის გადაკვეთის“ გადასახადის.

აქაც, ისევე როგორც უკრაინაში, „ნაცრისფერი ზონის“ ტერიტორიას არ აქვს მკაფიოდ განსაზღვრული პოლიტიკური და ეკონომიკური საზღვრები.

“აქ რამდენიმე ფაქტორია, – ამბობს ქაცარავა. – პირველი არის ფსიქოლოგიური ტერორი, რომ ხალხი ტოვებს სახლებს და ეს ადგილები ცარიელდება. ეს არის დაშინებისა და მოსახლეობის დეპოპულაციის სტრატეგია. მეორე, ისინი (აქ რუსეთის “ეფესბეს” სასაზღვრო სამსახური ოპერირიებს) ცდილობენ ამას ოფიციალური სახე მისცენ. ვითომ „სახელმწიფო საზღვარს“ არღვევენ და ჯარიმდებიან”.

„გატაცებულებს ხელმოსაწერად აძლევენ დოკუმენტს იმის შესახებ, რომ ის თავის „დანაშაულს“ აღიარებს. ასე ახდენენ საზღვრის ლეგიტიმაციას”.

მანდარინები სიზმარში

ამ პატარა მობილური ჯგუფის დოსლოკაციის ადგილი ნებისმიერი საზღვრისპირა გესთჰაუსი ხდება, დღეს მათი “ყაზარმა” პატარა სოფელი ჯვარია.

დილა აქ იმპროვიზებული სამხედრო ნაწილის განლაგებაში დილას მოგაგონებთ – ჩაი თერმოსში, აფხაზური მანდარინი მაგიდაზე.

გვერდით სკამზე ქურთუკია გადაკიდებული,  მასზე საქართველოსა და უკრაინის დროშებია შევრონის ადგილასაა მიკრული.

გვერდით ქართველი ხვრინავს, ძილში რაღაც სიტყვას ამბობს. ამ კაცს დავით რატიანი ჰქვია, წარმოშობით მესტიიდანაა, ოდესღაც სოხუმში ცხოვრობდა.

დილით არ ვეკითხები, რა ესიზმრებოდა.

ამავე დღეს, მათი მცირე ჯგუფის ლიდერმა გზაზე საბრძოლო მასალა აღმოაჩინა –  ჯავშანტექნიკიდან მოხსნილი და საფეხმავლო ბილიკთან ახლოს დაგდებული СПГ ყუმბარმტყორცნის ჭურვი.

დათო ქაცარავამ და მისმა ბიჭებმა პოლიციას დაურეკეს და აღმოჩენილი ნივთის კოორდინატები გადასცეს. იქვე, მთიდან კასკადებად ნაკადული ჩამოედინება, რომელიც ვიწრო თვალწარმტაცი ხეობის პატარა პლატოზე მიედინება.  აქ, ცივ ნაკადულთან, ადგილობრივებს საპიკნიკე ადგილები აქვთ მოწყობილი.

ადგილობრივებს შორის პოპულარული ლოკაცია აქედან სვანეთისკენ მიმავალი ერთადერთი გზის მახლობლად მდებარეობს.

ტარიელ ქუხილავა, ადგილობრივი მცხოვრები და ტურისტული გიდი, ფოთლებში დაგდებულ СПГ-ს ჭურვს ათვალიერებს.

„ათი წელია აქ ხალხს დავატარებ. ამას პირველად ცხედავ! ”- ამბობს ის. „ოდესღაც 90-იან წლებში ზვიადისტები აქ იმალებოდნენ…“ – ფიქრობს ის ხმამაღლა.

თუმცა, ჟანგის კვალით თუ ვიმსჯელებთ, ჭურვი აქ შეიძლება 2008 წლიდან მოყოლებული ყოფილიყო, როცა საქართველოში რუსული შენაერთები რამდენიმე მიმართულებით შემოვიდნენ, მათ შორის აფხაზეთიდან. შესაძლოა, თავად ქართულ პოლიციას დარჩა, როდესაც საკონტროლო პუნქტის დემონტაჟი  საფუძვლიანად არ მოახდინა. ადგილი, სადაც საბრძოლო მასალა იპოვეს, მიტოვებულ საგუშაგოსთან მდებარეობს.

ქვიშის ტომრებიდან აქ უკვე ხეებია ამოსული…

როგორც არ უნდა იყოს, ოკუპაციის ან „შიშის ზონების“ კვალი არ არის მხოლოდ ფეხზე მიდებული იარაღი და მუქარა, გაჟღერებული თუ რეალურად განსახიერებული.

„შიშის ზონა“ არის “არავის” კუთვნილი მიწა, რომელიც ნაღმებისგან არ არის სათანადოდ გაწმენდილი. აქ დაგდებული და უყურადღებოდ დატოვებული ჭურვი მხოლოდ ამის ერთ-ერთი გამოვლინებაა.

„ნაცრისფერი ზონა“: დნესტრისპირეთიდან ცხინვალამდე

იურისდიქციებად დაყოფილი და სხვადასხვა ნორმატიული აქტებით რეგულირებული „ნაცრისფერი ზონის“ სივრცე უზარმაზარი მანევრირების არეალია იმ მხარისთვის, რომელიც მზად არის კონფლიქტისთვის და ძალის გამოყენებისთვის: როგორც სამხედრო, ასევე ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით.

სამართლებრივი ხაფანგი, რომელშიც აღმოჩნდნენ უკრაინა, საქართველო, მოლდოვა, საშუალებას აძლევს მათგან გამოყოფილ ტერიტორიებს ნელ-ნელა შეაღწიონ მათში, ისარგებლონ შიშითა და დაუსჯელობით.

საქართველოს ტერიტორიაზე გატაცებების კიდევ ერთი ეფექტი წმინდა ეკონომიკურია.

„2008 წლიდან 2021 წლამდე 1200 ადამიანი გაიტაცეს“, – ამბობს დათო ქაცარავა. – “ჯარიმები” იწყება ორი ათასიდან [დაახლოებით $27] და შეიძლება მიაღწიოს 20 ათას რუბლს [დაახლოებით $270], იმის მიხედვით, თუ მერამდენედ დაარღვია ადამიანმა ე.წ. საზღვარი.

ეს არის ბონუს სისტემა ჯარისკაცებისთვის. გატაცებაში მონაწილე სამხედრო მოსამსახურე იღებს ორკვირიან შვებულებას და პრემიებს”.

სწორედ იმ დღეებში, როცა დათოსთან და მის ხალხთან ერთად სოფელ ჯვრის მიდამოებში ვიმოგზაურეთ, სადემარკაციო ხაზის სხვა მონაკვეთზე გაიტაცეს (როგორც ჩანს, ამჯერად ის მართლაც გაიტაცეს – ჯარიმად შენიღბული გამოსასყიდის მოთხოვნის გარეშე, ანუ ტყვედ აიყვანეს) ყოფილი ქართველი ჯარისკაცი, რომელიც პირად საქმეზე „შიშის ზონაში“ აღმოჩნდა.

გატაცებულის სახელი მამუკა ჩხიკვაძეა.

მისი გაუჩინარება საქართველოს უშიშროების სამსახურმა დაადასტურა. ამან ტრაგიკულად დასრულებული კიდევ ერთი ეპიზოდი გამახსენა – 2018 წელს ახალგორთან (ცხინვალის კვაზიმთავრობის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორია) არჩილ ტატუნაშვილის გატაცების საქმე, რომელიც ამ უკანასკნელის სიკვდილით დასრულდა.

ეს ყველაფერი ასევე „შიშის ზონის“ და დესტაბილიზაციის პოლიტიკის ელემენტია.

საქართველოს ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI) ინფორმაციით, ყოველწლიურად რამდენიმე კილომეტრი ქართული მიწა „ნაცრისფერ ზონაში“ გადადის.

მხოლოდ 2013 წელს საოკუპაციო „ზონამ“ ბერშუეთში (სოფელი, რომელიც ცნობილია არაერთი გატაცებით) – 1,3 კილომეტრით გადმოიწია. სოფელ ზემო ნიქოზში (სადაც მამუკა ჩხიკვაძე გაუჩინარდა) – 12 კილომეტრით.

მთლიანობაში, 2008 წლის ომის დასრულების შემდეგ, მხოლოდ პირველ ხუთ წელიწადში, „ნაცრისფერმა ზონამ“ 103 ქართული სოფელი წაიღო.