შეძლებს თუ არა “ოცნება” პრეზიდენტის იმპიჩმენტს და რატომ წავიდა ამაზე მმართველი პარტია?
პრეზიდენტის იმპიჩმენტი
მას შემდეგ, რაც მთავრობის უარის მიუხედავად, საქართველოს პრეზიდენტი ევროპაში მაინც გაემგზავრა, მმართველმა პარტიამ მისი იმპიჩმენტის წესით გადაყენება გადაწყვიტა. “ქართული ოცნება” სალომე ზურაბიშვილს კონსტიტუციის დარღვევას ედავება.
“ნებისმიერი თვალის დახუჭვა საქართველოს კონსტიტუციის უხეშ დარღვევაზე ძირს უთხრის სამართლებრივი სახელმწიფოს სამართლის უზენაესობას და დემოკრატიულ კონსტიტუციურ სისტემას, რასაც ჩვენ ვერ დავუშვებთ”, – განაცხადა პარტიის თავმჯდომარემ ირაკლი კობახიძემ.
ბრიფინგზე, რომელიც ამ თემაზე შედგა, კობახიძემ სალომე ზურაბიშვილი ისევ დაადანაშაულა “რადიკალურ ოპოზიციასთან” კავშირში. თქვა, რომ პრეზიდენტს და ოპოზიციას საერთო დღის წესრიგი აქვთ – არ მიიღოს ქვეყანამ კანდიდატის სტატუსი.
30 აგვისტოს საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციამ გამოაქვეყნა განცხადება, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ საქართველოსთვის ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მინიჭების მხარდასაჭერად პრეზიდენტი სალომე ზურაბიშვილი ევროპელ ლიდერებთან შეხვედრებს იწყებდა. განცხადებაში ეწერა, რომ პირველი ვიზიტი 31 აგვისტოს, ბერლინში იყო დაგეგმილი გერმანიის პრეზიდენტ ფრანკ-ვალტერ შტაინმაიერთან.
პრეზიდენტის ადმინისტრაციის განცხადებას, იმავე დღეს, განცხადებითვე უპასუხა საქართველოს მთავრობამ. მთავრობის განცხადებაში ხაზგასმული იყო, რომ პრეზიდენტს უარს ეუბნებოდნენ უკრაინაში, გერმანიაში, პოლონეთში, შვეიცარიაში, ბელგიაში, დანიაში, არაბთა საამიროებში, ისრაელში, ბულგარეთსა და ჩეხეთში ვიზიტებზე. უარის მიუხედავად, სალომე ზურაბიშვილი ევროპაში მაინც გაემგზავრა. მან უკვე გამართა პირველი შეხვედრა გერმანიაში. ამ სტატიის გამოქვეყნების პერიოდში, კი მართავს შეხვედრას ევროსაბჭოს პრეზიდენტთან შარლ მიშელტან.
პრეზიდენტის იმპიჩმენტი მმართველ პარტიას აქამდეც უხსენებია. საკონსტიტუციო სასამართლოში დავის გამოცდილებაც უკვე არსებობს. 2022 წლის 10 ივნისს მთავრობამ პრეზიდენტს საკონსტიტუციო სასამართლოში ელჩების დანიშვნის საკითხზე უჩივლა. 2023 წლის 11 იანვარს საკონსტიტუციო სასამართლომ სარჩელის განხილვაზე უარი თქვა და მთავრობას მისი უკან გაწვევა მოუხდა.
რატომ მიდის მთავრობა მეორედაც საკონსტიტუციო სასამართლოში? როგორია იმპიჩმენტის პროცედურა – შეძლებს თუ არა მმართველი პარტია პრეზიდენტის გადაყენებას? და, თუ ვერ შეძლებს, და ეს წინასწარაც იცის, რატომ წავიდა მთავრობა ამ გზით?
როგორია იმპიჩმენტის პროცედურა
იმპიჩმენტი გრძელი და რამდენიმე საფეხურიანი პროცედურაა. და, ერთი საფეხურის წარმატება პროცესის წარმატებით დასრულებას არ ნიშნავს – განმარტავენ კონსტიტუციონალისტები.
პროცესი იწყება პარლამენტში – საკონსტიტუციო სარჩელის შესატანად აუცილებელია მინიმუმ 50 დეპუტატის ხელმოწერა. დღეის მდგომარეობით, საპარლამენტო უმრავლესობაში 84 დეპუტატია. ეს სარჩელის შესატანად საკმარისია. ამ ეტაპს “ოცნება” წარმატებით გადალახავს,
- პაატა ზაქარეიშვილის კომენტარი: ხელისუფლებაში ყველაფერს აკეთებენ, რათა კანდიდატის სტატუსის მიღების ყოველგვარი შანსი მოანგრიონ
- “პოლიტიკური ვირეშმაკობაა” – გია ხუხაშვილის კომენტარი პრეზიდენტის იმპიჩმენტზე
- შარლ მიშელი: ევროკავშირი და წევრობის მსურველები 2030 წლისთვის მზად უნდა იყვნენ გაფართოებისთვის
- “პატივი უნდა ვცეთ კონსტიტუციას” – რა თქვა პარლამენტის თავმჯდომარემ პრეზიდენტის იმპიჩმენტზე და ევროკავშირზე
შემდეგი პროცედურა არის განხილვა საკონსტიტუციო სასამართლოში. თემაზე უნდა იმსჯელოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, ცხრა მოსამართლემ. მათ სარჩელის მიღებიდან ერთი თვის ვადა აქვთ საკითხის განსახილველად.
კონსტიტუციონალისტი ლევან ალაფიშვილი განმარტავს, რომ გარდა მხარეებისა, განხილვაში მონაწილეობა შეეძლებათ სხვებსაც, დაინტერესებულ პირებს საზოგადოებიდან. მათ შეეძლებათ სასამართლოს მეგობრის ფორმატში მოსაზრების წარდგენა.
განხილვის შემდეგ საკითხი გადაჭყდება ფარული კენჭისყრით. თუ კენჭისყრას ცხრავე მოსამართლე დაესწრება, გადაწყვეტილება უმრავლესობით მიიღება. ხუთმა რომ დაუჭიროს მხარი, კონსტიტუცია დარღვეულად ჩაითვლება. მაგრამ, თუ მაგალითად რვა დაესწრება და ხმები გაიყოფა 4:4-ზე, ეს ავტომატურად უარი იქნება და განხილვა შეწყდება. ასეთი პრეცენდენტი არსებობს.
თუ საკონსტიტუციო სასამართლო დარღვევას არ დაადგენს, პროცესი შეწყდება.
და, თუ დაადგენს, შემდეგ პროცესი ისევ პარლამენტში გაგრძელდება. საკონსტიტუციოს გადაწყვეტილების მიღებიდან ორ კვირაში პარლამენტში საკითხი კენჭისყრაზე გავა. იმპიჩმენტი შედგება მაშინ, თუ საკითხს 100 დეპუტატი (პარლამენტის წევრთა ⅔ დაუჭერს მხარს).
დღეის მდგომარეობით, “ქართულ ოცნებას” ეს 100 ხმა არ აქვს. ამიტომ, “ოცნება” თავადვე ამბობს, რომ შესაძლოა იმპიჩმენტი ვერ შედგეს. თუ ორ კვირაში პარლამენტი გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებს, იმავე საფუძვლით შემდეგ იმპიჩმენტს ვეღარ დაიწყებს.
ლევან ალაფიშვილის გათვლით, თუ პროცედურები მალევე დაიწყება, პროცესი სადღაც ორ, მაქსიმუმ სამ თვეში დასრულდება.
კონკრეტულად რას ედავება მთავრობა პრეზიდენტს. ადვილი იქნება ამის დამტკიცება?
საქართველოს მთავრობა პრეზიდენტს ედავება საქართველოს კონსტიტუციის 52-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტის დარღვევას. ეს მუხლი ამბობს, რომ საქართველოს პრეზიდენტი მხოლოდ საქართველოს მთავრობის თანხმობით ახორციელებს წარმომადგენლობით უფლებამოსილებებს საგარეო ურთიერთობებში.
მთავრობა ამბობს, რომ პრეზიდენტი მათი თანხმობის გარეშე გაემგზავრა ევროპაში შეხვედრებზე. ამიტომ, დაარღვია კონსტიტუცია.
ლევან ალაფიშვილის თქმით, “ქართულ ოცნებას” რთული ამოცანა აქვს. ის ჩამოთვლის რამდენიმე არგუმენტს, რატომ იქნება რთული პრეზიდენტისთვის კონსტიტუციის დარღვევის დასაბუთება:
პირველი – მთავრობამ უნდა მოძებნოს სწორი ფორმულირება:
“რა ქმედება არის დარღვევა. ის, რომ წავიდა საზღვარგარეთ? ვიღაცას შეხვდა? საგარეო ურთიერთობები არ არის მხოლოდ კონსტიტუციით განსაზღვრული საკითხი, და ვერ ვიტყვით მხოლოოდ იმას, რომ კონსტიტუციის 52-ე მუხლში რაღაც წერია”.
მეორე – საერთაშორისო სამართალი:
“ასეთ საკითხში მნიშვნელოვანი დოკუმენტია “საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესახებ ვენის კონვენცია. ეს დოკუმენტი ამბობს, რომ ყველა ქვეყნის სამ თანამდებობის პირს – პრეზიდენტს, პრემიერს და საგარეო საქმეთა მინისტრს არ სჭირდება სპეციალური თანხმობა, ან უფლებამოსილების მინიჭების დოკუმენტის ქონა იმისათვის, რომ განახორციელოს ამ კონვენციით გათვალისწინებული ქმედებები. პრეცენდენტული საქმე, როდესაც ჰააგის სასამართლომ ზუსტად ამ დოკუმენტით იხელმძღვანელა, არსებობს (ე.წ. ატომების გამოცდის საქმე)”
მესამე – იმ მტკიცებულებების ნაწილი, რომელიც მთავრობამ უნდა წარადგინოს:
“ძალიან უხერხული სიტუაცია იქმნება. მაგალითად, მთავრობამ უნდა მიმართოს გერმანიის პრეზიდენტს და ევროინსტიტუტებს და მოსთხოვოს მათი შეხვედრის (რომელიც არსით კონფიდენციალურია) დეტალების წარდგენა, იმიტომ, რომ პრეზიდენტს თქვენთან შეხვედრას ვედავებითო”.
თუ დადგინდა კონსტიტუციის დარღვევა, ეს აუცილებელ იმპიჩმენტს ნიშნავს?
იმპიჩმენტს აქვს ორი განზომილება: სამართლებრივი და პოლიტიკური. ტრადიციული სამართალი მხოლოდ პირველს ხედავს – დაირღვა კონსტიტუცია?! მაშინ, რაღაა სალაპარაკო. მაგრამ, სინამდვილეში, ყველაფერი ასე მარტივი არ არის – ამბობს კიდევ ერთი კონსტიტუციონალისტი ვახუშტი მენაბდე.
მისი განმარტებით, შეიძლება საკონსტიტუციო სასამართლომ თქვას, რომ კონსტიტუცია დაირღვა. მაგრამ, ეს არ ნიშნავს, რომ პარლამენტმა პრეზიდენტი აუცილებლად უნდა გადააყენოს:
“პარლამენტმა უნდა იფიქროს, მოცმეულ მომენტში პოლიტიკურად რამდენად გონივრული იქნება მისი გადაწყვეტილება. მე რომ საკონსტიტუციოს მოსამართლე ვიყო, უყოყმანოდ მოვაწერდი ხელს კონსტიტუციის დარღვევას, მაგრამ, ასევე, მე რომ პარლამენტის წევრი ვიყო, მხარს არ დავუჭერდი იმპიჩმენტს”.
ამის გარდაც, ახლა მმართველ პარტიას პარლამენტში საჭირო ასი ხმა არ აქვს. მას ოპოზიციასთან მოუწევს მუშაობა, რომ საჭირო ხმები მოაგროვოს. რამდენიმე ოპოზიციონერმა (ნატო და როსტომ ჩხეიძეებმა, ნიკა მაჭუტაძემ), უკვე ღიად თქვა, რომ იმპიჩმენტს მხარს არ დაუჭერს.
იგივე თქვეს ყოფილი პრემიერის, გიორგი გახარიას პარტიაშიც. ამ პარტიაში ეს ნაბიჯი შეაფასეს, როგორც ქვეყნის ევროპული მომავლის წინააღმდეგ გადადგმული.
რატომ წავიდა მმართველი პარტია ამ გზით?
პოლიტიკურ წრეებში განიხილავენ რამდენიმე ვერსიას, რატომ წავიდა მმართველი პარტია ამ გზით. ერთ-ერთი ვერსიით, “ქართული ოცნება” მთავარი საკითხებიდან და პრობლემებიდან ყურადღების გადატანას ცდილობს.
“დაიწყებენ პროცედურას და ეს იქნება რამდენიმე თვის მთავარი საკითხი, რითიც შეიქმნება ის საინფორმაციო გარემო, რაც უნდა ივანიშვილს. ანტიდასავლურ კამპანიას გააძლიერებენ. სტატუსი, დიდი ალბათობით, საბოლოოდ ჩავარდება. წინასაარჩევნოდ ზუსტად მსგავსი რუსული ქაოსი სჭირდება ოლიგარქს”, – წერს სოციალურ ქსელში ოპოზიციონერი დეპუტატი ხატია დეკანოიძე.
ყოფილი პრემიერი, გიორგი გახარია, რომელიც ახლა ოპოზიციაშია, ამბობს, რომ პირველ რიგში, ეს არის გააზრებული ნაბიჯი ქვეყნის ევროპული მომავლის წინააღმდეგ:
“მეორე, ეს გახლავთ მიზანმიმართული ნაბიჯი ქვეყანაში რადიკალიზაციის, დაპირისპირების, პოლარიზაციის გაღრმავებისკენ, რაც რა თქმა უნდა, ქართულ სახელმწიფოს სტაბილურობის სერიოზულ პრობლემას უქმნის“.
ვახუშტი მენაბდის აზრით, “ოცნების” ჩანაფიქრია პრეზიდენტი კონსტიტუციის დამრღვევად გამოაცხადოს და მას პოლიტიკური დელეგიმიტაცია გაუკეთოს.
იმპიჩმენტის საკითხის წამოწევისთანავე, საზოგადოებაში გაჩნდა მოსაზრება, რომ ეს კიდევ ერთი ხელისშემშლელი ნაბიჯია საქართველოს ევროინტერაციის გზაზე.
28 აგვისტოს, სლოვენიაში სიტყვით გამოსვლისას ევროპული საბჭოს პრეზიდენტმა, შარლ მიშელმა ისაუბრა ევროკავშირის გაფართოებაზე და ახსენა მოლდოვა, უკრაინა და საქართველო. მან აღნიშნა, რომ “გაფართოება ოცნება აღარაა და დროა, ორივე მხარემ წინ წაიწიოს”.
ამიტომ, ზოგი ფიქრობს, რომ ხელისუფლება პროცესის დასაზიანებლად ყველაზე რადიკალურ ნაბიჯებსაც არ ერიდება.
კონფლიქტოლოგი პაატა ზაქარეიშვილი ამბობს, რომ ამ ნაბიჯებს “ქართული ოცნება” რუსეთის დასანახად დგამს:
„ქართულ ოცნებაში“ ყველაფერს აკეთებენ, რათა კანდიდატის სტატუსის მიღების ყოველგვარი შანსი მოანგრიონ და ასე სამარცხვინოდ ატყობინებენ ევროკავშირს, რომ მისთვის მიუღებელია პრეზიდენტის აქტიურობა – ამას, რა თქმა უნდა, რუსეთის დასანახად აკეთებენ”.
რა მიზანიც არ უნდა ჰქონდეს “ქართულ ოცნებას” და როგორც არ უნდა განვითარდეს მოვლენები, ყველა თანხმდება, რომ ეს პროცესი სახელმწიფოს ძალიან დააზარალებს:
“იმპიჩმენტი არ არის ჩვეულებრივი პროცედურა, ეს არის უმაღლესი პოლიტიკური კრიზისი და “ოცნება” ქმნის ამ კრიზისს. ძალიან ცუდად გამოვიყურებით შორიდან”, – ამბობს ლევან ალაფიშვილი.
რა გამოხმაურებები მოჰყვა იმპიჩმენტის თემას
“ქართული ოცნების” ინიციატივას პრეზიდენტის იმპიჩმენტზე, უკვე მოჰყვა საერთაშორისო გამოხმაურებები.
„ქართული ოცნება” ქართველი ხალხის ევროპულ ოცნებას ემუქრება. სოლიდარობას ვუცხადებ სახელმწიფოს პრეზიდენტს, ნამდვილ ევროპელ ლიდერ”, – ასე გამოეხმაურა გერმანიის ბუნდესტაგის საგარეო საქმეთა კომიტეტის თავმჯდომარე, მიხაილ როტი „ქართული ოცნების“ გადაწყვეტილებას.
„შოკირებული ვარ, პრეზიდენტ ზურაბიშვილის იმპიჩმენტის გეგმებზე მაშინ, როცა იგი ევროკავშირის ლიდერებს უნდა ესაუბროს. ის ნამდვილად პრო-ევროპული [პოლიტიკოსია]. ცუდია, რომ ის უფრო-პრო ევროპული, ვიდრე [საქართველოს] მთავრობის კონკრეტული წარმომადგენლები. თუ „ოცნებას“ კანდიდატის სტატუსი სურს, [პრეზიდენტის] მოლაპარაკებებზე ნებართვას უნდა გასცემდეს და არა მათი შედეგის ეშინოდეს“, – დაწერა ევროპარლამენტის წევრმა მარკეტა გრიგოროვამ.
თავად პრეზიდენტს ჯერ ოფიციალური განცხადება არ გაუკეთებია. ის ევროპაშია და შეხვედრებს აგრძელებს.
პრეზიდენტის იმპიჩმენტი
