სერბი მეღვინეები ჩინეთის ბაზრის ათვისებას აპირებენ. თუმცა, საქართველოს გამოცდილება ოპტიმიზმის საფუძველს არ იძლევა
თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება ჩინეთთან
ავტორები:
მარადია ცაავა, JAMnews
კატარინა ბალეტიჩი, nova ekonomija, სერბეთი
სერბეთი იმედოვნებს, რომ ჩინეთთან ხელმოწერილი ახალი სავაჭრო შეთანხმება დიდ სარგებელს მოუტანს ქვეყნის ღვინის ინდუსტრიას. თუმცა, საქართველოს გამოცდილება აჩვენებს, რომ სერბი მეღვინეების იმედები, შესაძლოა, არ გამართლდეს.
სერბეთმა და ჩინეთმა თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებას ხელი 17 ოქტომბერს მოაწერეს. დოკუმენტს ხელ აწერს სერბეთის ვაჭრობის მინისტრი ტომისლავ მომიროვიჩი, რომელიც სერბეთის პრეზიდენტ ალექსანდრ ვუჩიჩთან ერთად პეკინში იმყოფებოდა საერთაშორისო თანამშრომლობის “სარტყელი და გზის” მესამე ფორუმზე.
შეთანხმების ტექსტი საჯაროა. შეთანხმების თანახმად, ტარიფებისგან თავისუფალ ჩინურ საქონელს მიეკუთვნება ახალი ხორცი, ავტომობილები, იარაღი, სმარტფონები, ლითიუმის ბატარეები, ქსოვილები და სათამაშოები.საბაჟო გადასახადისგან თავისუფალი კატეგორიის სერბული საქონელი მოიცავს ხილს, თხილს, საქონლის ხორცს, ზოგიერთ მექანიკურ აღჭურვილობას, იარაღს და, რა თქმა უნდა, ღვინოს. ტარიფების უმეტესობა დაუყოვნებლივ არ გაუქმდება, მაგრამ ისინი ყოველწლიურად შემცირდება და შემდეგ ხუთი, ათი ან თხუთმეტი წლის შემდეგ გახდება „უტარიფო“.
სერბეთის ოფიციალური პირები სერბეთის ღვინის ექსპორტის დიდ ზრდას ელიან. სერბეთის სოფლის მეურნეობის მინისტრმა, ილენა ტანასკოვიჩმა სერბეთის სახელმწიფო მაუწყებელთან ინტერვიუში თქვამ, რომ განსაკუთრებული სარგებელი სწორედ მეღვინეებს ექნებათ – „დღეს ღვინოზე საბაჟო გადასახადია 42 პროცენტიანი განაკვეთით. მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში ეს გახდება ნულოვანი მაჩვენებელი“, – განმარტა მან.
თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების ტექსტის მიხედვით, სერბი ღვინის ექსპორტიორებისთვის საბაჟო ტარიფი 14 პროცენტია, ამიტომ გაურკვეველია, საიდან მოვიდა es 42 პროცენტი. თუმცა, ახალი შეთანხმება ადგენს, რომ სერბული ღვინის იმპორტზე საბაჟო გადასახადი ორ ლიტრზე ნაკლებ ბოთლში მოიხსნება მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში ყოველწლიურად 2,8 პროცენტით.
ამ დროისთვის, ჯერ არ არის ნათელი, როგორ შეიძლება მოხდეს ტარიფის შემცირება, თუმცა საქართველოს გამოცდილება, რომელმაც ჩინეთთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებას 2017 წლის მაისში მოაწერა ხელი, იძლევა საშუალებას ვივარაუდოთ, თუ რას შეიძლება ელოდნენ სერბი მეღვინეები.
საქართველოსა და ჩინეთს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება ძალაში 2018 წლის იანვარში შევიდა. მას შემდეგ 5 წელი გავიდა. ეს შეთანხმება, რომელმაც ორ ქვეყანას შორის საბაჟო გადასახადები 94 პროცენტამდე შეამცირა, ძალიან პერსპექტიულად გამოიყურებოდა საქართველოსთვის. ერთ დღეში ქვეყანას, რომლის მოსახლეობა 3.7 მილიონია, გაეხსნა 1,4 მილიარდიანი ქვეყნის ბაზარი.
ჩინეთთან ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ, საქართველოს მთავრობამ გააკეთა გათვლა ღვინის, თხილის, თაფლის, მინერალური წყლის, ლუდის, მურაბების, წვენების, ბოსტნეულის, ხილისა და თევზის ექსპორტზე. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა ღვინოს, რომელიც მეოთხე ადგილზეა ქართულ ექსპორტში.
ჩინეთთან ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგ, ქართული ადგილობრივი ბიზნესი იმედოვნებდა, რომ ჩინეთი ჩაანაცვლებდა რუსეთს, როგორც ქართული ღვინის ძირითად საექსპორტო მიმართულებას. საქართველოს ექსპორტი ჩინეთში გაორმაგდა 2017 წლიდან, მაგრამ ეს ზრდა ძირითადად მადნებისა და ლითონების ხარჯზე მოხდა და თითქმის არ შეეხო მცირე და საშუალო ბიზნესს, რომელიც ღვინოს ან სხვა ადგილობრივ პროდუქტებს აწარმოებს.
საბოლოო ჯამში, საქართველოს ჩინეთში წელიწადში 10 მილიონ ბოთლზე მეტი არასოდეს გაუყიდია. როგორც 27 წლის განმავლობაში ჩინეთში მცხოვრები მეღვინე, ლევან თავაძე ამბობს, ეს მაჩვენებელი არც თუ ისე შორს არის იმ მაჩვენებელთან, რომელიც შეთანხმებამდე იყო – 9,2 მილიონი ბოთლი.
სერბეთში, ზოგიერთი ექსპერტი უკვე პესიმისტურადაა განწყობილი თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ჩინეთთან დადებული შეთანხმების მიმართ და ამ მიმართულებით დიდ პერსპექტივებსაც ვერ ხედავს. მაშინაც კი, თუ შეთანხმება მართლაც გააიაფებს სერბეთის ექსპორტს, საკითხავი რჩება, შეძლებს თუ არა სერბეთის ეკონომიკა ისარგებლოს ამ შესაძლებლობით. ბელგრადის უნივერსიტეტის ეკონომიკური ფაკულტეტის პროფესორს, პრედრაგ ბელიჩს ამაში ეჭვი ეპარება.
“რა მოხდება, თუკი ჩინეთში ხალხი მართლაც აღფრთოვანდა ჩვენი ღვინით? გვაქვს თუ არა ასეთი წარმოების შესაძლებლობა? და რაც შეეხება ლოჯისტიკას? დამატებით ღვინის მიწოდების გაზრდა რომ გვთხოვონ? ჩვენ შეგვიძლია ჩინეთის ბაზარს მოვერგოთ?” – კითხულობს პროფესორი ბელიჩი.
ბელიჩის თქმით, ყველა ამ კითხვაზე პასუხი ჩინეთთან მოლაპარაკებების დაწყებამდე უნდა გაცემულიყო.
სერბეთი წელიწადში დაახლოებით 25-30 მილიონ ლიტრ ღვინოს აწარმოებს, რაც, რა თქმა უნდა, ზღვაში წვეთია, როცა საქმე ჩინეთის ბაზარს ეხება. თუმცა, ენოლოგისა და პროფესორის მარკო მალიჩანინის აზრით, ჩინეთთან შეთანხმება დიდი შესაძლებლობა იქნება სერბი მეღვინეებისთვის. “ჩინეთის ბაზარი უზარმაზარი და მრავალფეროვანია. ეს ბაზარი საინტერესოა, რადგან რუსეთისგან განსხვავებით, სადაც მხოლოდ იაფი ღვინის განთავსებაა შესაძლებელი, ჩინეთში ძალიან ძვირადღირებული ღვინოების გაყიდვაა შესაძლებელი”, – აღნიშნავს ის.
თუმცა, ის დასძენს, რომ “ჩინეთის ბაზრის ფუნდამენტური პრობლემა ის არის, რომ ჩინეთი ჯერ კიდევ არ არის სტაბილური ბაზარი – შეგიძლიათ ერთი წელი აკეთოთ ბიზნესი და შემდეგ არ იყოთ დარწმუნებული, რომ მომდევნო წელსაც იგივეს გაიმეორებთ”.
მალიჩანინის თქმით, სერბეთი უკვე ახორციელებს ღვინის ექსპორტს ჩინეთში, ზოგიერთი მარანი კი ჩინეთის ბაზრის წყალობით ვითარდება. ის დასძენს, რომ ჩინეთთან სავაჭრო შეთანხმება კიდევ ერთი მიზეზია, რომ დიდი ინვესტიციები ჩაიდოს ახალი ვენახების მოწყობაში, ყურძნის შიდა მარაგის უზრუნველყოფაში და ღვინის საექსპორტო პოტენციალის გაზრდაში.
საქართველოში მასშტაბების პრობლემის დაძლევა სულ რამდენიმე მეღვინემ შეძლო. 2023 წელს საექსპორტო კომპანიების ტოპ ათეულში მხოლოდ ორი ღვინის კომპანია მოხვდა: ხარება და დუგლაძის მეღვინეობა.
„შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ ექსპორტი ჩინეთში გაორმაგდა, ჩინეთს დიდი წილი აქვს ქართულ ექსპორტში, მაგრამ ეს არის [ძირითადად] მადანი. ღვინის ექსპორტის წილი თითქმის უმნიშვნელოა, მიუხედავად დიდი იმედისა, რომელიც საქართველოს ხელისუფლებას და ადგილობრივ ბიზნესს ჰქონდა“, – ამბობს საქართველოს ექსპორტის განვითარების ასოციაციის სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი გვანცა მელაძე.
მელაძის თქმით, ასეთი იმედგაცრუება რამდენიმე ფაქტორმა გამოიწვია. “ჩინეთმა ვერ გაუწია რუსეთს კონკურენცია. მიუხედავად იმისა, რომ ჩინელები ბოთლზე უფრო მაღალ ფასს იხდიან, ენობრივი ბარიერისა და ბიზნეს კულტურების განსხვავებების გამო ჩინეთში გაყიდვა უფრო რთული აღმოჩნდა. გარდა ამისა, ჩინეთის ბაზარი თავისთავად საკმაოდ რთულია სამთავრობო რეგულირების კუთხით“, – ამბობს ის.
ლევან თავაძე, რომელიც პეკინში საქმიანობს, 11 წელია წელიწადში 20-30 ათას ბოთლ ღვინოს ჰყიდის სახელწოდებით “სათავადო”.
“ჩინეთში ხალხი შეჩვეულია ფრანგულ ღვინოს. ქართული ღვინო მათთვის ახალია – მათ არაფერი იციან მის შესახებ. ჩინურ ბაზარს აქვს თავისი წესები, რომელიც დამწყებებმა უნდა გაითვალისწინონ: დაწყებული იმით, თუ როგორ შეფუთონ ბოთლი, დამთავრებული იმით, რომელი ჯიში აირჩიონ. ქართველების უმეტესობამ ამის შესახებ ცოტა რამ იცის“, – ამბობს თავაძე.
შედეგად, მხოლოდ ისეთმა მსხვილმა კომპანიებმა, როგორიცაა ხარება და დუგლაძის მეღვინეობა, რომლებიც წელიწადში რამდენიმე მილიონ ბოთლს აწარმოებენ, მოახერხეს ჩინეთის ბაზარზე შეღწევა.
თავაძის თქმით, „დიდი წარმოების დიდი მოცულობის მქონე კომპანიებს აქვთ შესაძლებლობა დაუკავშირდნენ მსხვილი გაყიდვების აგენტებს, მაგრამ მცირე საწარმოებისთვის, რომლებიც წელიწადში 20 ათას ბოთლს ყიდიან, ეს ძალიან რთულია. ჩინეთის მასშტაბისთვის ეს მაჩვენებელი აბსოლუტურად უმნიშვნელოა და აგენტების დაინტერესება ამ რაოდენობით რთულია“.
საქართველოს გამოცდილება გვაძლევს საფუძველს ვივარაუდოთ, რომ სერბეთის იმედი, ჩინეთში ღვინის ექსპორტის ბუმის შესახებ, გადაჭარბებულია.
სერბეთიდან ჩინეთში ექსპორტი საგრძნობლად გაიზარდა ბოლო წლებში, მაგრამ, როგორც ქართულ-ჩინური ვაჭრობის ზრდის შემთხვევაში, ძირითადად სპილენძის ექსპორტის გამო. ოფიციალური მონაცემებით, მიმდინარე წლის პირველ შვიდ თვეში სპილენძისა და მადნის ექსპორტმა ჩინეთში ექსპორტის მთლიანი ღირებულების 93 პროცენტზე მეტი შეადგინა. ანალოგიური ვითარება იყო გასულ წელსაც – 1,1 მილიარდი ევროს საექსპორტო მოცულობიდან 980 მილიონ ევროზე მეტი სპილენძსა და მადნებზე მოვიდა.
ქართველი მეღვინეების იმედგაცრუების მიუხედავად, საქართველოს შეთანხმება ჩინეთთან თავისუფალი ვაშჭრობის შესახებ, სავარაუდოდ, უკეთესია, ვიდრე ამ შეთანხმების გარეშე ყოფნა – ბოლოს და ბოლოს, საქართველოს ექსპორტმა ჩინეთში 2022 წელს 694 მილიონ დოლარზე მეტი შეადგინა, 2017 წელს არსებული დაახლოებით 190 მილიონი აშშ დოლარიდან. „მოლოდინი ყოველთვის უფრო მაღალია, ვიდრე რეალობა, მაგრამ თუ შეთანხმების შედეგებს შევაფასებთ, დადებითია“, – ამბობს საქართველოს ექსპორტის განვითარების ასოციაციის ხელმძღვანელი გიორგი გუდაბაძე.
ამ მოსაზრებას Business Insider-ის დამფუძნებელი გიორგი აბაშიშვილი იზიარებს. “ძნელია ამ ხუთი წლის შეფასება პანდემიის გამო… მაგრამ საქართველოსთვის ძალიან მნიშვნელოვანია სავაჭრო ბაზრის დივერსიფიკაცია, განსაკუთრებით რუსეთ-უკრაინის ომის შემდეგ,” – ამბობს ის.
გიორგი გუდაბანძის თქმით, საქართველოს უმთავრეს ამოცანად რჩება ჩინეთთან ინფრასტრუქტურული კავშირების განვითარება, „რომ დაიფაროს საქართველოსა და ჩინეთს შორის დიდი მანძილი და გამოიყენებული იყოს ჩვენი უნიკალური პოტენციალი, როგორც ევროპისა და აზიის დამაკავშირებელი ლოგისტიკური ჰაბის“.
მიმდინარე წლის ივნისში ჩინეთმა და საქართველომ ურთიერთობების დონე უკვე „სტრატეგიულ პარტნიორობამდე“ აიყვანეს. ჩინელებმა ასევე გამოიჩინეს ინტერესი ანაკლიის ღრმაწყლოვანი პორტის საკამათო პროექტის მიმართ, რაც მიუთითებს განახლებული ინტერესის შესახებ საქართველოს, როგორც სატრანზიტო დერეფნის მიმართ.
მსგავსი პრობლემაა სერბეთში. პროფესორ ბელიჩის თქმით, გარდა მასშტაბის პრობლემისა, არის ლოგისტიკის პრობლემაც. სერბული ღვინის ექსპორტთან დაკავშირებით ის კითხულობს: „შეგვიძლია თუ არა საჭირო რაოდენობის წარმოება და გვყავს თუ არა მატარებელი, რომელიც ამ ყველაფერს ჩინეთში მიიტანს?”
საქართველოსა და სერბეთის წინაშე არსებული გამოწვევები მსგავსია და არსებობს საფუძველი ვიფიქროთ, რომ საქართველოს გამოცდილება სერბეთისთვის მნიშვნელოვანი უნდა იყოს. თავისუფალი ვაჭრობ ის შესახებ ახალი შეთანხმება, სავარაუდოდ, გამოიწვევს მთლიანი ვაჭრობის ზრდას ჩინეთსა და სერბეთს შორის, მაგრამ მთავარი აქცენტი გაკეთდება ნედლეულით ვაჭრობაზე, რაც სერბ მეღვინეებს იმედებს გაუცრუებს.
ეს სტატია მომზადდა პროექტის Spheres of Influence Uncovered ფარგლებში
