რუმინეთის არჩევნები: როგორ დაამარცხა ბუქარესტის პროევროპელმა მერმა ულტრამემარჯვენეები საპრეზიდენტო არჩევნებში
არჩევნები რუმინეთში
Novaya Gazeta Europe მასალაზე დაყრდნობით
2025 წლის 18 მაისს რუმინელებმა ახალი პრეზიდენტი აირჩიეს, რომელშიც ბუქარესტის მერმა და პროევროპელმა კანდიდატმა ნიკუსორ დანმა 7%-იანი სხვაობით გაიმარჯვა. მან ხმების 53.6% მოიპოვა და ულტრამემარჯვენე AUR პარტიის ლიდერს, ჯორჯ სიმიონს აჯობა. როგორც რუმინეთიდან რეპორტაჟში ხაზგასმით აღნიშნავს „ნოვაია გაზეტა ევროპას“ სპეციალური კორესპონდენტი ილია აზარი, ეს გამარჯვება გაჭიანურებული პოლიტიკური კრიზისის დასრულება და დემოკრატიულ ინსტიტუტებსა და ანტისისტემურ ძალებს შორის მასშტაბური ბრძოლის ასახვა იყო, რომელშიც სოციალურმა ქსელებმა, პოპულიზმმა, რუსულმა გავლენამ და საზოგადოების დაღლილობამ პოლიტიკური ისტებლიშმენტის მიმართ გადამწყვეტი როლი ითამაშეს.
Novaya Gazeta Europe-ის ბუქარესტის რეპორტაჟის მოკლე შინაარსი:
ულტრამემარჯვენეების გარღვევა და TikTok-ის ფენომენი
კრიზისი 2024 წლის ნოემბერში დაიწყო, როდესაც საპრეზიდენტო არჩევნების პირველ ტურში სენსაციური გამარჯვება მოიპოვა უცნობმა ულტრამემარჯვენე კანდიდატმა, კალინ გეორგესკუმ. მისი გამარჯვება საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა უცხოური ჩარევის მოტივით, კერძოდ, TikTok-ზე აქტიური კამპანიის მოტივით, რომელიც რუსულ სტრუქტურებთან იყო დაკავშირებული. მოგვიანებით გეორგესკუ დააპატიმრეს და ხელახალ არჩევნებში მონაწილეობა აეკრძალათ.
თუმცა, ამან ულტრამემარჯვენეების ტალღა ვერ შეაჩერა. 2025 წლის 4 მაისს გამართულ მეორე ტურში ახალმა ფავორიტმა, AUR პარტიის ხელმძღვანელმა ჯორჯ სიმიონმა, ხმების 41% მიიღო, რითაც ანტიელიტური და ნაციონალისტური დისკურსი განავითარა. მან საჯაროდ დაუჭირა მხარი ჯორჯესკუს და გაიზიარა მისი ბაზა, მათ შორის აპოლიტიკური ჯგუფები, კონსერვატორები, ანტივაქსერები და ტრადიციონალისტები.
TikTok რუმინეთში პოლიტიკური მობილიზაციის მთავარ ინსტრუმენტად იქცა. აქ, რუსეთისა და მოლდოვასგან განსხვავებით, მოსახლეობის თითქმის ნახევარი იყენებს მას – მოზარდებიდან დაწყებული ხანდაზმულებით დამთავრებული. უფრო მეტიც, სწორედ ეს პლატფორმა გახდა ის ადგილი, რომლის მეშვეობითაც ჯორჯესკუმ და შემდეგ სიმიონმა შეძლეს ტრადიციული მედიისა და ინსტიტუტების გვერდის ავლა, რითაც მილიონობით მომხმარებლის გონებაში „ყოფნა“ შექმნეს.
მანიპულირება, სადაზვერვო სააგენტოები და რუსეთი
მიუხედავად იმისა, რომ გეორგესკუს რუმინეთის საიდუმლო სამსახურების „არსებად“ მოიხსენიებენ, ანალიტიკოსები თვლიან, რომ მოგვიანებით ის კონტროლიდან გამოვიდა და უფრო ფართო გეოპოლიტიკურ თამაშებში ინსტრუმენტად იქცა. ზოგიერთი ექსპერტი მის ზრდას რუსი ტროლების აქტივობას და გაუმჭვირვალე წყაროებიდან საარჩევნო კამპანიის დაფინანსებას მიაწერს.
„GlobalFocus“-ის ანალიტიკოსი ოანა პოპესკუ-ზამფირი აღნიშნავს, რომ არჩევნების გაუქმება იურიდიულად გამართლებული და აუცილებელი იყო დემოკრატიის დასაცავად, მანიპულაციებისა და ჯორჯესკუს ონლაინ პოპულარიზაციაზე დახარჯული მილიონების გათვალისწინებით. თუმცა, კრიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ მთავრობის რეაგირება დაგვიანებული და არასაკმარისად ახსნილი იყო – საზოგადოებას არ უთხრეს, თუ რა არის „ასტროტურფინგი“, როგორ მუშაობს ციფრული პროპაგანდა და რატომ იყო ჩარევა საშიში.
პოლიტოლოგი არმანდ გოშუ კი ეჭვობს, რომ არსებობს რუსეთის ჩარევის დამაჯერებელი მტკიცებულებები. ის ამტკიცებს, რომ ულტრამემარჯვენე კამპანიების უმეტესობას არა იმდენად კრემლის მარიონეტები, არამედ რუმინეთის შიდა ელიტები მართავენ, რომლებიც რადიკალებს ზეწოლისა და მანიპულირების ინსტრუმენტად იყენებენ.
ჯორჯე სიმონი ფაშისტია თუ პრაგმატიკოსი?
AUR-ის ლიდერი, ჯორჯ სიმიონი, ზომიერების იმიჯის შენარჩუნებას ცდილობდა: მან საჯაროდ დაგმო რუსეთი, როგორც აგრესორი, თავი აარიდა ევროკავშირსა და ნატოზე პირდაპირ თავდასხმებს, მაგრამ ამავდროულად ავრცელებდა შეთქმულების თეორიებს, იაფ საცხოვრებელს გვპირდებოდა და ოპონენტებს უცხოელ აგენტებთან კავშირში ადანაშაულებდა. მისი სტილი აგრესიული და პოპულისტურ-თეატრალურია: პარლამენტში ჩხუბიდან ოპონენტების მიმართ მუქარამდე.
ექსპერტები მის ნამდვილ ბუნებასთან დაკავშირებით ორად იყოფა. ერთი ნაწილი მას სპეცსამსახურებში შიდა კინკლაობისა და პოლიტიკური „კარტელის“ პროდუქტად მიიჩნევს, მეორე ნაწილი კი „სასარგებლო იდიოტად“, რომელიც უნებლიეთ კრემლის ხელს უწყობს. ის ნამდვილად არ არის პრორუსული პირდაპირი გაგებით, მაგრამ დამკვირვებლების აზრით, მისი გამარჯვება გამოიწვევდა უკრაინის მხარდაჭერის შემცირებას, რუმინეთის იზოლაციას ევროკავშირიდან და ევროპული კურსის ძირს უთხრიდა.
საზოგადოება ევროკავშირსა და ჩაუშესკუს ნოსტალგიას შორის
ულტრამემარჯვენეების მხარდაჭერა აიხსნება არა მხოლოდ გარე ჩარევით, არამედ ღრმა სოციალური უკმაყოფილებითაც. რუმინეთი ევროკავშირის ერთ-ერთ უღარიბეს ქვეყნად რჩება, სადაც სიღარიბის დონე 27%-ს აჭარბებს, ხოლო პოლიტიკური ინსტიტუტებისადმი ნდობა მინიმუმამდეა დაყვანილი. ხალხი დაიღალა სოციალ-დემოკრატებისა და ნაციონალ-ლიბერალების კოალიციის მარადიული მმართველობით, ბევრი ამომრჩეველი პროტესტის ნიშნად აძლევს ხმას და არა საკუთარი რწმენის შესაბამისად.
ასევე არსებობს ერთგვარი „ნოსტალგია ჩაუშესკუს მიმართ“: ახალგაზრდები, რომლებმაც დიქტატურა არ გადაიტანეს, უფასო ბინებსა და სტაბილურობაზე საუბრობენ – და, სამწუხაროდ, ამას სერიოზულად აღიქვამენ. ისინი ჯორჯესკუსა და სიმიონის TikTok კამპანიების მთავარი აუდიტორია გახდნენ. მათთვის წინააღმდეგობის გაწევა რთულია – კამპანიის ძველი მეთოდები არ მუშაობს, ქუჩებში საარჩევნო რეკლამა აკრძალულია და ხმებისთვის ბრძოლა ალგორითმებში გადავიდა.
ნიკუსორის გამარჯვება: ჩუმი ტექნოკრატი, როგორც იმედის სიმბოლო
ნიკუსორ დანი ყოფილი მათემატიკოსი, ურბანული აქტივისტი და ბუქარესტის მერია. მან თავისი პოლიტიკური კარიერა მწვანე სივრცეებისა და კულტურული მემკვიდრეობისთვის ბრძოლით დაიწყო და ყოველთვის დისტანციას იკავებდა მთავარი პარტიებისგან. მისი სტილი რაციონალური და მოსაწყენია, მაგრამ პოპულისტური სიგიჟის კონტექსტში ეს უპირატესობად იქცა. ქარიზმას, ძირითადი ელიტების მხარდაჭერისა და პროვინციული რესურსების ნაკლებობას მიუხედავად, მან შეძლო პროევროპული ელექტორატის გაერთიანება.
ლიბერალური USR პარტიაც კი, რომლის მონაწილეობითაც პირველ არჩევნებში ელენა ლასკონი იყრიდა კენჭს, საბოლოოდ დენის მხარდაჭერაზე გადავიდა და ის ულტრამემარჯვენეების ერთადერთ რეალურ ალტერნატივად აღიარა. აგრესიისა და ისტერიის ფონზე, მისი სლოგანი „პატიოსანი რუმინეთი“ თავშეკავებული, მაგრამ გულწრფელი ჩანდა.
ორბანიზაცია რუმინული სტილით: რატომ აშინებს ლიბერალებს უნგრული სცენარი
მიუხედავად იმისა, რომ უნგრეთის პრემიერ-მინისტრ ვიქტორ ორბანის სახელი ოფიციალურ საარჩევნო კამპანიაში პირდაპირ არასდროს ხსენებულა, რუმინეთის არჩევნებს მისი ჩრდილი აწუხებდა. ორბანი ისეთი პოლიტიკური შაბლონია, რომლისაც ბუქარესტში ეშინიათ და რომელსაც ულტრამემარჯვენე AUR აღმერთებს. მისი სტრატეგია: წინასწარმეტყველური რიტორიკა „გარე კონტროლის“, „ტრადიციული ღირებულებების“, ბრიუსელთან მუდმივი კონფლიქტი და სოციალური მედიის ოსტატურად გამოყენება – იდეალურად ჯდება სიმიონისა და გეორგესკუს კონტექსტში.
პოლიტოლოგი კრისტიან პირვულესკუ პირდაპირ ამბობს: სიმიონი რუმინელი ორბანია, მაგრამ ქარიზმა, დიპლომატია და საერთაშორისო წონა არ გააჩნია. მისი პარტია AUR, უნგრული FIDESZ-ის მსგავსად, ანტისისტემურ, ეროვნულ-კონსერვატიულ რიტორიკაზეა აგებული, სადაც სახელმწიფო „ქვეყნის რუმინელებისთვის დაბრუნებას“ ჰპირდება, ხოლო ევროკავშირი პარტნიორიდან კოლონიზატორად გარდაიქმნება.
მსგავსება არა მხოლოდ იდეოლოგიური, არამედ ინსტიტუციურიცაა. ორბანის მსგავსად, სიმიონმაც აჩვენა დემოკრატიული პროცედურების გამოყენების ხელოვნება თავად დემოკრატიის ძირის გამოთხრისთვის. ის უარყოფს ლიბერალურ დღის წესრიგს, არასამთავრობო ორგანიზაციებს ღალატში ადანაშაულებს, „ქვეყნის გარე გავლენისგან გაწმენდას“ სთავაზობს და თავის აგრესიულ რიტორიკას „სუვერენიტეტსა“ და „ეროვნულ აღორძინებაზე“ საუბრით ფარავს. უკრაინაში ომის მიმართ დამოკიდებულებაც კი მსგავსია: სიტყვებით, არის აგრესიის დაგმობა, მაგრამ სინამდვილეში არის კიევის მხარდაჭერის კრიტიკა და განცხადებები საკუთარი ხალხის ზიანის შესახებ.
აზარის ანგარიშში ექსპერტები მიმდინარე მოვლენებს პირდაპირ „რუმინეთის ორგანიზაციას“ უწოდებენ და სწორედ ეს ვექტორი განიხილება, როგორც ქვეყნის ევროპული მომავლისთვის ყველაზე რეალური საფრთხე. უნგრეთთან პარალელი განსაკუთრებით მტკივნეულია რუმინეთის ლიბერალური ელიტისთვის, რადგან ბუდაპეშტი ბოლო წლებში ევროპული ღირებულებების უკუქცევის სიმბოლოდ იქცა: სასამართლოებზე ზეწოლა, მედიის ხელში ჩაგდება, ანტიიმიგრანტული ისტერია და კრემლთან აშკარა ფლირტი.
მაგრამ მთავარი ისაა, თუ როგორ მიიღებს ამას საზოგადოება. უნგრეთში ორბანი იმარჯვებს არა იმიტომ, რომ მას ოპონენტები არ ჰყავს, არამედ იმიტომ, რომ დაღლილობამ და ცინიზმმა საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი ავტორიტარიზმის რისკების მიმართ ყრუ გახადა. რუმინეთში, როგორც აზარი აჩვენებს, ეს ეტაპი ახლა იწყება და ამიტომ ქვეყნის ორიენტაციისთვის ბრძოლა მწვავდება.
თუ სიმიონი და აურ-აშშ გაძლიერებას გააგრძელებენ, რამდენიმე წელიწადში რუმინეთს უნგრეთის ტრაექტორიის გამეორების რისკი ემუქრება: ოფიციალურად დარჩეს ევროკავშირში, სინამდვილეში კი შიგნიდან საბოტირება მოახდინოს მის ღირებულებებზე.
გაურკვეველი გამარჯვება: როგორ მობილიზდა პროევროპული რუმინეთი
დენის წარმატებას ხელი შეუწყო მეორე ტურის წინა ბოლო კვირებში მასშტაბურმა მობილიზაციამ: 9 მაისს პროევროპული მსვლელობა, კრეატიული სოციალური მედიის კამპანიები, ჟურნალისტების, აქტივისტების და თუნდაც ომის კორესპონდენტის, რადუ ჰოსუს მოულოდნელი მხარდაჭერა, რომელმაც ბრძანება ზელენსკისგან მიიღო. ათასობით მუქარის მიუხედავად, ჰოსუმ ღიად დაუჭირა მხარი ნიკუსორს და ეს ევროკავშირისკენ მიმავალი კურსის შენარჩუნებისა და უკრაინის მხარდაჭერის აუცილებლობით ახსნა.
დენის მხარდამჭერები ამტკიცებდნენ, რომ საქმე მხოლოდ პრეზიდენტის არჩევის კი არა, ცივილიზაციური გზის არჩევას ეხებოდა. მათი მტკიცებით, სიმიონის გამარჯვების შემთხვევაში, უკრაინისთვის სატრანზიტო დახმარება შეწყდებოდა, ქვეყანა ევროკავშირს დაშორდებოდა და ულტრამემარჯვენეებს კარტ-ბლანშის უფლება მიეცათ, რომ ხრახნები გაემკაცრებინათ.
პოლიტიკური ელიტა ინტერესებსა და პრინციპებს შორისაა გახლეჩილი
მმართველმა სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ (PSD), რომლის გავლენაც მცირდება, უარი თქვა ფინალისტთაგან რომელიმეს მხარდაჭერაზე. ამან განხეთქილება გამოიწვია თავად პარტიის შიგნითაც კი. სენატორი ვიქტორია სტოიკუ ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვანთაგან, ვინც საჯაროდ დაუჭირა მხარი დენს და თქვა, რომ „ზოგჯერ ქვეყნის ინტერესები პარტიულ ერთგულებაზე მნიშვნელოვანია“.
თუმცა, მისი კოლეგების უმეტესობამ თავი შეიკავა. მიზეზები ის არის, რომ USR-მა და დენმა დიდი ხანია პოლიტიკური კაპიტალი PSD-სთან ანტაგონიზმზე დააგროვეს, რითაც მათ ელექტორატს სტიგმატიზირებას ახდენდნენ. შედეგად, პროევროპული ძალები გაყოფილი დარჩნენ, ხოლო ულტრამემარჯვენეები გაერთიანებული.
TikTok, როგორც ბრძოლის ველი
როგორც აზარი ხაზს უსვამს, TikTok უბრალოდ ინსტრუმენტზე მეტი გახდა — მან ჩაანაცვლა საარჩევნო კამპანია, მედია და პოლიტიკური დისკუსიაც კი. პარტიები ქმნიან ურთიერთმოწონებების ქსელებს პოსტების ხილვადობის გასაზრდელად. სწორედ აქ შეიცვალა გონებისთვის ბრძოლა, განსაკუთრებით კლასიკური ინსტიტუტებისადმი ნდობის სრული დაკარგვის კონტექსტში.
სიმბოლურია, რომ ევროპის მხარდამჭერი აქცია ევროვიზიის გამარჯვებული სიმღერით „Insieme: 1992“ დასრულდა – თითქოს რუმინეთი კვლავ ისტორიულ გზაჯვარედინზე იმყოფებოდა ევროპის ოცნებასა და პოპულისტური რეაქციის კოშმარს შორის.
დასკვნა: ევროპა თუ უფსკრული?
რუმინეთი, რეგიონის სხვა ქვეყნების მსგავსად, დღეს ზღვარზეა. დენის გამარჯვება იდეოლოგიის გამარჯვება კი არა, ულტრამემარჯვენე რევანშის საფრთხის წინააღმდეგ ფართო მობილიზაციის შედეგია. მაგრამ მუქარები არ გაქრა. ეკონომიკური კრიზისი, ელიტის დაღლილობა, პოპულისტური ნარატივები და TikTok-ის გავლენა კვლავაც ქმნის ნიადაგს რადიკალიზმის ახალი ტალღისთვის.
როგორც რეპორტაჟის ერთ-ერთი გმირი, რუმინელი კრისტა, რომელიც პროევროპულ მარშში მონაწილეობდა, აჯამებს:
„ჩვენ აქ ვართ, რადგან არ გვინდა დაბრუნება – არც საბჭოთა კავშირში, არც ჩაუშესკუსთან და არც პუტინთან. მაგრამ თუ სხვებს არ დავარწმუნებთ, ყველაფერი შეიძლება ისევ განმეორდეს.“
