რომის სტატუტის რატიფიცირება: წავა თუ არა სომხეთის ხელისუფლება რუსეთის წინააღმდეგ
რომის სტატუტის რატიფიცირება სომხეთის მიერ
სომხეთის განზრახვას, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის სტატუტის რატიფიცირება მოეხდინა, რუსეთის მწვავე რეაქცია მოჰყვა. მოსკოვიდან სხვადასხვა ანალიტიკოსების პირით მათ ერევანი გააფრთხილეს „ამ ნაბიჯის არასასურველობის შესახებ“.
რუსული საინფორმაციო სააგენტო TASS, საგარეო საქმეთა სამინისტროს წყაროზე დაყრდნობით, იტყობინება: „მოსკოვი აბსოლუტურად მიუღებლად მიიჩნევს ოფიციალური ერევნის გეგმებს, შეუერთდეს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის წესდებას ბოლო უკანონო და იურიდიულად ბათილი ორდერების ფონზე.”
რომის სტატუტი არის საერთაშორისო ხელშეკრულება, რომელსაც ეფუძნება სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო. ძალაში შევიდა 2002 წლის 1 ივლისს, როდესაც შექმნა სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო, რომელიც მოქმედებს გაერო-ს სისტემასთან ერთად და განახაორციელებს მართლმსაჯულებას ისეთ განსაკუთრებით სერიოზულ დანაშაულებთან დაკავშირებით, რომლებიც იპყრობს საერთაშორისო საზოგადოების ინტერესს: გენოციდი, დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ, ომის დანაშაული და აგრესიის დანაშაული (მუხლი 5).
17 მარტს, ICC-მ გამოსცა დაპატიმრების ორდერი რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმირ პუტინისა და რუსეთის ბავშვთა უფლებების კომისრის, მარია ლვოვა-ბელოვას მიმართ. ორივეს აქვს უკრაინელი ბავშვების უკანონო დეპორტაციასა და გადასახლებაში ეჭვმიტანილის სტატუტი.
ყველა ქვეყანა, რომელმაც მოახდინა ხელშეკრულების რატიფიცირება, ვალდებულია გადასცეს ისინი სასამართლოს, თუ ისინი მათ ტერიტორიაზე მოხვდებიან.
სასამართლოს გადაწყვეტილებისთანავე აქტიურად დაიწყო განხილვა, შეიძლებოდა თუ არა პუტინის დაკავება სომხეთში ვიზიტის შემთხვევაში. სიტუაცია მას შემდეგ დაიძაბა, რაც სომხეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ სტატუტის კონსტიტუციურობა ცნო. რამდენიმე მედიამ ეს ინფორმაცია სომხეთის მიერ რომის სტატუტის რატიფიცირებად განმარტა და ჩასვლის შემთხვევაში პუტინის დაკავების შესაძლებლობის შესახებ დაწერა. ფაქტობრივად, სომხეთმა ხელი მოაწერა მას 1999 წელს, მაგრამ მისი რატიფიცირება ამ დრომდე ამ მოუხდენია.
JAMnews-მა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა კითხვით: „რომის სტატუტის რატიფიცირების შემდეგ, სომხეთი ვალდებული იქნება შეასრულოს ჰააგის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, კერძოდ, რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის დაკავებასთან დაკავშირებით?” რედაქცია პასუხს 5 დღის განმავლობაში მიიღებს.
გავარკვიოთ სომეხი ექსპერტების მოსაზრებები იმის შესახებ, წავა თუ არა ქვეყნის ხელისუფლება რომის სტატუტის რატიფიცირებაზე – რუსეთის უარყოფითი რეაქციის მიუხედავად – და შესაძლებელია თუ არა პუტინის დაკავება სომხეთში სტატუტის რატიფიცირების შემდეგ?
მაგრამ ჯერ ერთი დეტალი იმის შესახებ, თუ რატომ დაიწყო სომხეთმა დოკუმენტის რატიფიცირების პროცესი ახლა.
- „ნეტავ იცოდნენ, რა ანტიპათიაა მათ მიმართ სომხეთში“ – პერსონა ნონ გრანტების შესახებ
- „მოსკოვმა გაააქტიურა შანტაჟი“: სომხეთში რუსეთის დუმის სპიკერის განცხადებას აკრიტიკებენ
“რატიფიკაციის გადაუდებელი აუცილებლობა გამოწვეულია სომხეთის ტერიტორიების ოკუპაციის გამო”
მთავრობამ გასული წლის ბოლოს გადაწყვიტა „დაიწყოს ICC-ის წესდების რატიფიცირების პროცესი“. ეს ნაბიჯი აიხსნება „აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ფართომასშტაბიანი სამხედრო აგრესიით სომხეთის სუვერენული ტერიტორიის წინააღმდეგ“ 2021 წლის მაისში და 2022 წლის სექტემბერში:
„აგრესიის შედეგები კვლავ რჩება, ვინაიდან აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები კვლავ განლაგებულია სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენული ტერიტორიის სხვადასხვა ნაწილში, სამოქალაქო დასახლებების მიმდებარე ტერიტორიებზე. იმისათვის, რომ სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენული ტერიტორიის წინააღმდეგ აგრესიის დროს ჩადენილ ომის დანაშაულებზე მოქმედი გახდეს ICC-ის წესდება, რატიფიკაციასთან ერთად, აუცილებელია განცხადების მიღება, რომელიც უკუქცევით აღიარებს საერთაშორისო იურისდიქციას. სისხლის სამართლის სასამართლო 2021 წლის 12 მაისის 00:00 საათიდან“.
სომხეთის წარმომადგენელმა საერთაშორისო სამართლებრივ საკითხებში განაცხადა, რომ სტატუტის რატიფიცირების შემდეგ ქვეყანას ექნება შესაძლებლობა აღძრას საერთაშორისო სისხლის სამართლის საქმე.
ჩვენ ვსაუბრობთ ომის დანაშაულებზე, კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებზე, გენოციდზე ან მათ პრევენციაზე.
ქვეყნის შიგნით რატიფიკაციისადმი დამოკიდებულება ორაზროვანია
ერევნის ვალდებულებამ ICC-ის წინაშე რუსეთის პრეზიდენტის სომხეთში დაკავების ორდერთან დაკავშირებით ორაზროვანი ინტერპრეტაციები და რეაქციები გამოიწვია.
ზოგიერთი მიიჩნევს, რომ სომხეთის ვალდებულება გავლენას არ მოახდენს პუტინის დაკავების ორდერზე, რადგან ის სტატუტის რატიფიკაციამდე იყო გაცემული. სხვები მიდრეკილნი არიან იფიქრონ, რომ სომხეთი მაინც იძულებული იქნება შეასრულოს ნაკისრი ვალდებულებები და თავი ძალიან სარისკო მდგომარეობაში ჩააგდოს.
რომის სტატუტში შეერთების შესახებ უარყოფითი აზრი გამოთქვა ყოფილმა მმართველმა პარტიამ. სომხეთის რესპუბლიკურმა პარტიამ გადაწყვეტილებას “პოლიტიკური შიზოფრენია” უწოდა და გააფრთხილა ფაშინიანი “ქვეყნისთვის არაპროგნოზირებადი შედეგების შესახებ”.
რესპუბლიკელებს ეჭვი ეპარებათ, რომ სტატუტის რატიფიცირება სასარგებლო იქნება სომხეთის ინტერესებისთვის, „რადგან ICC უკიდურესად პოლიტიზირებული ორგანოა, რომელსაც რუსეთის ფედერაცია, აშშ და ჩინეთიც კი არ უერთდებიან“.
თუ სომხეთის ხელისუფლება უარს იტყვის დაწყებული რატიფიკაციის პროცესის დასრულებაზე, ისინი „დაკარგავენ შესაძლებლობას, შეიტანონ სარჩელი აზერბაიჯანის პრეზიდენტის, ილჰამ ალიევის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოში“, განაცხადა უფლებადამცველმა არტურ საქუნცმა. მისი აზრით, სომხეთს პუტინის ბედი კი არ უნდა აწუხებდეს, არამედ სომხეთის ინტერესებიდან უნდა გამოვიდეს.
არა ხზმალიანი, საერთაშორისო იურისტი
პუტინი სომხეთში ხელშეუხებელი რჩება
„საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომ რომის სტატუტით გათვალისწინებული ვალდებულებები შეესაბამება სომხეთის ფუნდამენტურ კანონს, საშუალებას აძლევს პარლამენტს მოახდინოს მისი რატიფიცირება. ხელისუფლების პოლიტიკური ნების გარდა, ამას ამ დროისთვის ვერაფერი შეუშლის ხელს.
მიმაჩნია, რომ ICC-ის იურისდიქციის რეტროაქტიული აღიარება, 2021 წლის 10 მაისიდან, ეხება მხოლოდ სომხეთის ნაწილს. დანარჩენისთვის, უკრაინის ნაწილის ჩათვლით, სომხეთი უკუქცევით ვალდებულებებს ვერ აიღებს.
მას შემდეგ, რაც რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმირ პუტინის დაკავების ორდერი გამოიცა იმ დროს, როდესაც სომხეთს ჯერ არ აქვს მოხდენილი რომის სტატუტის რატიფიცირება და არ არის ICC-ის წევრი, პუტინის იმუნიტეტის მოთხოვნა სომხეთის ტერიტორიაზე გაგრძელდება. რუსეთს სანერვიულო არაფერი აქვს.
მოსკოვი ან უფრო შეშფოთებულია აზერბაიჯანის საერთაშორისო სასამართლოს მიერ აზერბაიჯანის ოფიციალური პირების შესაძლო სისხლისსამართლებრივი დევნის გამო, ან ამ გზით ცდილობს როგორც ICC-ის, ისე თავად სომხეთის დისკრედიტაციას“.
ანდრიას ღუკასიანი, პოლიტოლოგი
სტატუტის რატიფიცირება იყო სომხეთის ვალდებულებების ნაწილი ევროკავშირის წინაშე
„2019 წლის 1-ელ მარტს ძალაში შევიდა სომხეთსა და ევროკავშირს შორის ყოვლისმომცველი და გაძლიერებული პარტნიორობის შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც სომხეთის ერთ-ერთი ვალდებულებაა რომის სტატუტის რატიფიცირება.
1999 წელს სომხეთმა ხელი მოაწერა რომის სტატუტს, მაგრამ არ მოახდინა მისი რატიფიცირება, რადგან 1995 წლის კონსტიტუცია არ ითვალისწინებდა სომხეთის მოქალაქეების დევნას ეროვნული მართლმსაჯულების სისტემის მიღმა. მაგრამ 2005 და 2015 წლებში ქვეყნის კონსტიტუციაში შეტანილმა ცვლილებებმა გააუქმა ეს შეზღუდვა“.
პოლიტიკური რეალობა და დაპირისპირება
„თუ სომხეთი თავს რუსეთის მოკავშირედ თვლის, მაშინ მას არ შეუძლია რუსეთის ფედერაციის ქმედებები საერთაშორისო სამართლის დარღვევად მიიჩნიოს. შესაბამისად, მან უნდა აღიაროს რუსეთის კანონიერი აგრესია უკრაინის წინააღმდეგ, რუსეთის მხრიდან ყველა გენოციდური გამოვლინება, მათ შორის ბავშვების გატაცება, უკრაინელი ბავშვების იძულებით დეპორტაცია რუსეთის ტერიტორიაზე და ა.შ.
ეს ყველაფერი ასახავს იმ წინააღმდეგობას, რომელიც არსებობს. შეუძლებელია სომხეთსა და ევროკავშირს შორის ყოვლისმომცველი და გაძლიერებული პარტნიორობის შესახებ შეთანხმება და ამავე დროს სომხეთი დარჩეს რუსეთის ფედერაციის სამხედრო-პოლიტიკურ მოკავშირედ.
ეს არის ურთიერთსაწინააღმდეგო ვალდებულებები და სომხეთს მოუწევს უარი თქვას ერთ-ერთ მათგანზე. ეს არის მოსკოვის რეაქცია“.
რატიფიკაცია სომხეთს ვალდებულებებს გაუჩენს
„რომის სტატუტის რატიფიკაცია გულისხმობს, რომ სომხეთი იღებს ვალდებულებას შეასრულოს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოთხოვნები, მათ შორის ვლადიმირ პუტინისა და სხვათა მიმართ გაცემული ორდერების მიმართ.
რუსეთის პრეზიდენტისა და ბავშვთა ომბუდსმენის, ლვოვა-ბელოვას დაკავების ორდერები საჯაროა, მაგრამ შესაძლოა ჯერ კიდევ არსებობდეს გამოუქვეყნებელი ორდერები, რომლებსაც ICC საიდუმლოდ ინახავს – საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე ან სხვა მოსაზრებების გამო – მათ შორის მართლმსაჯულების თავიდან აცილების მიზნით.
საბედისწერო არჩევანის წინ
„ეს არის პოლიტიკური საკითხი. შესაძლოა პარლამენტმა არ მოახდინოს წესდების რატიფიცირება, რადგან სომხეთი სერიოზული არჩევანის წინაშე დგას.
ან ქვეყანა ირჩევს დასავლურ გზას, ეყრდნობა სომხეთსა და ევროკავშირს შორის ყოვლისმომცველი და გაძლიერებული პარტნიორობის შეთანხმებას, ან რუსეთთან ერთად ეწინააღმდეგება ევროკავშირსა და აშშ-ს. სომხეთისთვის ამ ორ სახელმწიფოს შორის ლავირება უკვე შეუძლებელია.
არის კიდევ ერთი ვარიანტი. სომხეთს შეუძლია აირჩიოს საერთაშორისო ნეიტრალიტეტი, როგორიცაა, მაგალითად, თურქმენეთი, ავსტრია ან შვეიცარია და დარჩეს თანაბარი დისტანციით კონფლიქტის ყველა მხარესთან.
მაგრამ თავად რუსეთი სომხეთს მკაცრი არჩევანის წინაშე აყენებს: არჩევანმა რომის სტატუტით ნაკისრი ვალდებულებების სასარგებლოდ შეიძლება გამოიწვიოს სომხეთისთვის რუსეთთან ორმხრივი ურთიერთობების გაფუჭება.
რუსეთის ფედერაციას შეუძლია დაარღვიოს შეთანხმებები ერთობლივი საჰაერო თავდაცვის, ჯარების ერთობლივი დაჯგუფების, სომხეთში რუსეთის შეიარაღებული ძალების ბაზირების შესახებ და ასევე, ეკონომიკურ საკითხებზე შეთანხმებების შესახებ.
და ამ ყველაფერმა შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა პოლიტიკური და ეკონომიკური შედეგები.“
რუსეთის ნერვული რეაქცია
„ტასსი”, რომელიც აცხადებს „ერევნის განზრახვის მიუღებლობას შეუერთდეს რომის სტატუტს“ და აფრთხილებს „უკიდურესად ნეგატიური შედეგების შესახებ“, ეხება არა მხოლოდ რუსეთის ოფიციალურ საგარეო საქმეთა სამინისტროს, არამედ დეპარტამენტის გარკვეულ „წყაროებსაც“.
ანუ, რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრო შეგნებულად წავიდა ინფორმაციის ასეთ „გაჟონვაზე“, მაგრამ ჯერჯერობით ეს ოფიციალურ პოზიციად ვერ მიიღება. მაშასადამე, რომის სტატუტის ბედი, მისი რატიფიცირება დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ შეთანხმდებიან მოსკოვი და ერევანი.
სომხეთს აქვს მიზეზები, რატომ უნდა შეუერთდეს ICC-ს. ეს არის ვალდებულება ევროკავშირის წინაშე, ასევე აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მიერ მისი ტერიტორიების ოკუპაცია და ლაჩინის დერეფანთან დაკავშირებული სიტუაცია. მთიანი ყარაბაღის გარესამყაროსთან დამაკავშირებელი ერთადერთი გზა აზერბაიჯანელებმა სამი თვეა გადაკეტეს, 120 000 ადამიანი კი ჰუმანიტარულ კრიზისშია.
მე არ ვფიქრობ, რომ მოსკოვმა აზერბაიჯანზე უნდა ინერვიულოს, მაგრამ აქ აზერბაიჯანს შეუძლია იდარდოს საკუთარ თავზე და მის პრეზიდენტზე, რომლის პასუხისგებაში მიცემა შესაძლებელია. კრემლს კი შეუძლია, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე, ხელი შეუწყოს აზერბაიჯანის დღის წესრიგს სომხეთში, რაც არაერთხელ გვინახავს“.
