რეგიონული პროცესები სომხური ინტერესების გათვალისწინების გარეშე? მოსაზრება
რეგიონის მთავარი მოთამაშეების ინტერესები
სამხრეთ კავკასია კვლავ პოლიტიკურ ტურბულენტობაშია. სომხეთის ირგვლივ მიმდინარეობს პროცესები, რომლებშიც, ადგილობრივი ანალიტიკოსების აზრით, თავად სომხური ინტერესები არ არის გათვალისწინებული – მთავარი მოთამაშეები იკრიბებიან და განიხილავენ რეგიონულ პრობლემებს, შეთანხმდებიან გავლენის ზონების გადანაწილებაზე და ცდილობენ „საბანი გადაიხურონ“.
ზოგიერთი სომეხი პოლიტოლოგის აზრით, მხოლოდ უკვე მიღებული გადაწყვეტილებების შესრულებაა მოსალოდნელი, უთანხმოება კი სამხედრო ესკალაციითას გამოიწვევს.
ანალიტიკოსის მოსაზრება რეგიონში არსებულ ვითარებაზე.
ჰაკობ ბადალიანი, პოლიტიკური კომენტატორი
თურქეთი აცხადებს, რომ არის დასავლური ინტერესების მოდერატორი
„ზოგადად, რეგიონი კვლავაც განიცდის მსოფლიოს გლობალური გადანაწილების პროცესს. და, რა თქმა უნდა, როგორც პირდაპირი რეგიონული მოთამაშეები (თურქეთი, რუსეთი, ირანი), ისე აშშ ცდილობენ იბრძოლონ სამხრეთ კავკასიაში მაქსიმალური გავლენისთვის.
თითოეულ მათგანს აქვს თავის მიდგომა, მაგრამ ირანი, რუსეთი და თურქეთი, მიუხედავად მნიშვნელოვანი განსხვავებებისა და სტრატეგიული კონკურენციისა სხვადასხვა საკითხებში, პოულობენ საერთო ენას, რათა თავად მოაგვარონ საკითხები და შეზღუდონ დასავლეთის ჩარევა და პირდაპირი გავლენა.
ამავდროულად, თურქეთს სურს გახდეს დასავლური ინტერესების მოდერატორი.
დიდ სახელმწიფოებს სურთ სიტუაციაზე გავლენის მოხდენა სხვადასხვა მოთამაშეების მეშვეობით, რათა თავად გადაწყვიტონ ორი მნიშვნელოვანი საკითხი, მაგრამ აშშ არ აპირებს რეგიონზე პირდაპირი გავლენის მოხდენას.
ეს ორი საკითხია:
- ბირთვული პროგრამა და ირანთან ურთიერთობების შემდგომი განვითარების პერსპექტივები;
- რუსეთის პოზიციის შესუსტების სურვილი ორმხრივი ურთიერთობების სფეროში მისი ჩართვის მიზნით.
თურქეთი აქ განიხილება როგორც ერთ-ერთი, ან მთავარი ინსტრუმენტი, რომელსაც ესმის, რომ თუ ამ ლოგიკურ ჯაჭვში არ განლაგდება, დაკარგავს დასავლეთის მხარდაჭერას და შესაბამისად, წონას. ამის შემდეგ კი რუსეთი და ირანი დაიწყებენ მასთან სხვაგვარად, უფრო თავდაჯერებულად საუბარს“.
ომი, როგორც პრობლემების გადაჭრის გზა
„ამ ვითარებაში ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ რეგიონში განვითარებული მოვლენები არ გადავიდეს სამხედრო ესკალაციის ეტაპზე, როდესაც მოთამაშეები მიდიან კონსენსუსამდე, რომ ომი არის ერთადერთი ინსტრუმენტი საკითხების გადასაჭრელად. ეს არის მთავარი რისკი სომხეთისთვის და არა მარტო დღეს, არამედ მომდევნო წლებშიც.
ბევრმა სხვადასხვა ფაქტორმა შეიძლება გამოიწვიოს ომი. საქმე იმაშია, რომ სომხეთზე ამ შემთხვევაში არაფერია დამოკიდებული
და მაინც, სომხეთისთვის მიუღებელია ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც გამოიწვევს ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევას და საზღვრების ხელშეუხებლობას.
ამიტომ სუვერენიტეტის, მათ შორის პოლიტიკური სუვერენიტეტის საკითხი ჩვენთვის პრიორიტეტულია. ეს არის ძალიან მძიმე საკითხი, მაგრამ ეს უნდა იყოს ჩვენი სახელმწიფოს სტრატეგიული მიმართულება.“
მოლოდინი
„რეგიონის თითოეულ მთავარ მოთამაშეს (ირანი, რუსეთი, თურქეთი, აშშ) აქვს საკუთარი მოლოდინი სომხეთისგან – სომხეთმა უნდა იმუშაოს ყველასთან და ამავე დროს, შეეცადოს უზრუნველყოს ურთიერთობების ბალანსი, რათა არ იყოს დამოკიდებული ერთ ქვეყანაზე – მაქსიმალურად უნდა გავანეიტრალოთ რომელიმე ერთი მოთამაშის გავლენა.
ირანი, რუსეთი და თურქეთი რეგიონში მონოპოოლისთვის იბრძვიან – მნიშვნელოვანია ამ რეალობის გათვალისწინება და საკუთარი სამოქმედო გეგმის შემუშავება. ჩვენ ვერ წავალთ კონფროტაციაზე რადგან მისი ფასი ჩვენთვის ძალიან მაღალი იქნება.
ერთადერთი ის არის, რომ ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ შევინარჩუნოთ და გავაღრმაოთ ურთიერთობა დასავლეთთან.
ზოგადად, ეს მოთამაშეები ჩვენგან არაფერს ითხოვენ: ყველა საკითხს ერთმანეთთან კოორდინაციით წყვეტენ და ამის მერე გვეუბნებიან ჩვენ, რა გავაკეთოთ – მაგრამ მათ განსხვავებული მოლოდინები აქვთ.
რუსეთი ჩვენგან ელის, რომ მის მიერ მოედანზე ვითამაშოთ – დავემორჩილოთ მის ყველა სცენარს. რუსეთისთვის მნიშვნელოვანია, რომ სომხეთი მის გარეშე ნაბიჯს არ დგამდეს.
დასავლეთთან დაპირისპირების და მის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციების ფონზე, რუსეთი კავკასიას განიხილავს, როგორც მისთვის სასიცოცხლო ლოგისტიკურ კვანძს, სადაც ის დომინანტი იქნება.
სომხეთში სომხურ თამაშს მოელიან:
ერთი მხრივ, ჩვენთვის კარგია, რომ რუსეთი ცდილობს რეგიონში კომუნიკაციების გადარესტარტებას მეორე მხრივ, ცუდია, რადგან ამან შეიძლება გამოიწვიოს ახალი შეთქმულება რუსეთის ფედერაციას, თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის – აქ სომხეთის მუშაობა, როგორც ირანთან, ასევე შეერთებულ შტატებთან, ძალიან მნიშვნელოვანია ბალანსის უზრუნველსაყოფად.
ირანი სომხეთისგან მოელის, რომ რეგიონული გზების განბლოკვისას ირანი-სომხეთის, ირან-რუსეთის, ირანი-საქართველო-შავი ზღვის კომუნიკაცია არ შეწყდება.
მაგრამ ამავდროულად, ჩვენ არ ვიცით, ვისთან შეიძლება შეთანხმდეს თავად ირანი ხვალ, რომელმაც შეიძლება საზღვრის საკითხი ვაჭრობის საგანდ აქციოს. ირანის პოზიცია ამ საკითხთან დაკავშირებით დამაჯერებელ არ არის – მის გარშემო არსებული რთული პროცესების გათვალისწინებით.
იგივეა აშშ-ს შემთხვევაშიც. შეერთებულ შტატებს არ სურს, რომ რუსეთს რამე სიტყვა ჰქონდეს.
Მაგალითად,
- განიხილავს თუ არა აშშ თურქეთისა და აზერბაიჯანის გაძლიერებას რუსეთის გავლენის დასაპირისპირებლად?
- როგორ ახერხებენ ირანთან მოლაპარაკებას.
თურქეთს, თავის მხრივ, სურს, რომ მისი ტეროტირია მისი კონტროლის ქვეშ იყოს და შეეძლოს ნახიჩევანის გავლით აზერბაიჯანთან დაკავშირება. ეს მას რეგიონში კიდევ უფრო გააძლიერებს.
თურქეთსა და აზერბაიჯანს ფეხებზე ჰკიდიათ ეს გზა – მათ შორის რუსული, თორემ ბევრი საკითხი დიდი ხნის წინ მოგვარებული იქნებოდა. მათ სურთ მიიღონ ლაჩინის მსგავსი დერეფანი, რომელიც დააკავშირებს სომხეთსა და მთიან ყარაბაღს. ალიევმა მკაფიოდ განაცხადა, რომ თუ ის არ აკონტროლებს ლაჩინის დერეფანს, მაშინ არავინ უნდა აკონტროლებდეს ზანგეზურის დერეფანს, რომელიც აზერბაიჯანს ნახიჩევანის ექსკლავთან დააკავშირებს. ეს მათი სურვილია.
სომხეთი თანახმაა კომუნიკაციების განბლოკვაზე, მაგრამ კატეგორიულ უარს ამბობს გზების უზრუნველყოფაზე „დერეფნების“ ლოგიკით, რაც ნიშნავს ამ ტერიტორიაზე სუვერენიტეტის დაკარგვას.
ბუნებრივია, ამის ირგვლივ ბევრი ვაჭრობა მიდის.
ომი აჭიანურებს მოთამაშეთა არათანმიმდევრულობას
„ამ ეტაპზე ომის რისკს ჯერ ვერ ვხედავ, რადგან მოთამაშეთა მიდგომები ძალიან განსხვავებულია და ისინი ვერ მიგვიყვანს რაიმე შეთანხმებამდე ჩვენს რეგიონში. მთლიანობაში დისკუსიები მიმდინარეობს ერთად – სირია, უკრაინა, ეს ახალი გეოპოლიტიკური რეალობებია.
მეჩვენება, რომ ერევანი ცდილობს ამის გამოყენებას: აქტიური კომუნიკაციაა აშშ-სთან, ევროპასთან, ინდოეთთან.
ინდოეთს შეუძლია თავდაჯერებულად ლაპარაკი, მას დასაკარგი არაფერი აქვს. მაგრამ საკითხავია, რამდენად დიდი გავლენა აქვს ინდოეთს რეგიონში კავკასიის საკითხებზე. ნებისმიერ შემთხვევაში, ჩვენ უნდა ვიმუშაოთ ყველა ქვეყანასთან, რომელსაც აქვს იგივე პოზიცია სომხეთთან, მაგრამ არ უნდა დავეყრდნოთ მხოლოდ განცხადებებსა და სურვილებს“.
აზერბაიჯანული გაზი ხელს უშლის სომხეთის დასავლეთთან ურთიერთობას
„აზერბაიჯანი ყოველთვის შეეცდება ხელი შეუშალოს ჩვენს ურთიერთობას ევროპასთან, სწორედ ამიტომ, ჩვენ უნდა ჩავრთოთ ეფექტური დიპლომატია და საჯარო პოლიტიკა. ჩვენ უნდა ვიპოვოთ ახალი პოლიტიკური იდეები, რომლებიც შეიძლება იყოს საინტერესო დასავლეთისთვის ამ მიმართულებით ვიმუშაოთ მათთან.
ამავდროულად, უნდა გვესმოდეს, რომ აზერბაიჯანი და თურქეთი არასოდეს იქნებიან ნაკლებად მნიშვნელოვანი ევროპისა და შეერთებული შტატებისთვის , ვიდრე სომხეთი.
ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ შევძლოთ შევინარჩუნოთ დაბალანსებული ურთიერთობა როგორც რუსებთან, ასევე ევროპელებთან. ჩვენთვის არასასურველია მარტო რუსეთთან მუშაობა, არამედ დასავლეთთან მუშაობა იგივე რუსეთის წინააღმდეგ.
რა თქმა უნდა, რუსეთი ძალიან ეჭვიანობს სომხეთის მიერ დასავლეთისკენ გადადგმული უმცირესი ნაბიჯებითაც კი – მაგრამ სხვა გზა არ გვაქვს, უნდა ვიმუშაოთ დასავლეთთან.
