ტომ დე ვაალის მოსაზრება: რატომ არის ყარაბაღში მშვიდობა არასაიმედო
10 ნოემბერს, ყარაბაღის საკითხზე გაფორმებული სამმხრივი (აზერბაიჯანი, სომხეთი, რუსეთი) შეთანხმება – არასაიმედო კონსტრუქციაა – მიაჩნია სამხრეთ კავკასიის რეგიონის ევროპელ ექსპერტს, ტომას დე ვაალს.
გამოცემა Carnegie Moscow Centre-ში გამოქვეყნებული მისი ანალიზის მოკლე მიმოხილვა
გეგმის განხორციელება ძალიან რთული იქნება
სისხლიანი შეტაკებები რამდენიმე კვირას გრძელდებოდა, ზავი კი რამდენიმე საათში გაფორმდა.
რუსმა სამხედროებმა ყარაბაღში, ლაჩინის დერეფანში შესვლა უკვე 9-დან 10 ნოემბრის ღამეს დაიწყეს – თუმცა, ჯერ კიდევ რამდენიმე საათით ადრე, სომხეთის ხელისუფლება აცხადებდა, რომ ქალაქ შუშასთვის ბრძოლა გრძელდებოდა.
ყველაფერი ძალიან სწრაფად მოხდა, მაგრამ ნათელია, რომ სცენარი ადრევე მზადდებოდა.
უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში, რუსეთი კონფლიქტის მხარეებს ე.წ. ლავროვის გეგმას სთავაზობდა, მიუხედავად იმისა, რომ საჯაროდ მის არსებობას უარყოფდნენ.
გეგმის არსი შემდეგში მდგომარეობდა: ყარაბაღიდან სომხური შეიარაღებული ფორმირებების ეტაპობრივი გაყვანა და რეგიონში რუსი სამშვიდობოების შესვლა, რომლებიც სომეხი მოსახლეობის უსაფრთხოების გარანტი იქნებოდნენ.
„ასეთი გადაწყვეტილება არ აძლევდა ხელს აშშ-ს, საფრანგეთსა და სხვა ევროპულ ქვეყნებს, რომლებიც კონფლიქტის გადაწყვეტის მრავალმხრივ ფორმატსა და საერთაშორისო სამშვიდობო შეთანხმებას ითხოვდნენ. როგორც ჩანს, რუსული გეგმის მიღება პარიზისა და ვაშინგტონისთვის სიურპრიზი იყო“, – წერს ტომას დე ვაალი.
ახლა სწორედ ლავროვის გეგმა სრულდება – მაგრამ ბაქოსთვის უფრო მომგებიანი პირობებით.
კერძოდ:
- დგინდება თვითონ ყარაბაღის ტერიტორიაზე მხარეების კონტაქტის ახალი ხაზი.
- სომხური მხარე თმობს ტერიტორიებს, მათ შორის, ჰადრუთის რაიონის მნიშვნელოვან ნაწილს.
- დოკუმენტში საერთოდ არ არის ნახსენები მთიანი ყარაბაღის სტატუსი.
კომენტარი ბაქოდან: რა ვქნათ, პუტინს ვებრძოლოთ?
რა მოხდა ბრძოლის ველზე ყარაბაღში? სამხედრო ექსპერტერბის შეფასებები
ერთი შეხედვით შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ რუსეთმა შთამბეჭდავ დიპლომატიურ წარმატებას მიაღწია, თუმცა თავდაპირველად აზერბაიჯანი და თურქეთი ჯაბნიდნენ.
მაგრამ საქმეში ამ 9-პუნქტიანი შეთანხმების შესრულება ძალიან რთული იქნება.
1.
უახლოეს კვირებში რუსეთმა უნდა უზრუნველყოფს სომხების მიერ აღდამის, ქალბაჯარისა და ლაჩინის (ლაჩინის დერეფნის გარდა) რაიონების გათავისუფლება, რომელსაც სომხური მხარე 25 წელი აკონტროლებდა.
ამას შეიძლება შეეწინააღმდეგოს ათასობით ადამიანი, რომლებიც იქ ცხოვრობენ.
2.
ორი ათასი მშვიდობისმყოფელი – ეს საკმაოდ ცოტაა იმისათვის, რომ უზრუნველყოს ადგილობრივი მოსახლეობის უსაფრთხოება. და მათი მანდატი გათვლილია მხოლოდ 5 წელზე, რაც მალე გახდის აქტუალურს გრძელვადიანი პერსპექტივების საკითხს.
როგორც ჩანს, მცირე რაოდენობით სამშვიდობოები აზერბაიჯანის მოთხოვნაა.
3.
აზერბაიჯანელი დევნილების შუშაში დაბრუნება ნიშნავს, რომ 1991 წლიდან პირველად, აზერბაიჯანელები და სომხები (სტეპანაკერტში) გვერდიგვერდ იცხოვრებენ, კონტაქტი ექნებათ ერთმანეთთან და ერთი გზით ისარგებლებენ.
4.
სტეპანაკერტიდან ლაჩინში ახალი გზის მშენებლობა, რომელიც სამშვიდობო შეთანხმებით არის გათვალისწინებული, მთიანი ადგილმდებარეობის გამო, ურთულესი ამოცანაა.
5.
გაუგებარია, რა როლი ექნებათ რეგიონში თურქ მშვიდობისმყოფლებს.
6.
გაუგებარია, როგორ აშენდება სომხეთის ტერიტორიის გავლით ბაქო-ნახიჩევანის დერეფანი.
7.
შეთანხმებაში არაფერია ნათქვამი მთიანი ყარაბაღის სტატუსის შესახებ. ეს საკითხი მთავარი პრობლემაა ასწლეულზე მეტია. გასაგებია, რომ ის არ ახსენეს შეგნებულად, მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ გადაწყვეტა მაინც ვერ მოიფიქრეს.
რუსეთს გეგმის განხორციელებისთვის დასავლეთის მხარდაჭერა დასჭირდება
ისე ჩანს, რომ რუსეთმა ბრწყინვალე დიპლომატიური ნაბიჯი განახორციელა – მაგრამ საკუთარ თავზე უზარმაზარი პასუხისმგებლობა აიღო. თუკი რაღაც ისე არ წავა – ორივე მხარე სწორედ მას დაადანაშაულებს.
შეიძლება უცებ გაირკვეს, რომ 10 ნოემბერს მიღწეული სამშვიდობო შეთანხმება – მყარი კონსტრუქცია არ არის. და მოსკოვმა შეიძლება მალე გადაწყვიტოს, რომ მარტო ვერ უმკლავდება კონფლიქტის სწრაფად გადაჭრას.
მას დასჭირდება მინსკის ჯგუფის დახმარება (ერთადერთი საერთაშორისო სტრუქტურა, რომელიც ყარაბაღის კონფლიქტის ფასილიტატორია) – ეუთო და გაერო.
და მალე დასჭირდება დასავლეთის მხარდაჭერა – მიუხედავად იმ უთანხმოებისა, რომელიც რუსეთს დასავლეთთან საქართველოსა და უკრაინის საკითხის გამო აქვს.
რატომ დათანხმდა პრეზიდენტი ალიევი რუსი სამშვიდობოების შესვლას
აზერბაიჯანი აშკარა გამარჯვებულია. ხვალ რომ ქვეყანაში არჩევნები ჩატარდეს, პრეზიდენტი ალიევი დამაჯერებელ გამარჯვებას მოიპოვებდა. მოულოდნელად მან იმაზე მეტს მიაღწია, ვიდრე რამდენიმე კვირის წინ შეეძლო წარმოედგინა. ყარაბაღის გარშემო არსებული შვიდივე რაიონის დაბრუნება და პლუს ქალაქი შუშა.
„ახლა, ალიევი, სავარაუდოდ, აგრესიულ რიტორიკას უფრო ზომიერი ტონით შეცვლის და თავს ისე წარმოაჩენს, როგორც მშვიდობის მომხრე და არა ომის. თუმცა, აზერბაიჯანული ოპოზიციის რიგებში, ალბათ, გაჩნდება კითხვები, რატომ არ აიღო მან მთელი ყარაბაღი და დაუშვა რუსი სამშვიდობოების შესვლა, რადგან, როგორც ამბობენ, 9-10 ოქტომბრის მოლაპარაკებებზე, მან ამაზე უარი განაცხადა“, – წერს ტომას დე ვაალი.
ექსპერტის აზრით, ამას შეიძლება რამდენიმე მიზეზი ჰქონდეს:
- დედაქალაქ ხანქენდიზე/სტეპანაკერტზე შეტევა, ალბათ, მრავალრიცხოვან მსხვერპლს გამოიწვევდა და აზერბაიჯანის საერთაშორისო რეპუტაციას დააზიანებდა.
- ქალაქის აღების შემთხვევაში, სომხურ მოსახლეობას ან სრულად უნდა დაეტოვებინა მთელი მთიანი ყარაბაღის ტერიტორია, ან აზერბაიჯანს უნდა შეეთავაზებინა მათთვის მაღალი დონის ავტონომია.
- მეორე ვარიანტისთვის, აზერბაიჯანის კონსტიტუციის შეცვლა გახდებოდა საჭირო.
ამიტომ, შეიძლება, ბაქოში გადაწყვიტეს, რომ უფრო ეფექტიანი იქნებოდა ყარაბაღში სომხების ბედზე პასუხისმგებლობის მოსკოვზე დაკისრება, წერს ტომას დე ვაალი.
რა მოხდება სომხეთში
სომხურმა მხარემ მძიმე მარცხი იწვნია, რომლის შედეგებიც წლების განმავლობაში იქნება საგრძნობი.
სომხური საზოგადოება ასეთი შედეგისთვის მზად არ იყო და ოპოზიციონერი პოლიტიკოსები ახლა მწვავედ ეწინააღმდეგებიან მიღწეულ შეთანხმებას.
„თუმცა, თუკი ფაშინიანის ადგილზე სხვა ვინმე მოვა, რთული წარმოსადგენია, რომ ის უკეთესი პირობების მიღებას შეძლებს“, – მიაჩნია ტომას დე ვაალს.
