რატომ რჩება რუბენ ვარდანიანი „მოსკოვის პროექტად“? ანალიზი ბაქოდან
რუბენ ვარდანიანი
მას შემდეგ, რაც აზერბაიჯანელი აქტივისტების საპროტესტო აქციები დაიწყო ლაჩინის დერეფანთან, რომელიც ხანკენდის (სტეფანაკერტი) სომხეთთან დამაკავშირებელი ერთადერთი გზაა, ექსპერტების დიდი ყურადღება „ვარდანიანის პროექტმა“ მიიქცია.
მათ მიაჩნიათ, რომ ეს არის რუსეთის სასოწარკვეთილი მცდელობა შეაჩეროს სამშვიდობო ხელშეკრულების პროცესი და მოლაპარაკებებში დააბრუნოს ყარაბაღის საკითხი, განაცხადა აზერბაიჯანელმა პოლიტოლოგმა ფარჰად მამედოვმა – ”თუმცა ამ მცდელობებს შედეგი არ ექნება”, – ამბობს ის.
ცოტა ხნის წინ, აზერბაიჯანულ საინფორმაციო სააგენტო Turan-თან ინტერვიუში ბრიტანელმა პოლიტიკურმა კომენტატორმა თომას დე ვაალმა ეჭვი გამოთქვა იმის შესახებ, არის თუ არა რუბენ ვარდანიანი მართლა „კრემლის კაცი“. საკუთარი სიტყვების დასადასტურებლად კი მან განმარტა, რომ ვარდანიანი რომ მართლა რუსეთის პროექტი იყოს, გზა უკვე გახსნილი იქნებოდა.
შეგახსენებთ, რომ ხანკენდის სომხეთთან დამაკავშირებელ ერთადერთ გზაზე, ლაჩინის დერეფანთან, აქციები უკვე 44 დღეა მიმდინარეობს. აქციებს არაღიარებული ყარაბაღის ლიდერები “ბლოკადას” უწოდებენ, ოფიციალური ბაქო კი საპირისპიროს ამტკიცებს.
აზერბაიჯანელი პოლიტოლოგი ფარჰად მამედოვი თავის ანალიტიკურ პრეზენტაციაში ყარაბაღის კონფლიქტისა და აზერბაიჯან-სომხეთის ურთიერთობების ირგვლივ განვითარებული მოვლენების ქრონოლოგიას ასახავს და აცხადებს, რომ რუბენ ვარდანიანი „მოსკოვის პროექტია“.
მოვლენები ოპერაცია “შურისძიების” შემდეგ
2022 წლის აგვისტოში ყარაბაღში აზერბაიჯანელი ჯარისკაცი მოკლეს. ქვეყნის თავდაცვის სამინისტრომ ეს მკვლელობა ყარაბაღის იმ ნაწილში მდებარე სომხურ შეიარაღებულ ფორმირებებს დააბრალა, რომლებსაც რუსული სამშვიდობო კონტინგენტი აკონტროლებს. ამის შემდეგ აზერბაიჯანის შეიარაღებულმა ძალებმა სამხედრო ოპერაცია ჩაატარეს, რის შედეგადაც რამდენიმე სტრატეგიული სიმაღლე აიღეს. აზერბაიჯანში ამ ოპერაციას “შურისძიება” ეწოდა.
„იმისთვის, რომ ვუპასუხოთ კითხვას, არის თუ არა ვარდანიანი რუსული პროექტი, უნდა გადახედოთ სომხურ-აზერბაიჯანულ გზაზე აგვისტოს შემდეგ, განსაკუთრებით ოპერაცია “შურისძიების” შემდეგ განვითარებული მოვლენების ქრონოლოგიას, რის შემდეგაც ყველასთვის ნათელი გახდა სამი რამ:
- რომ RCC-ის (რეგიონული თანამშრომლობის საბჭო) მანდატის არარსებობა ხელს უშლის რუსეთს მოქმედებაში;
- სომხეთი მიხვდა, რომ აზერბაიჯანს შეეძლო ემოქმედა „ადგილზე“;
- აზერბაიჯანი იყო კონტაქტზე ყარაბაღის სომხების წარმომადგენლებთან და მოხდა სომხების ჩამოსახლება ლაჩინიდან და ზაბუხიდან“
მოვლენების ქრონოლოგია
მაშ ასე, გადავიდეთ მოვლენებსა და შინაარსზე:
31 აგვისტო. სამმხრივი შეხვედრა ბრიუსელში: შეთანხმება სამშვიდობო ხელშეკრულების ტექსტზე მუშაობის შესახებ აზერბაიჯანის მიერ შემოთავაზებულ პირობებზე (ანუ ყარაბაღის თემის გარეშე); შეხვედრა საზღვარზე და შემდეგი სამიტი ნოემბერში. ეს იყო პირველი მოწოდება, რომლითაც აქტუალური გახდა სამშვიდობო ხელშეკრულების თემა!
1 სექტემბერი. ჩაეშვა „პროექტი ვარდანიანი“. იგი უარს ამბობს რუსულ პასპორტზე, აცხადებს ყარაბაღში გადასვლის შესახებ და ქმნის ფონდს „არცახის განვითარებისა და უსაფრთხოებისთვის“. სხვათა შორის, დღეს ვინმეს ახსოვს ეს ფონდი?!
სექტემბრის დასაწყისი. რუსეთი გვთავაზობს სამშვიდობო ხელშეკრულების თავის ვერსიას „გადავადებული სტატუსით“, ანუ პროცესების გაერთიანების მცდელობით;
13/14 სექტემბერი. პირობით საზღვარზე შეტაკებები. სომხეთის პროვოკაცია სამშვიდობო პროცესის ტორპედირებისთვის ან მესამე მხარის პროვოკაცია სომხეთის შეიარაღებულ ძალებში მისი აგენტების მეშვეობით.
27 სექტემბერი. შეხვედრა ვაშინგტონში და “ვაშინგტონის დოკუმენტის” გაჩენა. მთავარი: აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულების თემის ერთმანეთისგან დაშორება და ბაქო-ხანკენდის ურთიერთობის მექანიზმი. ბაქო-ხანკენდის პუნქტზე წინააღმდეგობების მიუხედავად, გადაწყდა პროცესების გამიჯვნა!
2 ოქტომბერი. საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრა ჟენევაში, სამშვიდობო ხელშეკრულების ტექსტის განხილვა. ეუთოს მინსკის ჯგუფის ჩამოსული თანათავმჯდომარეები რჩებიან პროცესის მიღმა, ანუ ორმხრივი შეთანხმება ფიქსირდება ყარაბაღის თემის გარეშე!
4 ოქტომბერი. არაიიკ ჰარუთუნიანი ვარდანიანს „სახელმწიფო მინისტრის“ პოსტს სთავაზობს. ვარდანიანის ფიქრს იწყებენ. სინამდვილეში კი მისი პატრონები მოვლენების განვითარებას აკვირდება.
6 ოქტომბერი. სამიტი პრაღაში. პრაღის დოკუმენტი არის ერთმანეთის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარება! ისევ არსად ჩანს ყარაბაღი! პროცესი შორს წავიდა… და რაც მთავარია, რუსეთის მონაწილეობის გარეშე…
ოქტომბრის შუა რიცხვები. „ვარდანიანის პროექტის“ მონაწილეები რუსულ მედიაში აზერბაიჯანისა და ფაშინიანის წინააღმდეგ კამპანიას იწყებენ.
27 ოქტომბერი. პუტინის გამოსვლა ვალდაიში: მოუწოდებს სომხეთს არ იჩქაროს! ფაშინიანი მაშინვე აცხადებს, რომ 100 პროცენტით მხარს უჭერს რუსეთის სამშვიდობო ხელშეკრულების პროექტს.
31 ოქტომბერი. სამიტი სოჭში. ქვეყნების ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერა, ყარაბაღის თემისა და სამშვიდობო მანდატის მიღება ვერ მოხერხდა, ანუ პროცესები ვერ გაერთიანდა.
4 ნოემბერი. ვარდანიანი ინიშნება „სახელმწიფო მინისტრად“.
დასკვნები
ამ ქრონოლოგიაზე დაყრდნობით ფარჰად მამედოვი ასკვნის:
„პროექტი ვარდანიანი“ აქტიურდება ყოველ ჯერზე, როდესაც მტკიცდება სამშვიდობო ხელშეკრულების და ყარაბაღის თემების გამიჯვნა.
- ყველა წინააღმდეგობებთან ერთად, თუ ბაქო-ხანკენდის ფორმატი გახდა აქტუალური, მაშინ რუსეთი აქ ჩნდება სრულიად კონტროლირებადი ვარდანიანის სახით.
“ვარდანიანის პროექტი” არის რუსეთის სასოწარკვეთილი მცდელობა შეაჩეროს სამშვიდობო ხელშეკრულების პროცესი და ყარაბაღის საკითხი მოლაპარაკებებში დააბრუნოს. ამ მცდელობას შედეგი არ აქვს და არც ექნება. პირიქით – ამან გამოიწვია ლაჩინის გზაზე აზერბაიჯანის კონტროლის პროცესის დაჩქარება.
„ვარდანიანის პროექტის“ რესურსი იწურება, მან მხოლოდ ნახევრად შეასრულა მასში ჩადებული “ინვესტიცია”: სამშვიდობო ხელშეკრულების პროცესი შეჩერებულია, მაგრამ დღის წესრიგიდან არ გამქრალა; ყარაბაღის თემა კი ინტერნაციონალიზებულია, მაგრამ მაინც არ გახდა სამშვიდობო ხელშეკრულების განუყოფელი ნაწილი.
გარდა ამისა, ყარაბაღის სომხების გაერთიანების ნაცვლად, „ვარდანიანის პროექტმა“ იქ შეიტანა განხეთქილება, შექმნა უიმედობის ატმოსფერო და “შეაჩერა ერთადერთი ღირებული საწარმოს მუშაობა.“
