რა შუაშია აქ ფინეთი? საიდუმლო და ღია დიპლომატია უკრაინის გარშემო
კონფლიქტი უკრაინაში
საფრანგეთის პრეზიდენტი ემანუელ მაკრონი 7-8 თებერვალს მოსკოვსა და კიევში იმყოფებოდა, სადაც კონფლიქტის ესკალაციის თავიდან აცილების მიზნით, რუსეთისა და უკრაინის პრეზიდენტებს შეხვდა. შედეგად გამზადებული შეთანხმების ან „სამშვიდობო გეგმის“ მიღება ვერ მოხერხდა, მაგრამ მაკრონის ზოგიერთმა გზავნილმა დავა და განგაში გამოიწვია უკრაინაშიც და კიევის მხარდამჭერებშიც. დასავლურ მედიაში გაჩნდა ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ საფრანგეთის პრეზიდენტმა პარტნიორებთან შეუთანხმებელი წინადადებებით მიმართა რუსეთს.
ჯერ კიდევ ვიზიტამდე, ემანუელ მაკრონმა რამდენიმე განცხადება გააკეთა, რომელიც დასავლურმა მედიამ და ანალიტიკოსებმა სადავოდ მიიჩნიეს. კერძოდ, მან თქვა, რომ „ესმის ამ დიდი [რუსი] ხალხისა და ამ დიდი ერის ტრავმები“, ისევე, როგორც რუსეთის მეზობლების ტრავმები.
გარდა ამისა, გაზეთ Le Figaro-ს ინფორმაციით, მოსკოვისკენ მიმავალ გზაზე, თვითმფრინავში, საფრანგეთის პრეზიდენტმა რამდენიმე ჟურნალისტს უთხრა, რომ განსახილველ იდეებს შორის არის უკრაინის ე.წ. ფინლანდიზაციის საკითხი, რომელიც, მათ შორის, გულისხმობს „უკრაინის ნატოში არგაწევრიანებას“.
„ფინლანდიზაცია“ – პოლიტიკური და ისტორიული ტერმინი, რომელიც გულისხმობს ერთი ქვეყნის დაქვემდებარებას მეორის გავლენისადმი. ტერმინს ძირითადად ნეგატიური მნიშვნელობა აქვს, დასავლურ პოლიტიკურ მეცნიერებაში ამ ტერმინით აღწერდნენ ფინეთისა და საბჭოთა კავშირის ურთიერთობებს მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.
ფინეთმა ზამთრის ომში, 1939-1940 წლებში, მოახერხა საკუთარი დამოუკიდებლობის დაცვა, თუმცა, სსრკ-სთან შეთანხმებით, ვალდებული გახდა შეენარჩუნებინა ნეიტრალიტეტი, თავის შიდა პოლიტიკაში კი გაეთვალისწინებინა მოსკოვის ინტერესები.
- მოსაზრება: ვის მხარესაა საქართველო უკრაინის კონფლიქტში?
- მოსკოვს „მოთმინება ამოეწურა“: როგორ მოიქცევა დასავლეთი უკრაინასთან და საქართველოსთან?
დასავლური ქვეყნების ლიდერები და უკრაინის ხელისუფლება აცხადებენ, რომ რუსეთმა უკრაინის საზღვრებთან 100 ათასზე მეტ ჯარისკაცს მოუყარა თავი და რუსეთის უკრაინაში შეჭრა უახლოეს პერიოდშია შესაძლებელი.
რუსეთი უკრაინაში შეჭრის განზრახვას უარყოფს, თუმცა აშშ-ისა და ნატოსგან „უსაფრთხოების ოფიციალურ გარანტიებს“ ითხოვს, მათ შორის იმის გარანტიებს, რომ უკრაინა და საქართველო არასოდეს გახდებიან ნატოს წევრები.
ვაშინგტონსა და ბრიუსელში რუსეთის მოთხოვნების შესრულებაზე უარი განაცხადეს, თუმცა, შესთავაზეს დიალოგის გაგრძელება.
მოლაპარაკებებისა და წერილობითი გზავნილების გაცვლის შედეგად, ერთი მხრივ, რუსეთი და, მეორე მხრივ, აშშ და ნატო ამ დრომდე ვერ მივიდნენ ურთიერთგაგებამდე.
„მომდევნო დღეები გადამწყვეტი იქნება“
მოსკოვში მაკრონისა და პუტინის მოლაპარაკებები რამდენიმე საათს გაგრძელდა. როგორც მოსალოდნელი იყო, შეხვედრის შედეგად არანაირი გარღვევა არ მომხდარა.
მთავარი, რითაც ის დაგვამახსოვრდა – ორი პრეზიდენტის ფოტოსურათებია, რომლებიც უჩვეულოდ გრძელ მაგიდასთან, ერთმანეთისგან შორს სხედან. ამ თემაზე სოციალურ ქსელებსა და სოლიდურ გამოცემებშიც კი მაშინვე გაჩნდა უამრავი მემე და ხუმრობა.
შემაჯამებელ პრესკონფერენციაზე პუტინის მთავარი გზავნილი იმაში მდგომარეობდა, რომ უკრაინის ნატოში შესაძლო გაწევრიანება ბირთვული ომის საფრთხეს ნიშნავს – რადგან, ალიანსში გაწევრიანების შემდეგ, უკრაინა მოინდომებს „სამხედრო გზით“ დაიბრუნოს ყირიმი.
„გინდათ, რომ საფრანგეთი რუსეთს ეომებოდეს?!“, – დასვა კითხვა რუსეთის პრეზიდენტმა და ფრანგ ჟურნალისტებს მიმართა, თანაც ყოველი შემთხვევისთვის შეახსენა, რომ რუსეთი – ერთ-ერთი უმსხვილესი ბირთვული ზესახელმწიფოა.
პუტინმაც და მაკრონმაც არაერთხელ გაუსვეს ხაზი ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ მინსკის შეთანხმებების შესრულების მნიშვნელობას, რომელიც 2014 და 2015 წლებში გაფორმდა. მხარეები ამ დრომდე სხვადასხვანაირად ახდენენ მის ინტერპრეტირებას, დასავლეთი მის შეუსრულებლობაზე პასუხისმგებლობას რუსეთს აკისრებს, რის გამოც რუსეთის წინააღმდეგ სანქციები მოქმედებს.
პრესკონფერენციაზე ვლადიმირ პუტინმა მხატვრული ფორმით მოითხოვა უკრაინისგან შეთანხმების შესრულება:
„მოგწონს, არ მოგწონს – მოითმინე, ჩემო ლამაზო!.. უნდა შეასრულო! სხვანაირად არ გამოვა“.
თავის მხრივ, მაკრონმა აღნიშნა, რომ „აუცილებელია ძალიან სწრაფად მუშაობა, რათა თავიდან აირიდონ ნებისმიერი ესკალაცია“.
მისი თქმით, პუტინთან დეესკალაციის ზომები განიხილა, და „ისინი უნდა დამტკიცდეს უახლოეს დღეებსა და კვირებში… მომდევნო რამდენიმე დღე გადამწყვეტი იქნება“.
შეხვედრის შემდეგ, ელისეის სასახლემ – საფრანგეთის პრეზიდენტის აპარატმა გაავრცელა განცხადება, რომელშიც ხაზგასმული იყო პუნქტები, რომლებზეც მოლაპარაკებების შედეგად მხარეები შეთანხმდნენ. მათ შორის:
- ვალდებულება, არ განახორციელონ ახალი სამხედრო ინიციატივები, რაც დეესკალაციის შესაძლებლობას აჩენს;
- ბელარუსში სამხედრო სწავლება „დასავლეთის“ დასრულების შემდეგ ჯარების გაყვანა;
- მრჩევლების მორიგი შეხვედრები „ნორმანდიულ ფორმატში“;
- შეთანხმება კოლექტიური უსაფრთხოების შესახებ კონსტრუქციულ დიალოგზე.
თუმცა, კრემლის პრესმდივანმა დმიტრი პესკოვმა უარყო ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ პუტინმა მაკრონთან შეთანხმებას მიაღწია უკრაინის გარშემო სამხედრო დაძაბულობის შემცირებასთან დაკავშირებით. „საფრანგეთი ერთდროულად ევროკავშირისა და ნატოს წევრია, სადაც ლიდერობა ეკუთვნის არა საფრანგეთს, არამედ სხვა ქვეყანას“, – ხაზი გაუსვა პესკოვმა.
„ერთადერთი გზა მშვიდობისკენ“
მაკრონის შეხვედრა უკრაინის პრეზიდენტ ვლადიმირ ზელენისკისთან არ იყო ისეთი ხანგრძლივი, როგორც პუტინთან – სულ რაღაც ერთ საათს გაგრძელდა.
მისი დასრულების შემდეგ გამართულ პრესკონფერენციაზე ზელენსკიმ განაცხადა, რომ მოლაპარაკებებისას საუბარი მიდიოდა სამშვიდობო პროცესზე. ის ელის, რომ უახლოეს პერიოდში გაიმართება „ნორმანდიული ოთხეულის“ ლიდერების შეხვედრა – კონფლიქტის დარეგულირების ფორმატი უკრაინის, რუსეთის, საფრანგეთისა და გერმანიის ლიდერების მონაწილეობით. ბოლოს ისინი 2019 წლის დეკემბერში შეხვდნენ ერთმანეთს.
თავის მხრივ, მაკრონმა განაცხადა, რომ სიტუაციის დეესკალაციისათვის საჭიროა მინსკის შეთანხმების შესრულების გაგრძელება, რაც დაადასტურეს პუტინმაც და ზელენსკიმაც.
„ეს ერთადერი გზაა, რომელიც საშუალებას გვაძლევს მდგრადი მშვიდობისკენ ვიაროთ“, – განაცხადა საფრანგეთის პრეზიდენტმა.
კიევში სიტყვით გამოსვლისას, მაკრონმა უარყო მასზე მიწერილი უკრაინასთან დაკავშირებული „ფინლანდიზაციის“ ფორმულა:
„პირიქით, მე ვამბობდი, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია შევწყვიტოთ ღია კარის პოლიტიკა! გამოიყენეთ ინფორმაციის სანდო წყაროები, თუ შეიძლება. ჩვენი მიზანია – ევროპაში უსაფრთხოებისა და ერთმანეთისადმი ნდობის აღდგენა“.
თუმცა, მეორე დღეს ბრიტანულ გამოცემა Daily Mail-ში გაჩნდა პუბლიკაცია იმის თაობაზე, რომ პუტინთან შეხვედრისას მაკრონმა მაინც მიმართა მას რამდენიმე წინადადებით, რომლებიც არ იყო შეთანხმებული ნატოსა და აშშ-სთან.
კერძოდ, მან შესთავაზა უკრაინისთვის ნეიტრალური სტატუსის უზრუნველყოფა, რითაც გამოირიცხება მისი ნატოში გაწვერიანების შესაძლებლობა.
„ბატონი მაკრონის წინადადებას ნეიტრალიტეტის შესახებ მხარს არ უჭერს არც ნატო და არც უკრაინის ხელისუფლება“, – განუცხადა გამოცემას წყარომ ბრიტანეთის ხელისუფლებიდან.
მინსკის შეთანხმებები – რა არ არის მასთან დაკავშირებით წესრიგში?
აღმოსავლეთ უკრაინაში შეიარაღებული კონფლიქტის დარეგულირებასთან დაკავშირებით რიგით მეორე დოკუმენტზე შეთანხმება 2015 წლის 11-12 თებერვალს, მინსკში, გერმანიის, საფრანგეთის, რუსეთისა და უკრაინის ლიდერების ე.წ. ნორმანდიული ოთხეულის ფორმატში გამართული დაძაბული მოლაპარაკებების შედეგად მოხერხდა. მას ხელი მოაწერეს უკრაინის, რუსეთის, ეუთოსა და არაღიარებული „სახალხო რესპუბლიკების“ წარმომადგენლებმა.
კერძოდ, შეთანხმება ითვალისწინებს:
- ცეცხლის შეწყვეტა, მძიმე შეიარაღების შეხების ხაზიდან გაყვანა და ყველა ტყვისა და მძევლის გაცვლა
- უკრაინის მიერ დონეცკისა და ლუგანსკის ოლქების განსაკუთრებული სტატუსის შესახებ კანონის მიღება
- კონფლიქტის მონაწილეთა ამნისტია
- ადგილობრივი არჩევნების ჩატარება უკრაინული კანონმდებლობის თანახმად ეუთოს მეთვალყურეობით
- ყველა უცხოური სამხედრო შენაერთისა და დაქირავებული მებრძოლის გაყვანა, უკანონო შეიარაღებული ფორმირებების განიარაღება
- რუსეთთან საზღვარზე კონტროლის გადაცემა უკრაინის ოფიციალური სტრუქტურებისათვის
- ადგილობრივი ხელისუფლების მონაწილეობა მოსამართლეთა დანიშვნის პროცესში, ადგილობრივი „სახალხო მილიციის“ შექმნაში
- ცვლილებების შეტანა უკრაინის კონსტიტუციაში მისი დეცენტრალიზაციის მიზნით
ამ პუნქტების უდიდესი ნაწილი ამ დრომდე შეუსრულებელია. მხარეები ერთმანეთს ადანაშაულებენ. მოსკოვი კიევს იმაში სდებს ბრალს, რომ უკრაინამ არ მიიღო საბოლოო კანონი მის მიერ უკონტროლო დონბასის ტერიტორიის განსაკუთრებულ სტატუსთან დაკავშირებით, ასევე, არ ჩქარობს კონსტიტუციის შეცვლას.
კიევი კი მოსკოვს იმაში ადანაშაულებს, რომ მას არ გაჰყავს ჯარები უკრაინის ტერიტორიიდან.
უკრაინაში ბევრი შიშობს, რომ კიევის მიერ შეთანხმების პირობების ცალმხრივი შესრულება, უკრაინას გაყოფილ ქვეყნად აქცევს, რომლის შიგნითაც იარსებებს რუსეთის მიერ კონტროლირებადი ანკლავი, რითაც მოსკოვი უკრაინის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაზე გავლენის მოხდენისათვის ბერკეტს მიიღებს.
„სულ თავიდანვე, მინსკის შეთანხმებები კიევის, მოსკოვისა და დასავლეთის მიერ სხვადასხვანაირად აღიქმებოდა. უკრაინის პრეზიდენტებისთვის – წინასთვისაც და მოქმედისთვისაც – ეს შეთანხმებები ყოველთვის მხოლოდ ტაქტიკური მანევრები იყო. პოროშენკოს პირობებში, ეს ხელშეკრულებები სამხედრო მარცხის შემდეგ გაფორმდა, მაგრამ ისინი სტრატეგიული პარამეტრების მიხედვით არასოდეს შესრულებულა“, – განმარტავს უკრაინული გამოცემა “Громадское”.
ისინი არ სრულდება არც ზელენსკის პირობებში, რომელიც, თუმცა, ცდილობს „მინსკისა“ და „ნორმანდიის“ თავის სასარგებლოდ გადაქცევას, მუდმივად აქცევს ყურადღებას ცეცხლის შეწყვეტის ინიციატივებს, ჯარების გაყვანასა და პატიმრების გათავისუფლებას.
„საბედნიეროდ, დღეს ამაში უკრაინას ხელს უწყობს ევროპაში აშშ-ის ახალი პოლიტიკა, გერმანიაში ხელისუფლების ცვლილება და ზოგადად, დასავლეთის მოულოდნელი ერთიანობა პუტინთან დიპლომატიურ დაპირისპირებაში. როგორც ჩანს, რუსეთის ბელადმა თავისი ისეთი მოთხოვნებით, როგორიც არის – „დაბრუნდეს ნატო 1997 წლის საზღვრებში“, იმაზე მეტი მოკბიჩა, ვიდრე გადაყლაპვა შეუძლია – და ცოდვაა, კიევმა ამით არ ისარგებლოს“, – აღნიშნავს „Громадское“.
გამოცემა გამოკითხვის შედეგებს აქვეყნებს, რომლის თანახმადაც, უკრაინელთა 54% მინსკის შეთანხმებების გადახედვას უჭერს მხარს, 21% კი – მათზე სრულიად უარის თქმას. უკრაინის მიერ შეთანხმების უპირობოდ შესრულებას მხოლოდ 12% ემხრობა.
