რა ელის ქართულ ენას გალის სკოლებში - რეპორტაჟი კონფლიქტის ორივე მხრიდან
ახალი სასწავლო წლიდან აფხაზეთის გალის რაიონის სკოლის მოსწავლეები ქართულად აღარ სწავლობენ – ბოლო, მე-11 კლასები, რომლებსაც ჯერ კიდევ ჰქონდათ ამის შესაძლებლობა, რუსულად სწავლებაზე გადავიდნენ. ამგვარად დასრულდა ადგილობრივი სკოლების გადასვლა რუსულენოვან პროგრამაზე, თავად ქართული ენის გაკვეთილების გარდა. ამან მწვავე რეაქცია გამოიწვია თბილისში, სადაც აფხაზური ხელისუფლება „ქართული ენის აკრძალვასა“ და ეთნიკურ დისკრიმინაციაში დაადანაშაულეს.
JAMnews-ის ორმა კორესპონდენტმა – ერთმა სოხუმიდან და მეორემ ზუგდიდიდან მოამზადეს ორი რეპორტაჟი კონფლიქტის ორივე მხრიდან იმის შესახებ, თუ როგორ სწავლობენ ადგილობრივი სკოლის მოსწავლეები, როგორ იმოქმედა მათზე და მათ ოჯახებზე სწავლების ენის შეცვლამ და რას ფიქრობენ ბავშვები და მათი მშობლები საკუთარ მომავალზე. სურათი განსხვავებული გამოვიდა:
ნაწილი პირველი: გალის სკოლების “მრავალენოვნება”
ავტორი: მარიანა კოტოვა, სოხუმი
სწორ ასფალტს, ყველანაირი ოღროჩოღროსა და ნაპრალების გარეშე, ქალაქ გალიდან სოფელ თაგილონში მივყავართ, რომელიც სასაზღვრო რაიონის ქვედა ზონაში მდებარეობს.
გზად სახლების უმეტესობა მიტოვებულია. არც ერთი გამვლელი ჩანს. ოც კილომეტრზე ცოტა ნაკლებს გავდივართ და უკვე ადგილზე ვართ, სოფლის სკოლასთან, სადავ გვხვდება ინდაურების ოჯახი, მშვიდად რომ მოკალათებულა სკოლის ღობეზე.
თაგილონის ერთადერთი სკოლის შენობა საკმაოდ დიდია, ზედმეტად დიდიც კი 89 მოსწავლისათვის. მაგრამ აქ ახლა აღარაა არც ერთი პარალელური კლასი, საბჭოთა დროს კი მარტო მეათე კლასებში 50 მოსწავლეზე მეტი სწავლობდა – ასე გვიყვება ამ სკოლის კურსდამთავრებული, მისი ამჟამინდელი დირექტორი.
ამ წელს რუსულ ენაზე, 2015 წლის გეგმის მიხედვით, გადავიდნენ მე-11 კლასები. „გადასვლა ასეთი სქემით ხდება, ჯერ პირველი, მერე მეორე და მომდევნო კლასები გეგმაზომიერად გადადიოდნენ ქართულიდან რუსულენოვან სახელმძღვანელოებზე ყველა ძირითად საგანში, გარდა მშობლიური ენისა და ლიტერატურისა“, – გვიყვება განათლების რაიონული განყოფილების ხელმძღვანელი ეკატერინა გაბელია.
დღეს, აფხაზეთის გალის რაიონის ყველა, 18-ვე სკოლა რუსულად ითვლება. მშობლიური ენისა და ლიტერატურის შესწავლას 26 საათი ეთმობა. ასევე პროგრამის სავალდებულო საგანია, ისევე როგორც აფხაზეთის ყველა სკოლაში – აფხაზური, როგორც სახელმწიფო ენა, მასზე 28 საათია გამოყოფილი. დანარჩენი საგნები რუსულ ენაზე ისწავლება.
როგორც გალის რაიონის სოფელ შაშიკვარას სკოლის დირექტორი, ედიშერ ზუხბა ამბობს, ვერ იტყვი, რომ ბავშვებს მშობლიური ენის სწავლის უფლებას ულახავენ.
„ჩვენს სკოლაში ქართული ენის სამი მასწავლებელია. მშობლიურ ენაზე ურთიერთობენ ბავშვები ერთმანეთთან და სახლებშიც, იმ ფიქრის საფუძველი, რომ მოზარდი თაობა მშობლიურ ენას დაკარგავს – არ არსებობს“, – ამბობს სკოლის დირექტორი. რაც შეეხება სახელმძღვანელოებს, როგორც მთელ აფხაზეთში, აქაც ბიბლიოთეკები მხოლოდ აფხაზური სასწავლო მასალით მარაგდება. რუსული და ქართული სახელმძღვანელოების შეძენა მოსწავლეების მშობლებს უწევთ.
მოსწავლეები და ენები
ირმა კვარაცხელია, სოფელ თაგილონის რუსული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, ჰყვება, რომ არიან მოსწავლეები, რომლებმაც რუსული ენა საერთოდ არ იციან.
„ისინი ხომ რუსულად მხოლოდ ჩვენ, მასწავლებლებს გველაპარაკებიან, სახლში და მეგობრებთან მხოლოდ ქართულ ენაზე ურთიერთობენ“, – ამბობს მასწავლებელი.
მისი სიტყვებით, არიან ისეთებიც, რომლებიც ძალიან ცდილობენ, და არცთუ ადვილ მრავალენოვან პროგრამას თავს ართმევენ.
„მიკვირს კიდევაც, როგორ ასწრებენ ოთხი ენის და დანარჩენი საგნების წარმატებით შესწავლას, როდისღა სძინავთ? მაგრამ ბავშვების უმეტესობა მაინც დიდ სირთულეებს განიცდის“, – ამბობს ირმა კვარაცხელია.
როგორც მასწავლებელი გვიამბობს, რუსული კლასიკის დიდტანიან ნაწარმოებებს ისინი კი არ კითხულობენ, ფილმებს უყურებენ. ის თავის მოსწავლეებს ავალებს, ფილმებს უყურონ, ზოგჯერ ინტერნეტში ეძებს და რომანების მოკლე შინაარსს უყვება, ბავშვებს წარმოდგენა მაინც რომ ჰქონდეთ იმაზე, რაც სასკოლო პროგრამითაა გათვალისწინებული.
როგორც ირმა კვარაცხელია ამბობს, გალელ მოსწავლეებს მცირე მოტივაცია აქვთ. მათ იციან, რომ აფხაზეთის დანარჩენ ნაწილში ცხოვრებას ვერ აიწყობენ. „შეიძლება ახლა უსიამოვნო რამე ვთქვა, მაგრამ ეს სიმართლეა, რომ სოხუმში და უფრო დასავლეთით ჩვენ აფხაზეთის დანარჩენი მცხოვრებლების მსგავსად არ გვეპყრობიან. თვითონ ბავშვები და მათი მშობლებიც ერიდებიან პერსპექტივის იქ ძებნას. იყო შემთხვევები, როდესაც ჩვენს ახალგაზრდებს სოხუმში მთლად კარგად არ მოექცნენ“, – გვიყვება თაგილონის სკოლის რუსული ენის მასწავლებელი.
გალელ მოსწავლეებს არც აფხაზური ენის შესწავლა ეადვილებათ. ძლიერი აქცენტით, ძირითადად აფხაზური ანბანის რთული სისინა ბგერების შერბილებითა და გამარტივებით კითხულობენ მეორეკლასელები ყველაზე მარტივ ტექსტს. გრამატიკაც უჭირთ. დაფასთან გამოსული გოგონა ცდილობს დაწეროს სიტყვა აიააირა, რომელშიც უფრო მეტი ასოა, ვიდრე ბგერა, და ხმოვნებში იხლართება, მაგრამ ამ ენის სპეციფიკა ასეთია.
ლანა ჯოპუა მეორე წელია აფხაზურ ენას ასწავლის თაგილონის სკოლაში. მანამდე, აქაური მოსწავლეები ამ საგანს დიდი შუალედებით გადიოდნენ.
„აფხაზური ენის მასწავლებლები აქ უბრალოდ არ იყვნენ, სხვა რაიონებიდან ჩამოდიოდნენ, ამიტომ ხშირად ხდებოდა ისე, რომ მასწავლებელი სკოლაში ფიზიკურად არ იყო, – ჰყვება ლანა ჯოპუა, – და ეს ბავშვებს ძალიან ეტყობათ. მათ სურთ ენის სწავლა, მათი მხრიდან ამ ინტერესს ვხედავ, უბრალოდ საჭიროა, სწორად და რეგულარულად ასწავლონ“.
მასწავლებლის სიტყვებით, განსაკუთრებით უჭირთ ცალკეული ხორხისმიერი და ტუჩისმიერი ბგერების წარმოთქმა.
მოსწავლეებს, განსაკუთრებით კი უფროსკლასელებს, დიდი ინტერესი აქვთ ინგლისური ენის მიმართ, და გარკვეულწილად, რუსულის მიმართაც, რადგან მათი ცოდნა სოფლის მცხოვრებლებს დიდ პერსპექტივებს უხსნის. საბა მერცხულავა მეთერთმეტეკლასელია. რუსულად ლაპარაკი უჭირს, მაგრამ სიტყვების მარაგი საკმაოდ მდიდარი აქვს. ოცნებობს პროფესიაზე საერთაშორისო ურთიერთობების სფეროში, მაგრამ სად ჩააბარებს, ჯერ არ გადაუწყვეტია.
„შევხედავ, სადაა სწავლის უფრო მაღალი ხარისხი, და მეც სად შევძლებ ჩემი ცოდნით მოხვედრას. ახლა დიდ დროს ვუთმობ ინგლისური და რუსული ენების დაუფლებას, რადგან მსოფლიოში ისინი უფროა გავრცელებული, ვიდრე ქართული და აფხაზური, და მომავლისთვის უფრო საჭიროცაა“, – ამბობს მოსწავლე, რომელსაც თეორიულად აქვს შესაძლებლობა, ჩააბაროს თბილისში, სოხუმში ან რუსეთის უმაღლეს სასწავლებელში ლიმიტით, რომელსაც აფხაზეთის მოქალაქეებისთვის რუსეთის განათლების სამინისტრო იძლევა „Россотрудничество“-ს წარმომადგენლობის ხაზით. როგორც ეკატერინა გაბელია, გალის განათლების რაიონული განყოფილების ხელმძღვანელი ამბობს, ასეთი შემთხვევები ყოფილა.
პრობლემა მოქალაქეობის არქონაა
ეკატერინა გაბელიას სიტყვებით, არც მოსწავლეები და არც მათი მშობლები უკმაყოფილებას არ გამოთქვამენ, ყველა მშვიდად იღებს არსებულ წესებს, რადგან ბავშვები თანაბრად და საკმაოდ კარგად ითვისებენ ყველა ენას, რომელსაც სკოლაში ასწავლიან. მისი თქმით, უფრო მწვავედ დგას სხვა პრობლემა – დოკუმენტების არარსებობა. „ჩვენთან ბავშვებს არათუ აფხაზური პასპორტების, დაბადების მოწმობების აღებაც კი არ შეუძლიათ, – ამბობს ეკატერინა გაბელია. – გამოსაშვები კლასის მოსწავლეებს დოკუმენტები რომ ჰქონდეთ, უფრო მეტი ჩააბარებდა აფხაზურ და რუსულ უმაღლეს სასწავლებლებში“. საქმე ისაა, რომ 2014 წელს გალის რაიონის მცხოვრებლებზე აფხაზური პასპორტების გაცემა შეწყდა. რაღაც პერიოდით შეაჩერეს ბინადრობის ცნობის გაცემაც, ამიტომ რაიონის ბევრი მცხოვრები უდოკუმენტებოდ, ან ქართული პასპორტების ამარაა დარჩენილი.
წელს გალის რაიონში 233 კურსდამთავრებული იყო, მათგან 17-მა აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩააბარა. არიან ისეთებიც, ვინც რუსულ უმაღლეს სასწავლებლებში ირიცხება, მაგრამ აფხაზეთის მოქალაქეობის არქონის გამო, სწავლის შეწყვეტა და სამშობლოში დაბრუნება უწევთ. „ისინი დროს კარგავენ იმის იმედად, რომ დოკუმენტებს მიიღებენ, ერთი-ორი წელი სწავლობენ იმით, რაც აქვთ, მაგრამ შემდეგ იძულებულები ხდებიან, საქართველოში გაემგზავრონ. თბილისში ყველას იღებენ, ნებისმიერი დოკუმენტით“, – ამბობს ეკატერინა გაბელია.
„იმისათვის, რომ ჩვენს ბავშვებს ცხოვრებაში თუნდაც რაიმე პერსპექტივა ჰქონდეთ, 4 ენა უნდა იცოდნენ: ქართული, აფხაზური, რუსული და ინგლისური. ბევრი ენის ცოდნა კარგია, მაგრამ მათი ისე შესწავლა, რომ შემდეგ გამოადგეთ, უმრავლესობას არ შეუძლია, ამისთვის ხომ კარგი სახელმძღვანელოები და რეგულარული გაკვეთილებია საჭირო. საჭიროა რეპეტიტორები, და მაშასადამე – ფულიც. მათგან მხოლოდ მცირე რაოდენობას შეუძლია, თავს ამის უფლება მისცეს, დანარჩენები კი დარჩებიან უვიცები, რომლებსაც ხეირიანად არცერთი ენა არ ეცოდინებათ“, – ამბობს ერთ-ერთი გალელი მოსწავლის დედა.
ნაწილი მეორე: “ბავშვობადაკარგული თაობა” – გალში მცხოვრები ქართველი მოსწავლეებისა და მასწავლებლების მონათხრობი
ავტორი: სალომე ფარცვანია, ზუგდიდი
ზუგდიდელი ჟურნალისტი გალელ მოსწავლეს, მასწავლებელს და მშობელს ესაუბრა გალის სკოლებში არსებული მდგომარეობის შესახებ. ასევე იმაზე, თუ რას ნიშნავს მათთვის განათლება მხოლოდ რუსულ ენაზე.
თბილისის რეაქცია
სოხუმის ხელისუფლების გადაწყვეტილებას 14 სექტემბერს სახელმწიფო მინისტრი შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში თეა ახვლედიანი გამოეხმაურა.
“მსგავსი უკანონო ქმედებები წარმოადგენს რუსეთის საოკუპაციო რეჟიმის მიერ მრავალი წლის მანძილზე წარმოებული ეთნიკური დისკრიმინაციისა და რუსიფიკაციის პოლიტიკის გაგრძელებას, რაც ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ქართული კვალის განადგურებას და მოსახლეობის სრულ ასიმილაციას ისახავს მიზნად”, – განაცხადა ახვლედიანმა.
მისი თქმით, ქართული მხარე ძალ–ღონეს არ დაიშურებს და გამოიყენებს ყველა მის ხელთ არსებულ ბერკეტს, ოკუპირებულ რეგიონებში მცხოვრები მოსახლეობის მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების და სხვა ფუნდამენტური უფლებების დასაცავად.
27 ოქტომბერს, აფხაზური ენის დღესთან დაკავშირებით განცხადება საქართველოს პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა გააკეთა და აღნიშნა, რომ რუსული ოკუპაციის გამო “აფხაზეთში ერთნაირად დასაცავია ქართული და აფხაზური ენები”.
გალის ქართული სკოლების რუსულ ანაზე გადაყვანის პროცესი აფხაზეთის დე-ფაქტო ხელისუფლებამ 2015 წლიდან დაიწყო.
ორგანიზაცია დემოკრატიის კვლევის ინსტიტუტმა 2020 წელს გამოაქვეყნა მოხსენება გალის რაიონში ქართული ენის სწავლების მდგომარეობის შეახებ.
“ქართული ენა, როგორც უცხო ენა ისწავლება მხოლოდ გალის ერთ და საზღვრისპირა სოფლების რამდენიმე სკოლაში. სკოლამდელ დაწესებულებებს რაც შეეხება, გალის რაიონში მთლიანად არის აკრძალული სკოლამდელი განათლების მშობლიურ ენაზე მიღება”, – აღნიშნულია მოხსენებაში.
“ეს პროცესი აფხაზეთის ხელისუფლების მიერაა მართული და იგი ქართულენოვანი სკოლების რუსიფიკაციის პოლიტიკის ნაწილია. აფხაზეთის ხელისუფლების გაცხადებული მიზანი ასეთია – გალის სკოლებიდან ეტაპობრივად უნდა გაქრეს ქართული ენა.”, – მიაჩნია ორგანიზაციას.
ამ პოლიტიკის შენარჩუნების შემთხვევაში, უკანასკნელი ნაკადი, რომელსაც ქართულ ენაზე გაკვეთილი აქვს ნასწავლი, სკოლას 2022 წელს დაასრულებს. 2022 წლიდან გალის რაიონში ქართული ენა განათლების სისტემიდან უკვე სრულად იქნება ამოღებული, აღნიშნულია მოხსენებაში.
მშობლიურ ენაზე სწავლების მხარდაჭერის მიზნით, 2019 წელს საქართველოს მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომლის თანახმადაც, ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები აბიტურიენტები მათ მიერვე შერჩეულ უმაღლეს სასწავლებლებში ერთიანი ეროვნული გამოცდების გარეშე ჩაირიცხებიან.
თითოეული აბიტურიენტი სახელმწიფო გრანტის მაქსიმალური ოდენობით – 2 250 ლარით ფინანსდება. ამ გადაწყვეტილებამ პირველივე წელს გალიდან და ახალგორიდან ჩარიცხული აბიტურიენტების რაოდენობა გააორმაგა.
გალის რაიონი აფხაზეთის ადმინისტრაციული ერთეულია. 2011 წლის აღწერის მიხედვით, გალში პრაქტიკულად მხოლოდ ეთნიკური ქართველები ცხოვრობენ (მოსახლეობის 98.21 პროცენტი).
2018 წელს შერიგების საკითხებში მაშინდელმა სახელმწიფო მინისტრმა ქეთევან ციხელაშვილმა განაცხადა, რომ 1990-იან წლებამდე გალის რაიონში 58 სკოლა იყო, მათ შორის, 52 ქართული, 2 რუსული, 3 ქართულ-რუსული და 1 ქართულ-აფხაზური. გალში 1992-1993 წლების ომის შემდეგ დარჩენილი 31 ქართული სკოლა ეტაპობრივად რუსულენოვან სწავლებაზე გადავიდა. 2015 წელს დარჩენილი 11 ქართული სკოლაც გაუქმდა.
“მაინც ქართულად ვსაუბრობთ”
ელენე (სახელი შეცვლილია) გალის რაიონის ერთ-ერთ სოფელში ცხოვრობს (სოფელს მისი თხოვნით არ ვასახელებთ) და იქაური სკოლის მეთერთმეტე კლასში სწავლობს.
ომის შემდეგ მისმა ოჯახმა თავდაპირველად დატოვა მშობლიური სახლი, თუმცა მერე სხვა ათასობით ქართველთან ერთად დაბრუნდნენ გალში, აფხაზური მხარის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე.
ელენეს ოჯახს ორსართულიანი სახლი აქვს, ბევრი თხილი აქვთ და ძირითადად, მაგით ირჩენენ თავს.
ელენე გვიყვება, როგორ სწავლობენ გალის რაიონის სკოლებში ეთნიკურად ქართველი მოსწავლეები.
JAMnews-სთან საუბარს იგი მშობლის თანდასწრებით, ანონიმურად დათანხმდა.
სოფელში, სადაც ელენე ცხოვრობს, მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა ქართველები არიან.
„აფხაზი და რუსი ძალიან ცოტაა, შესაბამისად, არც სკოლაშია ბევრი აფხაზი ბავშვები,“ – ჰყვება ის.
თუმცა, ელენეს სკოლაში, ისევე როგორც გალის რაიონის ყველა სხვა სკოლაში, მთავარი სასწავლო ენა რუსულია. რუსულად ასწავლიან ბავშვებს ყველა საგანს – მათემატიკას, ბიოლოგიას, ისტორიას და ა.შ. ქართულს კი, როგორც უცხო ენას (მაგალითად, ინგლისურს), კვირაში ერთი გაკვეთილი ეთმობა.
მისი თქმით, სკოლაში რუსულის სწავლების დონე დაბალია, ხოლო სახლში მშობლებთან და ახლობლებთან სასაუბრო ენა – ქართული ან მეგრული, ამიტომ მის სკოლაში რუსული ენის ცოდნის დონე დაბალია და მასაც და მის ეთნიკურად ქართველ თანაკლასელებსაც რუსულ ენაზე სწავლა უჭირთ.
„რამდენჯერმე მიწევს ერთი და იგივე რაღაცის წაკითხვა, ზოგჯერ დაზეპირება – არც კი მესმის. ჩემსავით არის ბევრი,“ – ამბობს ელენე.
მისი თქმით, ზოგი საგნის მასწავლებელმა თავადაც არ იცის რუსული და გაკვეთილს ქართულ ენაზე ხსნის, „ოღონდ ამის აფიშირება არ შეიძლება“.
„[ზოგი მასწავლებელი] როდესაც დამსწრეები მოდიან შემოწმებაზე, მხოლოდ მაშინ საუბრობს რუსულად, ისიც დაზეპირებულად. ოღონდ, რა თქმა უნდა, ამის თქმა არ შეიძლება, პრობლემები შეექმნებათ, მოხსნიან,“ – ამბობს ელენე.
მისი თქმით, მინიმუმ თვეში ერთხელ სოფლის სკოლაში გალიდან ან სოხუმიდან კომისია ჩამოდის, ამოწმებს სასწავლო პროცესს, მათ შორის, მოსწავლეების რვეულებსაც:
„ქართული წარწერა არ შეიძლება. აი, მაგალითად, რვეულებს უკან იბერია რომ აწერია [რვეულების მწარმოებელი ქართული კომპანია შპს „იბერია“_JAMnews], კორექტორით გვაშლევინებენ ხოლმე, რადგან ჩვენი სკოლის კურატორი – დამკვირვებელი ამაზე მასწავლებლებს შენიშვნას აძლევს. ხოდა არ რისკავენ ისინიც, მასწავლებლებსაც არ მოსწონთ ეს რა თქმა უნდა, მაგრამ სხვა გზა არ აქვთ“.
რაც შეეხება აფხაზურს – გალის რაიონის სკოლებში აფხაზურ ენას ამჟამად პირველი კლასიდან სწავლობენ.
„ადრე მესამედან ვიწყებდით, თუ სწორად მახსოვს და უფრო მარტივად გვასწავლიდნენ. ახლა ოფიციალურად უკვე პირველი კლასიდან ასწავლიან, მაგრამ ეს ენა კარგად თითქმის არავინ იცის“.
ელენეს თქმით, სკოლის მიღმა ბავშვები ერთმანეთში ქართულად ან მეგრულად საუბრობენ, მასწავლებლებიც ასევე, რადგან მასწავლებლების დიდი ნაწილიც ეთნიკურად ქართველია.
„ქართულად საუბარზე ღიზიანდებიან, მეგრულზე – არც ისე. მაგრამ, თავშეყრის ადგილებში, მე მაგალითად და კიდევ ბევრი, მაინც ქართულად ვსაუბრობთ. არ ვიცით რუსული და რა ვქნათ? კონცერტები და გამოსვლები რომ გვაქვს, მასწავლებლები გვთხოვენ, ხმამაღლა არ ვისაუბროთ ქართულად, რადგან მათ შენიშვნას მისცემენ. გვეუბნებიან, მეგრულად მაინც ილაპარაკეთო“.
ელენე ამბობს, რომ სკოლაში გატარებული თერთმეტი წლის განმავლობაში არ ახსენდება რაიმე ინციდენტი, როდესაც [ეთნიკურად ქართველ] მასწავლებელს ქართული ენის აკრძალვის გამო პრეტენზია ან პროტესტი გამოუხატავს.
„უფრო ბავშვებისგან არის ხოლმე პრეტენზიები. მასწავლებლები ვერ ბედავენ იმიტომ, რომ იციან – სამსახურს დაკარგავენ, ამას კარგი ამბავი არ მოყვება. თუმცა, არასაჯაროდ, შიგნით, ჩვენს შორის სულ ვამბობთ პრეტენზიებს, მაგრამ ეს არ გადის გარეთ – ჩვენთვის იქნება უარესი, ყველა ნათესავი იქ გვყავს“.
ელენე ამბობს, რომ სკოლის დამთავრების შემდეგ მისი თანასკოლელების დიდი ნაწილი აპირებს სწავლა ქართულ უმაღლეს სასწავლებლებში გააგრძელოს
„საქართველოში ვინც აბარებს, ეს ნიშნავს, რომ სამომავლო გეგმები საქართველოში აქვს დაწყობილი. გვაქვს უფრო სწორედ, რადგან მეც და ჩემი კლასელებიც თბილისში ვაპირებთ ჩაბარებას, რადგან მომავალს გალში ვერ ვხედავთ. მაქსიმუმ, შევძლოთ მასწავლებლად მუშაობა. ისიც, ქართული თუ ამოიღეს საბოლოოდ, ეგ პერსპექტივაც არ დარჩება. აგუში [АГУ-Абхазский Государственный Университет. აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი_JAMnews] ძალიან ცოტა აბარებს. მათ იმედი აქვთ, რომ საკუთარ სოფელში ან გალში დაიწყებენ მუშაობას. აქ თუ გინდა კარგ სამსახურში დაიწყო მუშაობა, უნდა გყავდეს ადამიანი ვინც ამაში ხელს შეგიწყობს – სხვაგვარად აფხაზებთან არ გამოვა. მოკლედ, აფხაზეთში თუ გინდა დარჩენა, მაშინ აგუ დამთავრებულს უფრო პერსპექტივა აქვს,“ – ამბობს ელენე.
მისი თქმით, აფხაზეთის ხელისუფლება უკმაყოფილებას გამოთქვამს იმის გამო, რომ გალის რაიონის სკოლადამთავრებული ბავშვები უმეტესად ქართულ მხარეს გადადიან სწავლის გასაგრძელებლად:
„ერთხელ ისიც გვითხრეს, ატესტატებს აღარ მოგცემთო და არც გამოგიშვებთო. ყველა რომ იქით აბარებთ იმიტომო“.
სპეციალური პროგრამის თანახმად, უკვე სამი წელია აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის კონტროლირებად ტერიტორიებზე მცხოვრები აბიტურიენტები საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში უგამოცდოდ აბარებენ. ამ ფაქტორმა კიდევ უფრო მიმზიდველი გახადა გალში მცხოვრები ახალგაზრდებისთვის ქართულ უმაღლეს სასწავლებლებში სწავლის გაგრძელების პერსპექტივა:
„კი გვრიცხავენ უგამოცდოდ, მაგრამ მთლად უცოდინარები ხომ არ წავალთ, ამიტომ ბავშვები აქ ჩვეულებრივ რეპეტიტორებთან დავდივართ. რადგან არ ვართ აზრზე არც ქართულის, არც ისტორიის. მაგალითად, ჩვენი სკოლის ბიბლიოთეკაში არის მხოლოდ აფხაზური ისტორია და წიგნები. მხოლოდ აფხაზურ ისტორიას ვსწავლობთ, რაც კიდევ უფრო ართულებს აბიტურიენტებისთვის. რეპეტიტორები გვყავს სოფელში, რომლებთანაც ვმეცადინეობთ ქართულს, ისტორიას მეტწილად. ხარჯია ოჯახებისთვის, მაგრამ რას ვიზამთ“.
მასწავლებლებთან ელენეც დადის. მომავალი პროფესია ჯერ არ აურჩევია, მაგრამ საკუთარ მომავალს თბილისში ხედავს:
„ოცნებებზე უფრო მიზნები მაქვს, ახლა მთავარია ჩავაბარო. მიხარია, რომ თბილისში ვაბარებ, აქ ბევრ რაღაცას მოწყვეტილები ვართ, არ ვიცით ბევრი რამ. იქით წასვლის შემდეგ ბევრ ახალ რამეს გავიგებთ და გავეცნობით. ამას ველოდები ძალიან“.
“ვტირით, როცა აფხაზების გამარჯვების ზეიმზე ჩვენს ბავშვებს აცეკვებენ”
საუბარში ელენეს დედა ერთვება. ის ამბობს, რომ მათ სოფელში რომელიმე ბავშვმა რომც გადაწყვიტოს სოხუმში სწავლის გაგრძელება, მშობლები მას ამის ნებას არ მისცემენ:
„მე შემიძლია თამამად ვთქვა ჩემი და სხვა მშობლების სახელით, რომ არავის უნდა „აგუ“-ში შვილის გაშვება. გარდა იმისა, რომ ვერ მისცემენ ისეთ განათლებას, როგორსაც საქართველოში, არის სხვა ფაქტორები. დაიჩაგრებიან იქ ჩვენი ქართველი ბავშვები და თანაც ყველაფერია იქ მოსალოდნელი. მე როგორც დედა, ვერ დავიძინებ სახლში მშვიდად, თუ ჩემი შვილი სოხუმში იქნება. არც ერთი მშობელი არ ისურვებს ამას გამომდინარე სიტუაციიდან. დაწყობილი რომ იყოს ყველაფერი და უსაფრთხო, მაშინ რატომაც არა, მხოლოდ მივესალმებოდი სოხუმში რომ ესწავლა“.
კითხვაზე, თუ ყველა ახალგაზრდამ დატოვა გალი, მაშინ რა ბედი ელის გალს და იქ ქართველების ცხოვრების პერსპექტივას, ელენეს დედა ასე პასუხობს:
„ასეა ახლაც უმეტეს შემთხვევაში. მყავს მოხუცი მეზობლები, რომლებსაც რამდენიმე შვილი ჰყავთ, მაგრამ არც ერთი არაა სახლში. ყველა ქართულ მხარეს ცხოვრობს. აბარებენ თბილისში, ზუგდიდში, ქუთაისში და აღარ უნდათ მერე უკან დაბრუნება, იმიტომ რომ ფაქტობრივად ბავშვობა არ ჰქონდათ, ბავშვობა დაეკარგათ და არ უნდათ რომ ახალგაზრდობაც დაკარგონ. სადაც უკეთესობას ხედავენ, რჩებიან იქ…იქმნიან ბუდეს და არიან.
ჩვენც ამ ბედს გავიზიარებთ ალბათ – დავბერდებით, ჩვენი შვილები კი იქით გვეყოლება. ქართველების, მეგრელების ამბავი ხომ მოგეხსენებათ – სახლს, თავიანთ მიწას, საფლავებს არ ტოვებენ, ჯახირობენ და არიან ასე. ასე გაგრძელდება ალბათ დიდხანს, თუ არ დაგვიბრუნდა ოფიციალურად, არ გამთლიანდა ქვეყანა. სხვა ხელჩასაჭიდს მე ამ ეტაპზე ვერაფერს ვხედავ. მარტო მოხუცები დავრჩებით აქ“.
„მტკივნეულია ეს ყველაფერი“, – აგრძელებს ქალბატონი ლალი.
„რამდენჯერ გვიტირია მშობლებს იმის გამო, რომ აფხაზები ზეიმობენ გამარჯვებას და აცეკვებენ და ამღერებენ ამ ზეიმებზე ჩვენს ბავშვებს. ცეკვავენ, მღერიან ჩვენი ქართველი ბავშვები იძულებით, ასე რომ ვთქვათ, რომ შეინარჩუნონ აქ ცხოვრების უფლება. როგორ არ არის მტკივნეული? ბევრი გადაიტანა ხალხმა და ახლაც დიდი გულისტკივილი გადააქვთ, მაგრამ რა ქნან? უნდათ რომ შეინარჩუნონ ოჯახი, მთელი ცხოვრების ნაჯაფი, ნაოფლარი. ალბათ არ არის კარგი, ყველაფერზე თავი არ უნდა დახარო ადამიანმა, მაგრამ თავს ზემოთ ძალა როცა არ არის?“
“განათლებულ თაობას ვეღარ ვუშვებთ”
ნანა გალის რაიონის ერთ–ერთ სოფელში ასწავლის 15 წელზე მეტია. მის ხელში რამდენიმე თაობამ გაიარა და გალის რაიონის სკოლების „რუსიფიკაციის“ პროცესიც მის თვალწინ განვითარდა.
ნანა ამბობს, რომ ათი წლის წინ მისი სკოლა ჩვეულებრივი ქართულენოვანი სკოლა იყო.
ბავშვები აქ ყველა საგანს ქართულად სწავლობდნენ, ხოლო რუსული ენა უცხო ენასავით ისწავლებოდა.
მდგომარეობა მკვეთრად შეიცვალა დაახლოებით შვიდი წლის წინ – მეოთხე კლასის ჩათვლით ბავშვები სრულად გადაიყვანეს რუსულ სწავლებაზე.
„ეს იყო ძალიან დიდი სტრესი ბავშვებისთვის და დღემდე ასეა. ბავშვები ტიროდნენ ცხარე ცრემლებით იმიტომ, რომ მთელი 10 კლასი სწავლობდნენ ქართულად ყველა საგანს და უცებ შემოდის ბიოლოგიის მასწავლებელი რუსულ ენაზე ხსნის გაკვეთილს. ცოტამ დაძლია ეს პრობლემა – ვისაც ბებია ჰყავდა რუსი, ან რომელიმე მშობელმა იცოდა რუსული. დაახლოებით ორი პროცენტი, მეტი არა. დანარჩენი ბავშვები დღემდე არიან დაჩაგრულები. ძალიან ნიჭიერი ბავშვები იჩაგრებიან მხოლოდ იმის გამო, რომ აზროვნებენ ქართულად, მაგრამ ვერ ლახავენ ამ მინიმალურ ზღვარს, რომელსაც ეწოდება “რუსიფიკაცია“.
ნანა ამბობს, რომ სირთულეები არის არა მარტო ბავშვებისთვის, არამედ მასწავლებლებისთვისაც.
„ქართულენოვანი ვარ, უნივერსიტეტი ქართულად დავამთავრე, გამიჭირდა რუსულ ენაზე საგნის სწავლება. ჩემნაირი ძალიან ბევრია,“ – ამბობს ის.
მისი თქმით, პრობლემა გადამზადებით „გვარდება“, სადაც მასწავლებლებს რუსულ ენაში ამეცადინებენ:
„საგანს კი არ გვასწავლიან, არამედ როგორ ვასწავლოთ საგანი რუსულად. ამას ეძახიან მასწავლებლების გადამზადებას გალში. შემდეგ სერტიფიკატების გაცემა ხდება. ჩვენ დასვენება არ გვქონდა ზაფხულში. ყველას აქვს უფლება დაისვენოს, მაგრამ ჩვენთვის ეს საშვებულებო პერიოდი არ იყო დასვენება, იმიტომ რომ “გადაგვამზადეს“ მომავალი სასწავლო წლისთვის“.
ნანა ამბობს, რომ ქართულ ენის სასწავლო პროცესში გამოყენებასთან დაკავშირებით დიდი სიმკაცრეა და ამას სპეციალური კომისია ამოწმებს:
„შარშან თუნდაც, შარშანწინ შემოწმება იყო რაღაც არაადამიანური. შემოცვივდებოდნენ სკოლაში და ვაითუ რამე ქართული წარწერა ენახათ კედლის გაზეთზე ან ქართული სახელმძღვანელო. ყველაფერი მთავრდება შემდეგ მუქარით, თითის ქნევით. არის მუქარა, რომ, აი, გაგათავისუფლებთ, თქვენ არ ხართ ღირსი, მასწავლებლები გერქვათ, ღუპავთ თაობას და ა.შ. მასწავლებლისთვის ამის მოსმენა არის შეურაცხმყოფელი და მერე იწვევს შიშს, რა თქმა უნდა.
მასწავლებელი ამბობს, რომ რუსულ ენაზე გადასვლის შემდეგ ბავშვები სწავლას ძალიან ჩამორჩებიან:
„ჩვენი სკოლა გამოირჩეოდა, როცა იყო ქართულენოვანი. ჩვენი ბავშვები კარგად სწავლობდნენ, ძალიან შორს წავიდნენ, მაგრამ დღეს ასე არ არის. დაიკარგა თაობა. მშობლიურის უარყოფას აიძულებენ. ქართული გავლენა ჯერ კიდევ გვაქვს, ამიტომაც პედაგოგებიც და მოსწავლეებიც მუდმივი წნეხის და კონტროლის ქვეშ ვართ. და მაინც ჩვენ ვიბრძვით, კლასგარეშეც მოსწავლეებს მაინც ვაწვდით მშობლიური ენის დახმარებით, ყველა მათთვის საინტერესო საკითხზე ამომწურავ პასუხს.
ყველა პედაგოგი, რომელიც აქ გადის ამ დამამცირებელ რეჟიმს და მაინც ახერხებს ამას, აღსანიშნავია… ჩვენ, მომავალი თაობა მსხვერპლად კი არა, ჯანსაღ, ამაყ და ღირსეულ მამულიშვილებად წარმოგვიდგენია.
მასწავლებელი, პირველ რიგში, იმისთვის არის, რომ აღზარდოს ძლიერი და ჯანსაღი თაობა და ამას ვერ აკეთებს. განათლებულ და ჯანსაღად მოაზროვნე თაობებს ვეღარ ვუშვებთ, იმიტომ რომ ჩვენშია პრობლემა და ვართ ხელ-ფეხ შეკრულები. ეს არის ძირითადი და უმთავრესი პრობლემა“ .
