10 წელი "ქართულ ოცნებასთან". სხვადასხვა სფეროს ექსპერტები ოცნების მმართველობას აფასებენ
ქართული ოცნების 10 წელი
10 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც 2012 წლის 1 ოქტომბერს “ქართულმა ოცნებამ” საპარლამენტო არჩევნებში დაამარცხა იმდროინდელი მმართველი პარტია, “ნაციონალური მოძრაობა” და ქვეყნის სათავეში მოვიდა.
ამგვარად, “ქართული ოცნება” გახდა პარტია, რომელიც დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში ყველაზე დიდი ხნის განმავლობაში მართავს ქვეყანას. მისი წინამორბედი “ნაციონალური მოძრაობა” ქვეყნის სათავეში ცხრა წლის განმავლობაში იყო, ხოლო შევარდნაძის “მოქალაქეთა კავშირი” ათი წლის თავზე დაიშალა.
ბიძინა ივანიშვილის მიერ დაფუძნებული პარტია დიდი გეგმებით და დაპირებებით მოვიდა. რა წარმატებებს მიაღწია ამ გუნდმა და რა წარუმატებლობები უკავშირდება “ქართულ ოცნების” მმართველობის ათწლიან პერიოდს?
ამ კითხვით JAMnews-მა სხვადასხვა სფეროს ექსპერტებს მიმართა.
შიდა პოლიტიკა
კორნელი კაკაჩია, საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტის დირექტორი
წარმატება: ხელისუფლებას, რომელიც ქართულმა ოცნებამ შეცვალა, გარკვეულწილად უკვე ჰქონდა ავტორიტარიზმის ნიშნები და მშვიდობიანმა ჩანაცვლებამ თავისთავად ძალიან კარგად იმოქმედა როგორც საქართველოში არსებულ სიტუაციაზე, ისე ქვეყნის საერთაშორისო იმიჯზე. წინა ხელისუფლების ავტორიტარული ტენდენციებით ხალხი უკვე დაღლილი იყო და აქედან გამომდინარე, გაჩნდა გარკვეული იმედი, რომ ახალი ხელისუფლება შეძლებდა ამ ყველაფრის ახალი ენერგიით გაძღოლას. მართლაც, პირველი, რაც იყო კარგი, გარკვეულწილად შეიქმნა მრავალპარტიული სისტემის იმიტაცია. თუმცა, ეს ყველაფერი ძალიან მალე შეიცვალა. თავიდანვე ჩანდა, რომ სახელისუფლებო ღერძი ტრიალებდა ერთადერთი ადამიანის, შემდეგ უკვე არაფორმალური ლიდერის გარშემო.
წარუმატებლობა: მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ქვეყანას ყოველგვარი კონსტიტუციური ჩარჩოების გარეშე მართავს არაფორმალური ლიდერი და პირადად მისდამი ერთგული ადამიანები.
ასევე, პრობლემაა ის, რომ ზოგადად, “ქართული ოცნების” ხელისუფლებას არასოდეს ჰქონია კონკრეტული ხედვები, მათ ეს წლები წინა ხელისუფლების ლანძღვაში გაატარეს.
2016 წელს, მეორე ვადით არჩევის შემდეგ, ეს ხელისუფლება მომართულია იმისკენ, რომ შეინარჩუნოს ხელისუფლება ნებისმიერ ფასად – დასავლეთთან დაპირისპირებით, სამოქალაქო საზოგადოების “ჩარეცხვით”, ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების ფაქტობრივად გაქრობით.
საგარეო პოლიტიკა
კახა გოგოლაშვილი, ევროპული კვლევების ცენტრის დირექტორი
წარმატება: ამ წლების ყველაზე მნიშვნელოვანი წარმატება იყო ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ ხელშეკრულება, უვიზო მიმოსვლა, საქართველო-ევროკავშირის ურთიერთობის განვითარება ბოლო წლების განმავლობაში. შეიძლება ვთქვათ, რომ ევროპული პერსპექტივის მიღებაც წარმატებაა, მაგრამ არ ვიცი, ეს რამდენად იყო “ქართული ოცნების” წარმატება და არა უკრაინის მიერ წარმოებული თავდაცვითი ომის შედეგი.
წარუმატებლობა: მთავარი ჩავარდნაა ის, რომ არ მოხდა საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობასთან დაკავშირებული პრობლემებისკენ საერთაშორისო ძალისხმევის მობილიზება. საგარეო ურთიერთობების კონცეფციაში წერია, რომ ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა არის ჩვენი ძირითადი პრიორიტეტი. თუმცა, “ქართული ოცნების” მმართველობის დროს ეს საკითხი გახდა ნაკლებად აქტუალური საერთაშორისო თანამეგობრობისთვის. არ ხდება რუსეთზე სერიოზული ზეწოლა ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ ხელშეკრულების შესრულების, აღიარების, უკან წაღების მოთხოვნით. ეს ყველაფერი საგარეო პოლიტიკური ძალისხმევის შესუსტების შედეგია.
რუსეთთან ურთიერთობაშიც მოხდა ჩავარდნა. ხელისუფლების წარმომადგენლები შემედავებოდნენ და იტყოდნენ, რომ რუსეთთან ასეთი კარგი ურთიერთობები არასდროს გვქონია, მაგრამ ეს ძალიან დიდი შეცდომაა.
ის, რასაც ახლა ვხედავთ, არ არის მეგობრული ურთიერთობები. ეს არის პრაქტიკულად რუსეთის გავლენის ქვეშ მოქცევა.
შეიცვალა დასავლეთის მიმართ ხელისუფლების რიტორიკა, რაც აღებული კურსიდან გადახვევაა. მოხდება თუ არა სრული გადახვევა, ვერ ვიტყვით. ეს უკრაინის ომის შედეგზეცაა დამოკიდებული.
● საქართველო და სანქციები რუსეთის წინააღმდეგ – რატომ ასოცირდება ქვეყანა “შავ ხვრელთან”?
● მადლობები და ბოდიში ბიძინა ივანიშვილს: “ქართული ოცნება” დაარსების 10 წლის იუბილეს აღნიშნავს
● ყველა ამბობს, რომ საქართველოში არაფორმალური მმართველობაა. რაში გამოიხატება ის? მაგალითები
● რა იმალება ვარდისფერი ფლამინგოს უკან? რეპორტაჟი დენდროლოგიური პარკიდან
ეს ყველაფერი ქვეყნისთვის ძალიან სახიფათო თამაშია — თუ საქართველოს დასჭირდება დასავლეთის მხარდაჭერა რუსეთის კლანჭებიდან დასახსნელად, დასავლეთმა შეიძლება გადაწყვიტოს, რომ ეს არ შედის მათ ინტერესებში, რადგან საქართველოს ამ პერიოდის განმავლობაში არ გამოუჩენია თავი ევროპისა და ევროატლანტიკური სივრცისადმი ლოიალურ ქვეყნად. ახლა ნეგატიურ სცენარს ვხატავ, მაგრამ ასეთი რისკი არსებობს. მნიშვნელოვანია ისიც, უკრაინა როგორ პოზიციას დაიკავებს საქართველოსთან მიმართებით, რადგან ომის დასრულების შემდეგ შეიძლება რეგიონში მისი სიტყვა იყოს გადამწყვეტი.
ეკონომიკა
ბესო ნამჩავაძე, საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველოს უფროსი ანალიტიკოსი
წარმატება: ეკონომიკური მოდელი, რომელიც დახვდა ქართულ ოცნებას 2012 წლის ბოლოს და რომელიც დაფუძნებული იყო ბიზნესის კეთების სიმარტივეზე, დაბალ გადასახადებზე, დაბალ რეგულაციებზე და ბევრ ქვეყანასთან თავისუფალ ვაჭრობაზე, შეინარჩუნეს და ამიტომაც, ქვეყანას ეკონომიკური ზრდა მაინც ჰქონდა ყოველ წელს, გარდა 2020 წლისა, როდესაც პანდემიის გამო კლება იყო.
წარუმატებლობა: სრულიად შესაძლებელი იყო ამ ათ წელიწადში ქვეყანას უფრო დიდი ეკონომიკური ზრდისთვის, დაბალი უმუშევრობისთვის, უფრო მაღალი ხელფასებისთვის მიეღწია, თუმცა, ხელისუფლებამ ეს პოტენციალი ბოლომდე ვერ გამოიყენა. თითქმის ორჯერ გაუფასურდა ლარი, რასაც მოჰყვა ქვეყნის სახელმწიფო ვალის ზრდა. მნიშვნელოვნად გაიზარდა ფასები. ეს ყველაფერი ერთმანეთთან დაკავშირებულია. თუ მთავრობა ნაკლებ ფულს დახარჯავდა, უფრო ნაკლები ვალი გვექნებოდა, რაც დაეხმარებოდა ვალუტის კურსისა და ფასების სტაბილურობასაც. მილიარდობით ლარი დაიკარგა.
საქართველოს ეკონომიკისთვის ძალიან დიდი დარტყმა იყო ანაკლიის პორტის გაჩერება. გარდა იმისა, რომ დიდი ინვესტიცია დაიკარგა, დაიკარგა ის პოტენციალი, რომელიც ქვეყანას ექნებოდა ახალი პორტის აშენების შედეგად.
თუმცა, ჯამში ინფრასტრუქტურაში ფული იხარჯება, მაგალითად, შაჰდენიზის მილსადენი და ა.შ.
ახალი გამოწვევა გააჩინა რუსეთთან ეკონომიკურმა დაახლოებამ. ბუნებრივია, ამან საქართველოს მოუტანა სარგებელიც, რადგან გაიზარდა ტურიზმი, ვაჭრობა, განსაკუთრებით ექსპორტი და კონკრეტულად, ღვინის ექსპორტი. მაგრამ, მეორე მხრივ, გავხდით უფრო მეტად დამოკიდებულები რუსეთის ეკონომიკაზე, რაც ძალიან დიდ საფრთხეს შეიცავს. საქართველოს ცალსახად პროდასავლური მთავრობა რომ ჰყავდეს, შეიძლება ეს ნაკლები საფრთხე ყოფილიყო. თუმცა, ახლა რუსეთზე ეკონომიკური დამოკიდებულებით მთავრობა მოსახლეობას აშინებს, რომ რუსეთი თუ არ უნდათ, ღვინოს ვერ გაყიდიან და ტურისტი არ შემოვა. ეს გადაიქცა პოლიტიკურ ბერკეტად მთავრობის ხელში, ისევე, როგორც არის ბერკეტი რუსეთის ხელში.
სოციალური ფონი (უმუშევრობა, სიღარიბე)
გიორგი კეპულაძე, ორგანიზაცია “საზოგადოება და ბანკების დამფუძნებელი
წარმატება: თუ აბსოლუტურ რიცხვებში შევხედავთ, 2012 წლიდან უმუშევრობა შემცირდა, გარდა პანდემიის პერიოდისა. არის ეკონომიკური ზრდაც.
კარგი გადაწყვეტილება იყო მოგების გადასახადის გაუქმებაც. ასევე, წარმატება იყო თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების გაფორმება, რომელიც მთლად ამ ხელისუფლების დამსახურებად ნამდვილად ვერ ჩაითვლება, რადგან საფუძველი მანამდე იყო მომზადებული.
წარუმატებლობა: მოდით, უფრო კარგად გავაანალიზოთ ეს “წარმატებებს” და ვნახოთ, რა ხდება რეალურად. ეკონომიკური ზრდის ეს მინიმალური ტემპი, ასევე სიღარიბისა თუ უმუშევრობის შემცირების დაბალი ტემპი ჩვენნაირი ქვეყნისთვის არაფერს არ ნიშნავს, მეტიც, დამღუპველია. ფაქტობრივად, ერთი ადგილის ტკეპნაა.
ბოლო 10 წელში სოციალურად დაუცველთა რაოდენობის მნიშვნელოვანი ზრდაა, რაც თავისთავად მიუთითებს იმაზე, რომ სოციალური ფონი გაუარესებულია.
დასაქმებული ადამიანების შემოსავლები ვერ ეწევა ხარჯებს. პანდემიის შემდეგ ინფლაციური ფონი უფრო დამძიმებულია. ზედიზედ ორი წელია გვაქვს ორნიშნა ინფლაცია. პირველადი მოხმარების პროდუქციაზე კატასტროფულადაა ფასები გაზრდილი, რაც ყველაზე მეტად ისევ ღარიბ ადამიანებს აწვება, რადგან მათი ხარჯების დიდი ნაწილი არის კომუნალური გადასახადები, სურსათი, მედიკამენტები და ტრანსპორტი.
ამას ემატება დიდი ნიჰილიზმი, რომელიც ქვეყანაშია გავრცელებული.
ქვეყნის ფაქტობრივი ხელმძღვანელი რომ ამბობს, ათ და ოც წელში ხალხს ვერ დავასაქმებთ და უცხოეთში უნდა წახვიდეთო, იქ რა განვითარებაზეა საუბარი. ეს არის ამ ხელისუფლების ეკონომიკური მმართველობის სახე.
ასევე, მთავარი პრობლემაა ეკონომიკური ხედვის არ არსებობაა, არ აქვთ წარმოდგენილი, როგორ აპირებენ ქვეყნის განვითარებას.
ნიჰილიზმი უბიძგებს ადამიანებს, წავიდნენ საზღვარგარეთ. NDI-ის ბოლო კვლევაშიც კი ჩანს, რომ პერსპექტივას ვერ ხედავენ და ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესების მოლოდინი აქვთ.
სასამართლო
ნაზი ჯანეზაშვილი, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ყოფილი წევრი და ორგანიზაცია “სასამართლოს გუშაგის” დამფუძნებელი
წარმატება: ერთადერთი, რა კონტურებიც ბოლო პერიოდში დავინახე და მიღწევად შეიძლება ჩაითვალოს, არის ის, რომ მცირე რაოდენობის მოსამართლეებში გამოჩნდა უვადო დანიშვნის დადებითი ეფექტი. სწორედ ეს მოლოდინი გვქონდა, რომ რეფორმა უვადოდ დანიშნულ მოსამართლეებს გააძლიერებდა და უფრო დამოუკიდებელს გახდიდა. სრულ უმრავლესობაზე კი ამან იმიტომ არ იქონია გავლენა, რომ ის ხალხი, ვინც დაინიშნა თანამდებობაზე, ძირითადად, არიან დავალებულები გავლენიანი ჯგუფების, კლანის წინაშე.
წარუმატებლობა: ხელისუფლების შეცვლის შემდგომი პერიოდი სასამართლოსთვის არა თუ გარდამტეხი არ აღმოჩნდა, არამედ წინა ხელისუფლების დროს არსებულ პრობლემებს ახლები დაემატა.
თუ წინა ხელისუფლების დროს სასამართლო აფილირებული იყო მმართველ პარტიასთან, ახლა აშკარად ჩანს, რომ მხოლოდ მმართველი პარტია კი არა, უკვე სასამართლოს შიგნით ლიდერები თავადაც აყენებენ გარკვეულ პირობებს.
ხელისუფლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი შტო, რომელიც ჩვენი ქვეყნის სტაბილურობის გარანტი უნდა იყოს, ფაქტობრივად, ხელში აქვს ჩაგდებული სასამართლო კლანს.
ბოლო წლებში სისტემაში ძალიან მყარად დამკვიდრდა დიდი გავლენების მქონე ჯგუფი. თანაც, ეს ის ადამიანები არიან, რომელთა მიმართაც წინა ხელისუფლებიდან მოყოლებული იყო ბევრი კითხვა.
აქედან გამომდინარე, “ქართული ოცნების” მმართველობის შედეგი არის სწორედ ის, რომ ახლა ბევრად რთულია გარკვეული ზომების მიღება, რათა სასამართლო გახდეს დამოუკიდებელი და თავისუფალი.
ჯანდაცვა
ნინო მირზიკაშვილი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი
წარმატება: საყოველთაო ჯანდაცვის არსებული მოდელის წყალობით, უდავოდ გაუმჯობესდა ჯანდაცვის სერვისებზე პაციენტების ხელმისაწვდომობა — ადამიანებმა შეძლეს იმ სამედიცინო სერვისების მიღება, რასაც მანამდე ვერ იღებდნენ დაფინანსების არარსებობის გამო. ასევე, საყოველთაო ჯანდაცვის დადებითი მხარეა არჩევანის თავისუფლება — ქვეყნის მასშტაბით ნებისმიერ პირს დაგეგმილი მომსახურების მისაღებად შეუძლია აირჩიოს მისთვის სასურველი პოლიკლინიკა, ამბულატორია თუ ჰოსპიტალი.
გარდა ამისა, ნამდვილად გვაქვს წინ გადადგმული ნაბიჯები გადამდები და არაგადამდები დაავადებების მართვის მხრივ. კერძოდ, საზოგადოებას ნაკლები ფინანსური ტვირთი აქვს C ჰეპატიტის, შიდსის, ტუბერკულოზის და კოვიდის შემთხვევაშიც. არ შემიძლია ცალკე არ აღვნიშნო C ჰეპატიტის ელიმინაციის პროგრამა. დღესდღეობით ზრდასრული მოსახლეობის 75 პროცენტმა გაიარა სკრინინგი, ხოლო C ჰეპატიტის შემთხვევები შემცირდა 67 პროცენტით.
წარუმატებლობა: ამ შემთხვევაშიც, პირველ რიგში მინდა აღვნიშნო საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამა. ბევრად ეფექტური იქნებოდა, ეს პროგრამა ორიენტირებული რომ იყოს მხოლოდ მიზნობრივ ჯგუფებზე და არა ყველაზე. ეს უნდა ყოფილიყო მიზნობრივი პროგრამა — სახელმწიფომ ფული უნდა დახარჯოს მხოლოდ იმ ადამიანებზე, ვისაც ეს სჭირდება.
ერთ-ერთი არასწორი ნაბიჯი იყო ე.წ. 520-ე დადგენილების მიღება. ამ დადგენილებით, სახელმწიფომ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ფარგლებში მიწოდებული სერვისების ტარიფების ზედა ზღვარი დააწესა. შედეგად, ფიქსირებულმა ტარიფებმა შეაფერხა ისეთი დარგების განვითარება, როგორიცაა კარდიოლოგია და კარდიოქირურგია.
გარდა ამისა, პრობლემაა ისიც, რომ ბოლო ათ წელიწადში უამრავი ახალი სამედიცინო დაწესებულება გაიხსნა. დღეს საწოლების რაოდენობა დაახლოებით 17 ათასზეა ასული, მაშინ, როცა საქართველოსთვის სრულიად საკმარისია 8 ათასი საწოლი. ჩავარდნაა ისიც, რომ სამედიცინო განათლებას სათანადოდ არ მიაქციეს ყურადღება. დღეს ამ სფეროს მაღალკვალიფიციური კადრების, ადამიანური რესურსის პრობლემა აქვს. კერძოდ, ექიმების სიჭარბეა და ექთნების ნაკლებობა.
მედია
ზვიად ქორიძე, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს წევრი
წარმატება: პოზიტიურ მაგალითებს შორის შემიძლია დავასახელო ის, რომ გაჩნდა რამდენიმე გავლენიანი, ძლიერი და კრიტიკული სარედაქციო შინაარსის მქონე ტელევიზია. თუმცა, ეს გამოიწვია ნეგატიურმა მოვლენამ — რუსთავი 2-თან ხელისუფლების ბრძოლამ.
დადებითი იყო ასევე ციფრული მაუწყებლობის დანერგვა, რამაც ხელი შეუწყო ავტორიზების გამარტივებას.
ასევე, შეიძლება გამოვყოთ ის, რომ ამ 10 წლის განმავლობაში მედიასივრცეში ძალიან საინტერესო იყო დაახლოებით ორწელიწადნახევრიანი პერიოდი, რაც აჭარის ტელევიზიაში ხდებოდა ნათია კაპანაძის დირექტორობის დროს. ეს იყო ყველაზე კარგი ნიმუში, როგორ შეიძლება საზოგადოებრივი მაუწყებელი იყოს მართლაც საზოგადოებრივი.
წარუმატებლობა: ყველაზე ნეგატიური, რაც ხელისუფლებამ გააკეთა ამ ათი წლის განმავლობაში, იყო რუსთავი 2-ის წინააღმდეგ წარმოებული კამპანია და ასევე ხელისუფლების პოლიტიკა, საზოგადოება დაუპირისპიროს კრიტიკულ მედიას.
ამ პოლიტიკის პიკი იყო 5 ივლისი. ამ დღეს ხელისუფლებამ სხვადასხვა ჯგუფი წააქეზა და დაუპირისპირა მედიას, მოაწყო ანგარიშსწორება და დამნაშავეებიც არ დასაჯა. ჩემთვის ამ დეკადაში ყველაზე მძიმეა ლექსო ლაშქარავას ისტორიაა, რომელიც პროფესიული მოვალეობის შესრულების დროს დაზიანდა და რამდენიმე დღეში გარდაიცვალა. საზოგადოებამ თუ დაკარგა განცდა, რომ მედია მისი პარტნიორია, ის ბოლომდე იქნება მორჩილი.
ბოლო ათი წლის სქემა სწორედ ესაა — საზოგადოებას არ ჰქონდეს განცდა, რომ მედია სჭირდება, რომ მედია არის მისი პარტნიორი.
ასევე, მიუტევებელი და უსასტიკესი შეცდომა დაუშვა ამ ხელისუფლებამ ნიკა გვარამიას საქმით.
და როგორ ფიქრობთ, ამ დევნამ, ფინანსურმა სანქციებმა, ქუჩაში ცემამ, ლექსო ლაშქარავას გარდაცვალებამ და 5 ივლისმა მთლიანად, არ გააჩინა ჟურნალისტებში თვითცენზურა? მე მიმაჩნია, რომ გააჩინა. ძალიან ბევრი ჟურნალისტი უფრო ფრთხილობს, ბევრი წავიდა პროფესიიდან, ქვეყნიდან, ბევრმა ადამიანმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ აღარ გახდეს ჟურნალისტი.
მედიისთვის ნეგატიური მოვლენაა ის, რომ დღეს კომუნიკაციების კომისია ცდილობს ცხვირი ჩაყოს მედიაპროდუქტის შინაარსში. კომუნიკაციების კომისია ამას წინა ხელისუფლების მმართველობის დროს ვერ აკეთებდა. იმიტომ კი არა, რომ არ უნდოდა, უბრალოდ იყო გარკვეული ბარიერები. ამ ხელისუფლების პირობებში კი ეს ბარიერები გადაილახა.
გარდა ამისა, როცა აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის წარმატებაზე ვსაუბრობდი, უნდა ითქვას ისიც, რა ფორმით და რა ენერგიულობით იბრძოდა ხელისუფლება ნათია კაპანაძის წინააღმდეგ, როგორ შეძლო მან ეს ძალიან ხანმოკლე პრაქტიკა დაესაჯა. ეს კი იმიტომ გააკეთა, რომ არ დაეშვა ამ პრაქტიკის წარმატება და ეთქვა, რომ ამ ქვეყანაში საზოგადოებრივი მაუწყებელი ამ ფორმით ვერ შეძლებს მუშაობას.
თავდაცვა
ჟანა სირბილაძე, ექსპერტი თავდაცვის საკითხებში
წარმატება: ნებისმიერი წარმატება, რომელიც ამ სფეროში მახსენდება, დაკავშირებულია ან ნატოსთან, ან აშშ-სთან და ნაკლებად ჩვენი თავდაცვის სისტემასთან. მაგალითად, არ გვქონდა სტრატეგიული დოკუმენტები და შეიქმნა; არ გვქონდა და შეიქმნა კიბერუსაფრთხოების ბიურო (თუმცა, ცალკე საკითხია, რამდენად ეფექტურად მუშაობს იგი).
წარმატებად მიმაჩნია ასევე თავდაცვის მიმართულებით განათლების სფეროში ინვესტიციის ჩადება — ვგულისხმობ კადეტთა ლიცეუმს და ეროვნული თავდაცვის აკადემიას. ასევე, უელსის სამიტზე მიღებული ნატო-საქართველოს არსებითი პაკეტის ფარგლებში შექმნილი თავდაცვის ინსტიტუციური აღმშენებლობის სკოლა (DIBS) და ნატო-საქართველოს წვრთნებისა და შეფასების ერთობლივი ცენტრი (JTEC). ერთის ფუნქციაა სტრატეგიულ ხედვაში დაეხმაროს თავდაცვის სამინისტროს, ხოლო მეორის — პრაქტიკული უნარები შესძინოს ქართველ ჯარისკაცებს.
გარდა ამისა, ამერიკის შეერთებული შტატების დაფინანსებით შეიქმნა სტრატკომი. მთავარი იდეა მოსახლეობასთან სწორი კომუნიკაციის დამყარება და დეზინფორმაციის გაქარწყლებაა, თუმცა ახლა მათ ვებ-გვერდს თუ გადახედავთ, ძირითადად მოწოდებულნი არიან უპასუხონ კრიტიკულად განწყობილ მედიას.
წარუმატებლობა: მე არ მახსენდება ჯარიდან ისეთი მასიური გადინება, როგორიც ახლაა. თავდაცვის აკადემიაში ვმუშაობდი ლექტორად და ჩემი სტუდენტების, ოფიცრების აბსოლუტური უმრავლესობა საქართველოდან წავიდა, რადგან აქ ვერანაირ პერსპექტივას ვერ ხედავენ.
ქვეყნიდან მასობრივად მიდიან ისეთი ოფიცრები, რომლებსაც აქვთ განათლება, მაგრამ ჯარში განვითარების საშუალებას ვერ ხედავენ.
არ გვყავს კვალიფიციური სამხედრო კადრები, რომლებიც სწორი ღირებულებებით აღზრდიან მომავალ ოფიცრებს და გარდა ამისა, ექნებათ შესაბამისი ცოდნა. პრობლემაა აღჭურვილობა, გამართული ტექნიკა.
პრობლემაა ნეპოტიზმი — მაგალითად, წოდებიდან წოდებაზე რომ გადახვიდე, მაიორის წოდებიდან ვიცე-პოლკოვნიკი რომ გახდე, ძალიან ბევრი წელი გჭირდება ან ვიღაცამ უნდა დარეკოს, ვიღაც უნდა დაგეხმაროს და ა.შ.
როდესაც მინისტრი იცვლება, მოადგილეები ხომ მიჰყვებიან და ასევე, მიჰყვება ზედა რგოლის ყველა თანამშრომელი. შედეგად, დაწყებული საქმე აღარ გრძელდება და ყველაფერი თავიდან იწყება.
ამერიკელების და ნატოს მთავარი მოთხოვნა სტრატეგიული ხედვისა და მდგრადობის არსებობაა, რასაც ერთი გეგმით მუშაობა სჭირდება. ჩვენთან ვიღაც მოვა, გადაატრიალებს სისტემას, ხუთ თვეში ახალი მოვა და ყველაფერი თავიდან იწყება.
ჩემი აზრით, 10 წლის განმავლობაში ქართულმა ჯარმა დეგრადაცია უფრო განიცადა, ვიდრე წინსვლა და თუ ასე გაგრძელდა, ძალიან ცუდ შედეგებამდე მივალთ, მართლა არ გვეყოლება ჯარი.
განათლება
სიმონ ჯანაშია, განათლების საკითხების მკვლევარი
წარმატება: ალბათ იმ სკოლების რაოდენობის მნიშვნელოვანი ზრდა, რომლებიც ჩართულები არიან სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვების განათლებაში. გარდა ამისა, ამ წლებში ზოგადად განათლების ბიუჯეტის მკვეთრი ზრდა იყო და ეს შეიძლება ჩაითვალოს მიღწევად.
წარუმატებლობა: დღეს დედაქალაქის ბავშვებს უკეთეს განათლებაზე მიუწვდებათ ხელი, ვიდრე სხვა ქალაქებისას, ხოლო სხვა ქალაქების ბავშვები უფრო უკეთეს განათლებას იღებენ, ვიდრე სოფელში მცხოვრები ბავშვები. უთანასწორობა ჩანს ყველა დონეზე — სკოლამდელ, სასკოლო და საუნივერსიტეტო სისტემაში და ამ უთანასწორობის შესამცირებლად ბევრი არაფერი კეთდება. ასევე, არ შეიქმნა სპეციალური პროგრამები სოციალური პირობების გამო განათლების პრობლემების მქონე ბავშვებისთვის.
მეორე სერიოზული პრობლემა არის ის, რომ თავდაპირველი დაპირებები, რაც ჰქონდათ, რომ მოხდებოდა სკოლების დეპოლიტიზაცია, არ შესრულდა და პირიქით, ბოლო წლებში უფრო და უფრო მძიმდება.
სახელმწიფო სკოლებს იყენებს საარჩევნოდ და აკონტროლებს, რომ “ქართული ოცნების” სასარგებლოდ იმოქმედონ, მოახდინონ ამომრჩევლების მობილიზება.
დირექტორების კონტროლი, მათი გათავისუფლება პოლიტიკური ნიშნით, იძულება, რომ ჩაერთონ საარჩევნო ციკლებში და ა.შ. ია კერზაიას გარდაცვალება ამის ყველაზე მკაფიო მაგალითია, მაგრამ ამის შემდეგაც უამრავი მაგალითი იყო, როცა დირექტორებს ამოეწურათ ვადა და ხელახლა დანიშნეს ხელისუფლებისადმი ლოიალური დირექტორები. მედიაში გავრცელდა კიდეც ინფორმაცია, სადაც ჩანს, რომ შეიძლება განათლების სამინისტრო დირექტორს აფასებდეს დადებითად, მაგრამ სუს-ი ამბობდეს, რომ ის არ არის პოლიტიკურად ლოიალური და უნდა გათავისუფლდეს, სამინისტრო კი იძულებულია, დაექვემდებაროს.
კორუფცია
გიორგი ონიანი, საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველოს დირექტორის მოადგილე
წარმატება: დიდ მასშტაბში და დიდ სურათში შენარჩუნდა რეფორმების ის შედეგები, რომელიც 2000-იანი წლების დასაწყისში იყო, როდესაც აღმოიფხვრა კორუფცია დაბალ დონეზე. ანუ ქუჩაში ე.წ. “გაიშნიკები” კვლავინდებურად არ დგანან, უნივერსიტეტში მოწყობისას ფულის გადახდა არ გვიწევს. ეს შეინარჩუნეს. სამწუხაროდ, სხვა წარმატებას ვერაფერს ვხედავ ამ მიმართულებით.
წარუმატებლობა: ეს არის ალბათ შევარდნაძის მმართველობის დონეზე დაბრუნებული მაღალი დონის კორუფცია და ამ კორუფციის ფაქტების ძალიან სელექციური გამოძიება. კორუფცია არის ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე მეტად დამანგრეველი ფაქტორი, რომელიც სახელმწიფოს და კარგ მმართველობას ძირს უთხრის. შეიძლება პირდაპირ ვერ ხვდებოდეს მოქალაქე, რომ ეს მის ცხოვრებაზეც აისახება, თუმცა ის თითოეული მოპარული ლარი ყველას კეთილდღეობას აკლდება.
კორუფციაზე, ფაქტობრივად, არის მწვანე შუქი, თუ მასში ჩართული პირი მმართველ პარტიასთანაა დაკავშირებული.
ასევე, დიდი გამოწვევაა სახელმწიფოს მიტაცების უპრეცედენტო მასშტაბი, როდესაც ვერცერთი სახელმწიფო უწყება, გარდა ომბუდსმენის ინსტიტუტისა და დროდადრო სახელმწიფო აუდიტის სამსახურისა, წინ ვერ აღუდგება მმართველი პარტიის სურვილს. თავის მხრივ, მმართველი პარტია არის სრულ მორჩილებაში ყოფილ პრემიერ-მინისტრ ივანიშვილთან. მთავარ გადაწყვეტილებებს ის იღებს. კორუფციას არ უნდა შევხედოთ, როგორც მხოლოდ ქრთამის მიღებას და გაცემას. სახელმწიფო ინსტიტუტების არაჯეროვანი გამოყენება, კონტროლი ასევე კორუფციაა, პოლიტიკური კორუფცია. მაგალითად, როდესაც გარკვეულმა ჩინოვნიკებმა დიდი მიწის ნაკვეთები ძალიან იაფად ჩაიგდეს ხელში და თავიანთი ოჯახის წევრებზე დაარეგისტრირეს, აქ ქრთამის მიცემა ან აღება არ იყო, თუმცა ეს კორუფციაა. ასევე, კორუფციაა, როდესაც თანამდებობებზე ნათესავებს ნიშნავ.
თვითმმართველობა
ირაკლი მელაშვილი, თვითმმართველობის ექსპერტი
წარმატება: “ქართულმა ოცნებამ” 2013 წელს დაიწყო თვითმმართველობის რეფორმა. მოხდა თვითმმართველი ქალაქების გამოყოფა, შემოვიდა მერების პირდაპირი არჩევითობა და თვითმმართველობის კოდექსში ჩაიწერა, რომ მოხდებოდა ფინანსური და ქონებრივი დეცენტრალიზაცია.
წარუმატებლობა: დანარჩენს წარუმატებლობების სიაში გავაგრძელებ, რადგან არჩევითობის გარდა, მერე არაფერი შესრულდა. მუნიციპალიტეტები თავიდან ბოლომდე დამოკიდებულები არიან ცენტრალურ ხელისუფლებაზე. დარჩა საბჭოური სისტემა. არც ფინანსური, არც ქონებრივი დეცენტრალიზაცია არ მომხდარა და შემდეგ თვითმმართველი ქალაქებიც გააუქმეს.
პირდაპირი არჩევითობა მნიშვნელოვანი იყო იმიტომ, რომ ადგილზე ყოფილიყო ხელისუფალი, რომელიც ადგილობრივი მოსახლეობის წინაშე იქნებოდა ანგარიშვალდებული და არა რეგიონული ან ცენტრალური ხელისუფლების წინაშე. სინამდვილეში კი, არჩეული მერი ვერაფერს გააკეთებს, თუ ცენტრალური ხელისუფლებისგან ფული არ მიიღო. ამაზე მეტყველებს პრემიერ ირაკლი ღარიბაშვილის განცხადებაც, მერმა რა უნდა შეძლოს ცენტრალური ხელისუფლების გარეშეო.
როცა ვსაუბრობთ არჩევნების დროს ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენებაზე, ეს რესურსი სწორედ ის თვითმმართველობებია. მათარანაირი თავისუფლება არ აქვთ და იძულებულნი არიან, ლოიალური იყვნენ ცენტრალურ ხელისუფლებაში მყოფი პარტიისადმი.
საქართველოში გვაქვს სისტემა, რომელიც კლავს ყოველგვარ ინიციატივას, მუნიციპალიტეტებს არ აძლევს განვითარების საშუალებას და ყველა საკითხი წყდება ცენტრში.
კულტურა
თეო ხატიაშვილი, კინომცოდნე
წარმატება: საქართველო ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობის საპატიო სტუმარი გახდა, ქართული კინო გავიდა საზღვრებს გარეთ და საკმაოდ ფართო არეალიც მოიცვა, მაგრამ მე ამას ამ ხელისუფლებას ვერ მივაწერდი. ისევე, როგორც სხვა შემთხვევაში — თუ იყო რამე წარმატებული, მაინც ალბათ ერთ კონკრეტულ ავტორს ან შემოქმედებით ჯგუფს უნდა მივაწეროთ. ამას არ ვამბობ ამ ხელისუფლებისადმი ძალიან უარყოფითი დამოკიდებულებია გამო. საერთოდ, კულტურის პოლიტიკა არ არსებობს, არ არსებობდა არც წინა ხელისუფლების პირობებში და თუ რამე საერთაშორისო წარმატებას ვაღწევდით, ისევ და ისევ, იყო პიროვნულ დონეზე. შეიძლება მითხრან, რომ წარმატებას თუ არა, წარუმატებლობას რატომ მივაწერთ ამ ხელისუფლებას? მაგრამ წარუმატებლობა დაკავშირებულია იმასთან, რომ ეს იყო ხელისუფლების გადაწყვეტილებების შედეგი.
წარუმატებლობა: საყდრისის აფეთქება. ასევე გელათის “რესტავრაცია”, რომლის შემდეგ გაუარესდა გელათის მდგომარეობა.
ყოველთვის, ყველა ხელისუფლების დროს, კულტურის სამინისტრო, ისევე, როგორც სხვა ნებისმიერი სამინისტროები, ასე თუ ის კონტროლდებოდა და მიბმული იყო მმართველ პარტიასთან, რომელსაც ჰყავდა თავისი ფავორიტები. მაგრამ ასეთი მასშტაბური და თანაც არაპროფესიონალიზმზე დამყარებული მე არ მახსენდება. საბოლოოდ ჩაიკეტა სამინისტრო. ის ადამიანებიც, რომლებსაც ამბავი გამოჰქონდათ, გაუშვეს. შესაბამისად, შეიძლება ვერც შევიტყოთ, რამდენად სავალალო და საგანგაშო მდგომარეობაა.
ასევე, ძალიან თვალშისაცემი ტენდენციაა ის, რომ როცა რაღაც სტრუქტურა კარგად მუშაობს, იმის დაშლას იწყებენ. თითქოს მიზანმიმართული, ბოროტი განზრახვა აქვს ამ ხელისუფლებას. ასე იყო მუზეუმთან დაკავშირებით, კინოცენტრთან დაკავშირებით.
ადამიანის უფლებები
გიორგი ბურჯანაძე, საქართველოს სახალხო დამცველის მოადგილე
წარმატება: ჩემთვის ყველაზე დიდი მიღწევა იყო წამებისა და არასათანადო მოპყრობის საქმეებისთვის ცალკე საგამოძიებო უწყების შექმნა. ეს იყო სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური, რომელიც, სამწუხაროდ, მერე გაუქმდა, რამაც ძალიან დიდი დარტყმა მიაყენა ამ მიღწევას. იყო პატარა, სტრუქტურული საკითხებიც, მაგრამ მთლიან პერსპექტივაში თუ შევხედავთ, მხოლოდ ეს მახსენდება.
წარუმატებლობა: რა თქმა უნდა, ეს არის სასამართლო. რა უფლებასთან მიმართებაშიც არ უნდა მიაღწიო პროგრესს, დამოუკიდებელი სასამართლო თუ არ გექნება, აზრი არ აქვს, არანაირი პროგრესი არ იქნება. მეორე არის პირადი ცხოვრების უფლება და ფარული მიყურადების მოუწესრიგებელი კანონმდებლობა, რაც ძალიან დიდი ჩავარდნაა და ალბათ ყველაფერზე ახდენს გავლენას. კონკრეტული პრაქტიკა დასტურია იმისა, რასაც ვამბობთ კანონმდებლობასთან დაკავშირებით — ერთი წლის წინ გასაჯაროვდა ე.წ. კრებსები, მანამდე პერიოდულად ვრცელდებოდა ადამიანების პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრები და ა.შ.
რელიგიური უმცირესობები
ბექა მინდიაშვილი, თეოლოგი, ომბუდსმენთან არსებული ტოლერანტობის ცენტრის ხელმძღვანელი
წარმატება: 2017 წელს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო დადგენილება ორ საქმესთან დაკავშირებით, რითაც ორ კომპონენტში აღმოიფხვრა საგადასახადო უთანასწორობა. დღეს ყველა თანასწორად იხდის გადასახადებს.
წარმატებაა ის, რომ ხელისუფლების მცდელობების მიუხედავად, არ გავიდა რელიგიის შესახებ ცალკე კანონი. ასევე, იყო მცდელობა, რომ სკოლებში დაწყებულიყო რელიგიის სწავლება, თუმცა ეს ინიციატივაც შეჩერდა. ძალიან კარგია ის, რომ სახელმძღვანელოების გრიფირების პროცესში გათვალისწინებულია მრავალფეროვნების კონტექსტი, ანუ სახელმძღვანელო ხელს არ უნდა უწყობდეს დისკრიმინაციას, სიძულვილის ენას და უნდა ასახავდეს მრავალფეროვნებას. ეს არის განათლების სამინისტროსა და სახალხო დამცველის ძალიან კარგი თანამშრომლობის შედეგი.
მიღწევაა ის, რომ პირველად საქართველოს პოსტსაბჭოთა ისტორიაში, პარლამენტში მოხვდა ადამიანი, რომელიც არამარტო ღიად აცხადებს, რომ ის მუსლიმია, არამედ აქტიურად იცავს მუსლიმთა უფლებებს და არამარტო. ვგულისხმობ ტარიელ ნაკაიძეს. თუმცა ეს ხელისუფლების მიღწევა არ არის, ხალხმა აირჩია.
წარუმატებლობა: ქართული ოცნების ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე საქართველოში დაიწყო მუსლიმთა დევნა. 2012-2016 წლებში იყო არაერთი ფაქტი, დაწყებული ქობულეთში მედრესეზე ღორის თავის დაკიდებიდან და ა.შ. ეს საქმეები ან თაროებზეა შემოდებული, ან არაეფექტურადაა გამოძიებული.
წლების განმავლობაში გადაუჭრელია ის, რომ ზოგადად, რელიგიური უმცირესობებისადმი საზოგადოების განწყობა არის შეუწყნარებელი. არამართლმადიდებლური აღმსარებლობის ადამიანებს დღემდე უჭირთ თამამად რელიგიაზე საუბარი. ამას ვუწოდებ უმრავლესობის ტირანიას
როცა ადამიანს ეშინია საკუთარი ვინაობის საჯაროდ გაცხადების, რადგან საზოგადოება შეუწყნარებელია. სწორედ აქ არის სახელმწიფოს როლი — იმოქმედოს ისე, რომ ადამიანს გაუქარწყლოს ეს შიში და ეს ხდება სამართალდარღვევებზე მკაცრი რეაგირებით.
ანტიმუსლიმური კამპანია დღემდე გრძელდება. მაგალითად, ბათუმში, სადაც მუსლიმებმა თავად შეიძინეს მიწა, ხელისუფლება მათ არ აძლევს მეჩეთის მშენებლობის უფლებას.
ეთნიკური უმცირესობები
თამთა მიქელაძე, სოციალური სამართლიანობის ცენტრის თანასწორობის პოლიტიკის პროგრამის დირექტორი
წარმატება: ანტიდისკრიმინაციული კანონის მიღება და შსს-ში დისკრიმინაციულ დანაშაულებთან ბრძოლის გაძლიერება. ასევე, სასკოლო სახელმძღვანელოების გრიფირების წესის ცვლილება. დადებითად ვაფასებ უმაღლესი განათლების საშეღავათო, 1+4 პროგრამასაც ეთნიკური უმცირესობებისთვის, რომელიც წინა ხელისუფლების დროს დაინერგა, „ქართულმა ოცნებამ“ კი მისი იმპლემენტაცია გააგრძელა, თუმცა ახალ საფეხურზე არ აუყვანია.
გარკვეული პოზიტიური დინამიკა უკავშირდება ისევ თემის შიგნით თვითგამორკვევას — ჩვენ გვყავს ახალგაზრდები, რომლებმაც მიიღეს განათლება, არიან კრიტიკულები, დაიჯერეს, რომ არიან მოქალაქეები და ითხოვენ სამართლიანობას, თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ ეს სახელმწიფოს დამსახურებაა.
წარუმატებლობა: იმდენად ჩიხშია შესული ეთნიკური უმცირესობებისთვის თანასწორი გარემოს შენება, იმდენად ჩანს სოციალური გაუცხოება და იზოლაცია, რომ რიგ შემთხვევებში ქმნის კონფლიქტის რისკებს და ჩვენ ეს ვიხილეთ, მაგალითად, დმანისში.
სრული სტაგნაცია ჩანს ინტეგრაციის პოლიტიკის მიმართულებით. ახალ თაობას აქვს პოლიტიკური იმედგაცრუება
მათ შორის არიან 1+4 პროგრამის მონაწილეები, რომლებმაც განათლება მიიღეს, წაიკითხეს კრიტიკული ტექსტები, კარგად ისწავლეს ქართული, თუმცა ხვდებიან, რომ რეალობა არ იცვლება.
პრობლემაა საჯარო ენიდან, დღის წესრიგიდან თანასწორობის იდეალების და იდეების გაქრობა. პირიქით, ჩვენ ვხედავთ ღია შოვინისტურ რიტორიკას, რომელიც განსაკუთრებულად აგრესიულად ისმის ბოლო დროს აღზევებული ულტრანაციონალისტური ჯგუფებისგან, რომელთა მიმართაც ხელისუფლება ღია ლოიალობას იჩენს. მმართველი პარტიისგან ხშირად ვისმენთ არასეკულარულ, ნაციონალისტურ, კონსერვატიულ გზავნილებს, რაც მთლიანობაში მძიმე გავლენას ახდენს ეთნიკურ უმცირესობებზე.
ლგბტქი ადამიანების უფლებები
ანა სუბელიანი, თბილისი პრაიდის თანადირექტორი
წარმატება: ეს 10 წელი იყო ძალიან დიდი სიმამაცის, გამბედაობის პერიოდი ლგბტქი ადამიანებისთვის. პირველ რიგში, რაც ძალიან მკაფიოდ ჩანს, ლგბტქი ადამიანებმა დაიწყეს ხმის ამაღლება და დანარჩენ საზოგადოებასთან ღიად საუბარი იმაზე, თუ რა პრობლემებსა და გამოწვევებს აწყდებიან ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ხილვადობისთვის ბრძოლას, რომელიც ხშირ შემთხვევაში ძალიან ძვირად გვიჯდება, მოაქვს ცვლილებები. კვლევებითაც დასტურდება, რომ საზოგადოების განწყობები უკეთესობისკენ შეიცვალა. გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს არ არის ურიგო მონაპოვარი და უკვე გარკვეულ სარგებელს ხედავენ შედარებით ახალგაზრდა თაობის ქვიარები, რომლებიც ამბობენ, რომ მათ უკვე აქვთ შესაძლებლობა, ზოგიერთ სივრცეში უსაფრთხოდ იგრძნონ თავი. ამ მხრივ საკლუბო და ანდერგრაუდ კულტურას აქვს ძალიან დიდი წვლილი.
ხელისუფლების როლს რაც შეეხება, ერთადერთი, რაც დადებითად მახსენდება, არის ანტიდისკრიმინაციული კანონი, რომელიც ამ რეალობაშიც კი, გარკვეულ შემთხვევებში ეფექტიანად გამოყენებადია.
წარუმატებლობა: მთლიანობაში, მათ შორის, ანტიდისკრიმინაციული კანონის კონცეფციასთან მთლიანად შეუსაბამობაში მოდის ის პრაქტიკა, რასაც ვხედავთ — სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების მიმართ ხელისუფლების შემწყნარებლური დამოკიდებულება და ამ დანაშაულების ხელშეწყობა და წახალისებაც კი. ძალიან დიდი ჩავარდნებია დისკრიმინაციის საფუძველზე და სიძულვილის ნიადაგზე ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების ეფექტურობასთან დაკავშირებით. ამის მაგალითია 17 მაისები, 5 ივლისი და ბევრი სხვა მოვლენა, როდესაც ხელისუფლებამ ძალიან ეფექტურად გამოიყენა რადიკალური ჯგუფების მხრიდან ჰომოფობიური სიძულვილი საზოგადოების დაყოფისთვის, შუღლის გაღვივებისთვის, სამოქალაქო საზოგადოების დისკრედიტაციისთვის. ეს არის უდიდესი გამოწვევა ლგბტქი თემისთვის, ჩვენი უფლებები ხშირად ხდება პოლიტიკური მანიპულაციებისა და ვაჭრობის საგანი.
რუსეთის გავლენები და თავის მხრივ, ეკლესიისა თუ რადიკალური ჯგუფების როლი ამ ქვეყანაში არის პრობლემატური და ყველა ამ სუბიექტის ალიანსი ხელისუფლებასთან.
ასევე, წარუმატებლობაა ჩანაწერი კონსტიტუციაში, რომ ქორწინება არის ქალისა და კაცის ერთობა.
