მოსაზრება ბაქოდან: "თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციამ შეიძლება დააშოროს ცენტრალური აზია რუსეთსა და ჩინეთს და დააახლოოს იგი ევროპასთან“
თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციის შუშას სამიტი
თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციაზე იქნება დამოკიდებული მომავალი ეკონომიკური ურთიერთობები, ფიქრობს პარტია რესპუბლიკური ალტერნატივის (ReAl) ერთ-ერთი ლიდერი ნატიგ ჯაფარლი. მისი თქმით, მიმართულება და გადაწყვეტა სწორია, მაგრამ თუ პრობლემები დღესვე არ განიხილება და გადაწყვეტილებები არ მოიძებნება, ეს ყველაფერი მშვენიერ ოცნებად დარჩება.
ანალიტიკური პლატფორმა „ხედვა აღმოსავლეთისკენ“ ყურადღებას ამახვილებს იმ ფაქტზე, რომ თურქმენეთი არ მონაწილეობდა ორგანიზაციის ბოლო სამიტზე შუშაში.
„როგორც ჩანს, მოძმე ქვეყნის ხელმძღვანელობა უკმაყოფილოა აზერბაიჯანის მიერ თავისი ტერიტორიების განთავისუფლებით“, – ნათქვამია პლატფორმის მიერ გამოქვეყნებულ ანალიზში.
ანალიტიკოსები იხსენებენ, რომ ოკუპაციისგან გათავისუფლებულ ტერიტორიებზე თურქმენეთის ხელისუფლების წარმომადგენლები არასდროს ყოფილან.
- NATO-ს ახალ დეკლარაციაში საქართველო მხოლოდ ერთხელაა ნახსენები
- როგორ ვაიძულოთ რუსეთი შეწყვიტოს ომი უკრაინაში? ზელენსკის ოფისი პუტინის “სამშვიდობო ინიციატივებს” ეხმაურება
თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციის სახელმწიფოთა მეთაურთა სამიტი
6 ივლისს შუშაში თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციის სახელმწიფოთა მეთაურთა არაფორმალური სამიტი გაიმართა.
შეხვედრას ესწრებოდნენ აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი, უზბეკეთის პრეზიდენტი შავქათ მირზიოევი, ყირგიზეთის პრეზიდენტი სადირ ჯაფაროვი, ყაზახეთის პრეზიდენტი კასიმ-ჯომარტ ტოკაევი, უნგრეთის პრემიერ მინისტრი ვიქტორ ორბანი, თურქეთის მიერ არაღიარებული სამხრეთ კვიპროსის ვიცე პრეიდენტი ჯევდეტ ილმაზი და თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციის გენერალური მდივანი ყუბანიჩბეკ ომურალიევი.
პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განაცხადა, რომ თურქული სახელმწიფოების ლიდერების ვიზიტები აზერბაიჯანის გათავისუფლებულ მიწებზე ძმური სოლიდარობის გამოვლინებაა. მან გაიხსენა, რომ თურქეთის პრეზიდენტი სხვადასხვა დროს ეწვია შუშას, ფიზულს, ზანგილანსა და ჯებრაილს, უზბეკეთის და ყაზახეთის პრეზიდენტები შუშას და ფიზულს, ყირგიზეთის პრეზიდენტი კი ფიზულსა და აღდამს.
ალიევი თვლის, რომ ორგანიზაციის ამჟამინდელი ბიუჯეტი და სტრუქტურა საკმარისი არ არის ორგანიზაციის მიზნების მისაღწევად.
„ამიტომ, ამ დღეებში აზერბაიჯანმა სამდივნოს ანგარიშზე ორი მილიონი აშშ დოლარი ჩარიცხა.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ აღმოსავლეთ-დასავლეთის სატრანსპორტო დერეფნის გაფართოება მომავლის ერთ-ერთი პრიორიტეტული საკითხია.
შეხვედრის შედეგად ხელი მოეწერა თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციის არაფორმალური სამიტის ყარაბაღის დეკლარაციას.” – თქვა ალიევმა.
„ორგანიზაციამ უნდა გააფართოოს ურთიერთობები ევროკავშირთან თურქეთის მაგალითის მიხედვით“
პირველი, რაც უნდა გაკეთდეს მომავალში ორგანიაციის წარმატებული მუშაობისთვის, არის ორგანიზაციის საკოორდინაციო ორგანოების შექმნა, ამბობს რესპულიკური ალტერნატივის წევრი ნატიგ ჯაფარლი.
„უნდა შეიქმნას სამხედრო უსაფრთხოების, ეკონომიკის, კულტურისა და საგარეო პოლიტიკის სამდივნოები. გარდა ამისა, უნდა არსებობდეს ამ ქვეყნების საპარლამენტო წარმომადგენლების ორგანიზაცია. ანუ, მოსახლეობის კვოტების მიხედვით, ევროპარლამენტის პრინციპების შესაბამისად, ამ დროისთვის უნდა შეიქმნას საკონსულტაციო სტატუსის მქონე მუდმივი საპარლამენტო ორგანო“.
თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების საერთო ფართობი 731 ათას 213 კმ²-ია, მოსახლეობა 170 მილიონი ადამიანი, მთლიანი შიდა პროდუქტი კი 1,4 ტრილიონ დოლარს უახლოვდება, ამბობს ნატიგ ჯაფარლი.
„ეს არის ძალიან დიდი ტერიტორია, დიდი ბაზარი და თუ გავითვალისწინებთ ქვეყნების ბუნებრივ რესურსებს და ხელსაყრელ გეოგრაფიულ მდებარეობას, მაშინ ეს არის ალიანსი, რომელსაც აქვს ყველა პერსპექტივა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშოს გლობალურ გეოპოლიტიკასა და ეკონომიკაში.
მაგრამ ინდივიდუალურად, ორგანიზაციის ქვეყნების მთავარი ეკონომიკური პარტნიორები გარეთ არიან და ეკონომიკური საფუძვლის გარეშე, კავშირის მომავალი გაურკვეველია.
მოძმე თურქეთი არის უდიდესი ეკონომიკა და აქვს მოდელი დივერსიფიცირებული საბაზრო ეკონომიკის ინსტიტუტებით. 2023 წელს თურქეთის ექსპორტმა 256 მილიარდ დოლარს მიაღწია, იმპორტმა – 362 მილიარდ დოლარს. თურქეთის მთავარი სავაჭრო პარტნიორები ევროკავშირის ქვეყნები არიან.
აზერბაიჯანის ექსპორტმა 2023 წელს 33,8 მილიარდი შეადგინა, იმპორტმა – 17,2 მილიარდი დოლარი. ჩვენი ქვეყნის უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორები არიან ასევე ევროკავშირის ქვეყნები.
2023 წელს ყაზახეთის სავაჭრო ბრუნვამ 140 მილიარდი დოლარი შეადგინა – რუსეთი პირველ ადგილზეა, ჩინეთი მეორეზე, თურქეთი მესამეზე. ევროკავშირის ქვეყნებიდან მეცხრე ადგილზეა საფრანგეთი, მეათეზე იტალია.
ყირგიზეთის სავაჭრო ბრუნვამ 2023 წელს 15,7 მილიარდი დოლარი შეადგინა, საიდანაც 38 პროცენტი მხოლოდ ჩინეთიდან იყო, მეორე ადგილზე კი რუსეთია 22 პროცენტით. ევროკავშირის ქვეყნებთან ურთიერთობა ძალიან სუსტია.
უზბეკეთის სავაჭრო ბრუნვამ 2023 წელს 62,5 მილიარდი დოლარი შეადგინა, აქედან 22 პროცენტი ჩინეთის, 16 პროცენტი კი რუსეთის წილია. ევროკავშირის ქვეყნებიდან მეშვიდე ადგილზეა მხოლოდ გერმანია 1,7 პროცენტით.
ჩინეთი თურქმენეთის ნომერ პირველი სავაჭრო პარტნიორია, ხოლო რუსეთი მეორე ადგილზეა. 2023 წელს ჩინეთთან სავაჭრო ბრუნვამ 10 მილიარდ დოლარს მიაღწია, რაც მთლიანი ბრუნვის დაახლოებით 50 პროცენტს შეადგენს.
სიტუაცია ასეთია: კასპიის ზღვის მეორე მხარეს მოძმე ქვეყნები ეკონომიკურად არიან დაკავშირებული ჩინეთთან და რუსეთთან – კავშირი ღრმაა, მაგრამ თუ დამოკიდებულების ეს დონე გაგრძელდება, მაშინ პრობლემური იქნება ორგაზინაციის ფუნქციონირებადი ინსტიტუტი.
მნიშვნელოვანია ორგანიზაციის ქვეყნებსა და ევროკავშირს შორის კავშირის დამყარება, რათა მან კონკურენცია გაუწიოს ჩინეთისა და რუსეთის ეკონომიკურ ექსპანსიას. ამიტომ, მოძმე თურქეთის პრეზიდენტის, ბ-ნ ერდოღანის სიტყვები, რომ „თურქეთის მთავარი მიზანია გახდეს ევროკავშირის წევრი“, სწორია და ასევე მნიშვნელოვანია ორგანიზაციის გასაძლიერებლად“, – დაასკვნა ნათიგ ჯაფარლიმ.
რატომ არ მივიდა თურქმენეთის ლიდერი შუშაში?
ანალიტიკურმა პლატფორმამ „ხედვა აღმოსავლეთისკენ“ ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ თურქმენეთმა არ მიიღო მონაწილეობა შუშაში გამართულ სამიტში, მიუხედავად დამკვირვებლის სტატუსით მათი მოწვევისა. პლატფორმის ანალიტიკოსების აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ ამის მიზეზები უცნობია, ცხადია, რომ აზერბაიჯანსა და თურქმენეთს შორის უთანხმოების ახალი ეტაპია:
„შეიძლება ვთქვათ, რომ ორგანიზაციის ყველა სახელმწიფოს ლიდერი ცალკე-ცალკე ოფიციალურ ვიზიტებით ეწვია ოკუპაციისგან გათავისუფლებულ ტერიტორიებს – თურქმენეთის გარდა. თურქმენეთის ხელმძღვანელობა გათავისუფლებულ ტერიტორიებს არც ცალკე და არც ორგანიზაციის შემადგენლობაში არ ესტუმრა. როგორც ჩანს, კასპიის ზღვის მეორე მხარეს მოძმე ქვეყნის ხელმძღვანელობა უკმაყოფილოა აზერბაიჯანის მიერ მისი ტერიტორიების განთავისუფლებით.
რაც არ უნდა რთული იყოს თურქმენეთთან ურთიერთობა, ამ ქვეყანას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს აზერბაიჯანის საგარეო პოლიტიკური სტრატეგიისთვის ამ ახალ ეპოქაში. თურქმენული გაზის ექსპორტი ევროპაში აზერბაიჯანის გავლით ჩვენი ქვეყნისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის საკითხია.
მეორე მხრივ, იმის გამო, რომ ყაზახეთი მუდმივად იმყოფება რუსეთის შემოჭრის საფრთხის ქვეშ, უაღრესად მნიშვნელოვანია, რომ თურქმენეთის გავლით გზა, რომელიც არის ალტერნატიული გასასვლელი შუა აზიაში, ღია დარჩეს.
რაც მთავარია: თურქმენეთი ერთადერთი მონაწილეა თურქული სამყაროს ერთობლივ თანამშრომლობაში, რომელსაც დიდი მომავალი აქვს ახალ რეალობაში.
თუმცა, აშკარაა, რომ თურქმენეთის ამჟამინდელი ხელისუფლების პირობებში ორმხრივი ურთიერთობების ნორმალიზება შეუძლებელია. თურქმენეთის ხელისუფლების არასათანადო ქცევის გათვალისწინებით, შესაძლოა უფრო მიზანშეწონილი იყოს, რომ ეს ქვეყანა დარჩეს ორგანიზაციის მიღმა, ვიდრე გახდეს ორგანიზაციაში სპეციალური უფლებამოსილების მქონე წევრი“, – ნათქვამია ანალიზში.
