ევროპული ფასეულობები თუ სომხური ტრადიციები? მსგავსებისა და წინააღმდეგობების ძებნა
სომხეთში, ევროპული ფასეულობების დანერგვამ აჩვენა, რომ ძალიან ბევრმა შეიქმნა ევროპაზე ისეთი წარმოდგენა, რომელიც თითქოს წინააღმდეგობაში მოდის ადგილობრივ ტრადიციებსა და მათზე წარმოდგენებთან.
ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ ეს ჩვეულებრივი სიტუაციაა: სხვადასხვა კულტურის მატარებლები სხვა ხალხების ტრადიციებს აღიქვამენ, როგორც რაღაც უცხოს, ზოგჯერ, თავიანთი უნიკალურობისგან მკვეთრად განსხვავებულს.
„ფასეულობებს მრავალი ასპექტი აქვს. თითოეულ ადამიანს საკუთარი წარმოდგენა აქვს მათ შესახებ, მიაჩნია რა, რომ მისი ფასეულობების ეს ნაკრები უნიკალურია, სხვებისა კი, კერძოდ, ევროპაში – ყველასი ერთნაირია. იმ დროს, როდესაც თავად ევროპის ხალხებიც განსხვავებულები არიან და თითოეული ადამიანი ასევე ფიქრობს თავის თავზე“, – ამბობს „კავკასიის ინსტიტუტის“ სამეცნიერო პროექტების ხელმძღვანელი, ნინა ისკანდარიანი.
2016-2017 წლებში, ერევანში, სოციოლოგიური კვლევა ჩაატარეს, რათა გაერკვიათ ახალგაზრდების დამოკიდებულება ევროპის მიმართ. სოციოლოგ ნონა მელქონიანის თქმით, შედეგი ასეთი იყო:
„სომხეთში – კორუფციაა, ევროპაში კი – არ არის, სომხეთში – ავტორიტარიზმია, ევროპაში – დემოკრატია, სომხეთში – ეკონომიკა მონოპოლიზებულია, ევროპაში – თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკაა“.
კიდევ რას ფიქრობენ სომხეთში ევროპასა და ევროპულ ფასეულობებზე? JAMnews-ის კითხვებს ექსპერტებმა და Facebook-ის სომხური სეგმენტის მომხმარებლებმა უპასუხეს
„მომხრე“ და „მოწინააღმდეგე“
სომხეთში არსებობს იდეოლოგიური მოძრაობები, რომლებიც „ემხრობიან ევროპული ფასეულობების დანერგვას“ და რომლებიც „ეწინააღმდეგებიან ევროპული ფასეულობების დანერგვას“. ადგილობრივი პოლიტოლოგები მიიჩნევენ, რომ ორივე ამ ტალღას, უმეტესად, არანაირი კავშირი არ აქვს თავად ევროპულ ფასეულობებთან.
მაგრამ ევროპული ფასეულობების დანერგვის მომხრეები, როგორც წესი, საუბრობენ საარჩევნო მექანიზმებზე, კანონის უზენაესობაზე, მოქალაქეების მონაწილეობაზე სახელმწიფო მანქანის მართვაში, ხელისუფლების ცვლილების შესაძლებლობაზე, პიროვნების ხელშეუხებლობაზე, თანაბარუფლებიანობაზე – სქესისა და აღმსარებლობის მიუხედავად, ასევე, რასობრივი სიძულვილის უარყოფაზე.
ევროპული ფასეულობების დანერგვის მოწინააღმდეგენი კი მათ ეროვნული იდენტობისთვის რეალურ საფრთხედ მიიჩნევენ.
„ისინი ვარაუდობენ, რომ სომხეთში ერთგვარი სოციალური წესრიგი არსებობს, რომელიც სტაბილური ქორწინების ფასეულობებზეა დამყარებული, რომ ეს აღზრდის ტრადიცია თაობიდან თაობას გადაეცემა, მაგრამ ის, რატომღაც, ძალიან მოწყვლადია. თუკი სომეხი ბავშვები დაინახავენ, რომ სხვანაირად ცხოვრება შეიძლება, პირველივე შესაძლებლობისთანავე ჰომოსექსუალები გახდებიან“, – განმარტავს ამ მიდგომას ნინა ისკანდარიანი.
„ევროპული ფასეულობების“ მოწინააღმდეგეები დარწმუნებული არიან, რომ ევროპაში ახალგაზრდები მოუწესრიგებელ სექსუალურ ცხოვრებას ეწევიან და ნარკოტიკებით არიან გატაცებული.
„ევროპაში დიდი თავისუფლებაა სექსუალური ორიენტაციის, ნარკოტიკების, თავაშვებული ცხოვრების სტილის გამო და მე არ ვისურვებდი, რომ ჩემი შვილები ასეთ საზოგადოებაში გამეზარდა. ადამიანებს შორის ურთიერთობები ისეთი თბილი არ არის. შეიძლება დახმარება გჭირდებოდეს, მაგრამ ის ვერავისგან მიიღო“, – ანაიტ კასიანი.
რუსული კვალი ევროპული ფასეულობების ანტიპროპაგანდაში
ევროპეიზაციის მოწინააღმდეგეთა არგუმენტები, „კავკასიის ინსტიტუტის“ სამეცნიერო პროექტების ხელმძღვანელის, ნინა ისკანდარიანის აზრით, რუსეთში არსებული სიტუაციის პროექციაა:
„რუსეთი – ქვეყანაა, სადაც ყველაზე მაღალია მსოფლიოში ერთ სულ მოსახლეზე არასრულწლოვანთა აბორტის მაჩვენებელი, მაღალია შიდსის გავრცელების მაჩვენებელი, ყველაზე მაღალია განქორწინებების რაოდენობა, საშინელია მიტოვებული ბავშვებისა და მოხუცების რიცხვი. და არანაირ პატრიარქალურ მოწყობაზე რუსეთში უკვე 200 წელია ლაპარაკი არაა. ეს არის ქვეყანა, სადაც ადამიანები, თაობები, ძალიან არიან ერთმანეთისგან დაშორებული, სადაც არამყარია ოჯახები, მაგრამ, სადაც არსებობს ისეთი პატრიარქალური წარმოდგენა, რომელიც თავებშია ჩაბეჭდილი.
მათ ეჩვენებათ, რომ მთელი დასავლეთი თავაშვებულია, რუსეთი კი – მშვიდობის, თანხმობისა და ოჯახური ფასეულობების კერა. და თუკი სომხეთში ევროპული ფასეულობების დანერგვის ანტიპროპაგანდას ვინმე აფინანსებს, ეს ყოველთვის სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებული რუსული სტრუქტურებია“.
„ევროპაზე ლაპარაკისას, პირველ რიგში, წარმოვიდგენ შემდგარ საფრანგეთს, ქედმაღალ ბრიტანეთს, ეკონომიკურად მძლავრ გერმანიას, გასართობ ესპანეთს და ანტიკურ რომს“, – დიმა სააკიანი.
მომხმარებლური დამოკიდებულება ევროპისადმი
სომხეთში ჩატარებული სოციოლოგიური კვლევის თანახმად, სომეხი ახალგაზრდების აღქმით, ევროპის განათლების სისტემა სანიმუშოა, ევროპაში მიღებული დიპლომი კი, პროფესიისა და კარიერული წინსვლის განსაზღვრაში უპირატესობის მომნიჭებელია.
„ამით აიხსნება სომეხი ახალგაზრდების ინტერესი ევროპაში საგანმანათლებლო მიგრაციის მიმართ“, – ამბობს სოციოლოგი ნონა მელქონიანი.
ამავდროულად, სომხეთში, მისი აზრით, დომინირებს მომხმარებლური დამოკიდებულება ევროპული ფასეულობების მიმართ იმ მხრივ, რომ ევროპა განიხილება, როგორც მეთოდი ან საშუალება განათლების მისაღებად, ფინანსური კეთილდღეობის მისაღწევად, სარფიანი შოპინგისა და გართობისთვის:
„ევროპაზე საუბრისას ახალგაზრდები იყენებენ ზმნებს „ვისწავლო“, „მივიღო“, „შევიძინო“, „მოვინახულო“, „გავიცნო“. იმ დროს, როდესაც სომხეთში ყოფნას ძირითადად უკავშირებენ ვალდებულებებს: საგადასახადო ტვირთს, არმიაში სამსახურის აუცილებლობას, ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებზე სახელმწიფოს ინტერესის უპირატესობას“.
„ევროპაში შეიძლება მიიღო კარგი განათლება და კონკურენტუნარიანი სპეციალისტი გახდე ამა თუ იმ სფეროში, თანაც, ეს ხარისხიანი განათლება, შეგიძლია უფასოდ შეიძინო“, – ნორიკ ბაგრიანი.
სომხური საზოგადოების „ნერვული ღილაკები“
ექსპერტები საუბრობენ სომხურ საზოგადოებაში „საშინელი სიტყვების“ არსებობაზე, რომელიც უკავშირდება ქვეყანაში ევროპული ფასეულობების დანერგვას. ერთ-ერთი ასეთი სიტყვაა – „გენდერი“.
ნინა ისკანდარიანი გვიყვება სომხეთში, „გენდერული თანასწორობის შესახებ“ კანონის განხილვის პროცესზე:
„მან უბრალოდ უკმაყოფილების ამოფრქვევა გამოიწვია. კანონი მამაკაცებისა და ქალების თანასწორობის შესახებ – ძირითადად სამოქალაქო, შრომით და სხვა შრომით კანონმდებლობაში, საზოგადოებაში, სრულიად სხვა კუთხით განიხილებოდა. აქტიურად მიმდინარეობდა პროპაგანდისტული კამპანია, რომელმაც შექმნა ასეთი ნარატივი: თვითონ სიტყვა „გენდერი“ უკვე ეწინააღმდეგება ქვეყნის ტრადიციულ წყობას.
როგორც კანონის შემუშავების მონაწილემ, შევთავაზე სიტყვა „გენდერის“ შეცვლა. საბოლოოდ, კანონს უწოდეს არა „გენდერული თანასწორობის შესახებ“, არამედ „ქალებისა და კაცებისთვის თანაბარი უფლებისა და შესაძლებლობების შესახებ“. ყველა საზოგადოებაში არსებობს ასეთი „ნერვული ღილაკები“ და თუკი მათ დააწვებით, ადამიანები ნერვიულობას დაიწყებენ“.
კიდევ ერთი ასეთი სიტყვა, რომელიც ასევე ევროპიდან თავსმოხვეულთა სიაში შედის – ეს არის „მრავალფეროვნება“.
„მრავალფეროვნების ეშინიათ, რადგან ადამიანებს ჰგონიათ, რომ მათი წყობა საკმაოდ სუსტია და თუკი სახელმწიფოს დონეზე არ აიკრძალება „ცხოვრების სხვაგვარი წესი“, მაშინ ყველას ერთბაშად მოუნდება მისი შეცვლა. ვიღაც სხვა რელიგიის მიღებას მოისურვებს, ვიღაც კი – სხვა ქვეყნის, სხვა რასის ქალზე დაქორწინებას. ეს „ალყაშემორტყმული ციხესიმაგრის“ შიშია. ადამიანებს სურთ, რომ მათი შვილები ისეთები იყვნენ, როგორებიც თავად არიან, მტრული, საშინელი გარესამყაროსგან დაიცვან ყველაფერი, რაც მიღებულია მათ საზოგადოებაში“.
„ევროპული ფასეულობები – ეს არის შვეიცარიის ოქროს სავალუტო ფონდი, HSBC ბანკი, ფუნტი და სუპერმონარქია, როგორც ბიზნესის, პოლიტიკისა და ეროვნული ინტერესების სიმბიოზის განსახიერება“, – სერგეი გარაიანი.
ევროპული ცხოვრების წესი სომხეთში?
ამავე დროს, ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ სომხეთი, თავისი ცხოვრების წესით, ადამიანებს შორის ურთიერთობებით ძალიან ჰგავს სამხრეთ ევროპის ქვეყნებს – იტალიას, ესპანეთსა და საბერძნეთს.
„სომხეთი, ნარატივების, კანონიკური ტექსტების თვალსაზრისით, უფრო ახლოს არის ხმელთაშუაზღვისპირეთთან. სომხეთი – იმ ეკუმენური კულტურის განუყოფელი ნაწილია, რომელიც ანტიკურ სამყაროსთან არის დაკავშირებული. ეს რომის იმპერიის ერთგვარი პროვინციაა.
ჩვენც ვიხსენებთ ქალწულ მარიამს, ასევე ვიცით, ვინ არიან ზევსი და პტოლომეუსი. ჩვენთვის ასევე ნაცნობია ანტიკური სიუჟეტები ევროპის კულტურული ისტორიიდან. ეს ყველაფერი სკოლებში გავიარეთ. სომხეთი – ამ კულტურულ სივრცეშია. ჩვენ სკოლებში სპარსულ პოეზიას არ გავდივართ, ჰომეროსს ვსწავლობთ“, – ამბობს ნინა ისკანდარიანი.
მისი თქმით, სამხრეთ ევროპის მოსახლეობასთან მსგავსება იმაშიც კი ვლინდება, თუ როგორ იცვამენ, როგორ იქცევიან და როგორ ურთიერთობენ ბავშვებთან ადამიანები:
„ერთი მხრივ, ცხოვრობენ მიკროოჯახებად, მეორე მხრივ – ინარჩუნებენ ოჯახურ კავშირებს მშობლებთან, რომლებიც აქტიურად არიან ჩართული შვილიშვილების აღზრდაში. ეს არის საზოგადოებები, რომლებიც გამოირჩევა მტკიცე ნათესაური კავშირებით, უყვართ სუფრები, ერთობლივი დროსტარება“.
ნონა მელქუმიანი სოციოლოგიური კვლევის შედეგებისგან მიღებულ შთაბეჭდილებებს გვიზიარებს:
„კითხვაზე, რომელი ისტორიული მოვლენა გახსენდებათ ევროპის ხსენებაზე, ჩვენი რესპონდენტები გვცემდნენ პასუხებს, რომელიც მოწმობდა ევროპის ისტორიის ცოდნას, მიღებულს, ძირითადად, ისტორიის სასკოლო პროგრამებისა და საუნივერსიტეტო ლექციების ფარგლებში.
ახალგაზრდები კარგად იცნობენ ევროპის ისტორიის სხვადასხვა მოვლენას, აღნიშნავენ ევროპული ომების თარიღებს, უპრობლემოდ ასახელებენ ევროპული კულტურის, პოლიტიკისა და მეცნიერების სფეროში მოღვაწე და ისტორიული პიროვნებების სახელებს“.
„ძირითადი ევროპული ფასეულობა – ეს არის უფლება, გქონდეს იმის უფლება, რისკენაც ისინი (ცენტრალური და დასავლეთი ევროპა) დიდხანს და მტკიცედ მიდიოდნენ. ეს იყო პროცესი, შესაბამისი ეტაპებით და შედეგი იყო შიდა მოხმარებისთვის. თუკი თავად არ გაგივლია ეს ეტაპები, ანუ არ ყოფილა ეს პროცესი, ამ დონეზე ვერ ახტები“, – გაიანე ბაღდასარიანი.
