სტრასბურგის სასამართლომ აზერბაიჯანი ბრალდებულად ცნო სომეხი ჯარისკაცის გარდაცვალების საქმეში
აზერბაიჯანმა ევროპული კონვენციის ორი მუხლი დაარღვია, შეიწყალა რა აზერბაიჯანის არმიის ოფიცერი რამილ საფაროვი, რომელიც ბრალდებული იყო სომეხი სამხედრო მოსამსახურის, გურგენ მარგარიანის სასტიკ მკვლელობაში.
ასეთი ვერდიქტი გამოიტანა 26 მაისს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ. გადაწყვეტილების თანახმად, აზერბაიჯანმა მოსარჩელე მხარეს მხოლოდ სასამართლო ხარჯების კომპენსაცია უნდა გადაუხადოს 15 ათასი ფუნტი სტერლინგის ოდენობით. საქმეზე მოსარჩელეები იყვნენ მოკლულის ნათესავები და მისი თანამშრომელი, აიკ მაკუჩიანი. ისინი თავიანთთვის ფინანსურ კომპენსაციას არ ითხოვდნენ.
„ჩვენ სამართლიანობისკენ მივისწრაფოდით და არა კომპენსაციისკენ. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია მძიმე დანაშაულის ფაქტის კონსტატაცია, მნიშვნელოვანია დასრულდეს დაუსჯელობა და არმენოფობია“, – განაცხადა აიკ მაკუჩიანმა.
საფაროვის საქმე
2004 წლის იანვარში, უფროსი ლეიტენანტი რამილ საფაროვი, კიდევ ერთ აზერბაიჯანელ ოფიცერთან ერთად ბუდაპეშტში, ინგლისური ენის სამთვიან კურსებზე ჩავიდა, რომლის ორგანიზატორიც ნატო იყო. ამ კურსებზე ორი სომეხი ოფიცერიც იმყოფებოდა: გურგენ მარგარიანი და აიკ მაკუჩიანი. ყველა კურსანტი ეროვნული თავდაცვის უნივერსიტეტის საერთო საცხოვრებელში ცხოვრობდა.
19 თებერვალს, დილით ადრე, საფაროვი მარგარიანის ოთახში შევიდა და ნაჯახით დაჩეხა, თავსა და ყელის არეში 16 ჭრილობა მიაყენა. ამის შემდეგ ის მაკუჩიანის მოკვლასაც აპირებდა, მაგრამ მისი ოთახი დაკეტილი აღმოჩნდა და ამ მომენტისთვის ადგილზე მისვლა უკვე პოლიციამაც მოასწრო.
საკუთარი საქციელი საფაროვმა თავდაპირველად იმით ახსნა, რომ ის წარმოშობით ჯაბრაილის რაიონიდანაა (რომელიც ყარაბაღის ომის შემდეგ სომხეთის კონტროლქვეშაა) და სომხების მიმართ სიძულვილს გრძნობს. მოგვიანებით, სასამართლოში მან განაცხადა, რომ მარგარიანი და მაკუჩიანი დასცინოდნენ და მის პროვოცირებას ცდილობდნენ.
2006 წელს, უნგრეთის სასამართლომ საფაროვი დამნაშავედ ცნო დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენილ მკვლელობაში და მას სამუდამო პატიმრობა შეუფარდა, 30 წლის განმავლობაში შეწყალებაზე მიმართვის უფლების გარეშე.
უნგრულ ციხეში, საფაროვმა, საერთო ჯამში, 8 წელი გაატარა. 2012 წელს, აზერბაიჯანმა მის გადაცემას მიაღწია, რათა სასჯელის დანარჩენი დრო მას სამშობლოში მოეხადა.
მაგრამ აზერბაიჯანში დაბრუნებისთანავე, პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა საფაროვი შეიწყალა. ამას გარდა, ის მაიორის რანგში დააწინაურეს და ბინა აჩუქეს.
მთელმა ამ ისტორიამ საერთაშორისო სკანდალი გამოიწვია, აზერბაიჯანში კი საფაროვის საქციელისადმი მოსაზრება გაიყო: ერთნი მას გმირად მიიჩნევდნენ, მეორენი – დამნაშავედ, რომელმაც ქვეყანა შეარცხვინა.
ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება
ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ დაადგინა, რომ საფაროვის შეწყალებით (უნგრეთის სასამართლოს გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ), აზერბაიჯანმა დაარღვია ევროპული კონვენციის მე-2 და მე-14 მუხლი – სიცოცხლის უფლება და დისკრიმინაციის აკრძალვა. ასევე, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ხაზი გაუსვა აზერბაიჯანის ხელისუფლების მხრიდან ამ დანაშაულზე „თანხმობასა და მხარდაჭერას“.
მაგრამ, ამავდროულად, სასამართლომ აზერბაიჯანი არ ცნო პასუხისმგებლად თავად ამ დანაშაულში.
საქმეზე მეორე მოპასუხე უნგრეთი იყო საფაროვის აზერბაიჯანისთვის გადაცემის გამო. მაგრამ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ამაში ვერანაირი დარღვევა ვერ დაადგინა.
რეაქცია სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე აზერბაიჯანში
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიაჩნია, რომ სასამართლომ ფაქტობრივად არ დააკმაყოფილა სომხეთის ძირითადი განზრახვა, რადგან არ მოითხოვა შეწყალების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების გაუქმება და უარყო მატერიალური სარჩელი სიცოცხლის უფლების არსებითი დარღვევის შესახებ.
„ევროპის სასამართლოს მონაცემებით, რამილ საფაროვი მოქმედებდა ინდივიდუალურად და არ წარმოადგენდა აზერბაიჯანის ხელისუფლებას. ამრიგად, აზერბაიჯანის ხელისუფლებას არ შეიძლება საერთაშორისო სამართლის პასუხისმგებლობა დაეკისროს ამ ქმედებების გამო“, – აცხადებს სამინისტროს პრესსამსახურის ხელმძღვანელი, ლეილა აბდულაევა.
ამას გარდა, სამინისტრო მიიჩნევს, რომ საქმეზე უნდა ასახულიყო ის ფაქტი, რომ „რამილ საფაროვი 1993 წლის აგვისტოში, სომხური ძალების მიერ ოკუპირებულ ჯაბრაილის რაიონში დაიბადა, ომის დროს დაკარგა ახლობლები და მოზარდობის პერიოდში გამოიარა იძულებით გადასახლების მთელი სირთულე“.
სხვა ოფიციალური განცხადება აზერბაიჯანის ხელისუფლების მხრიდან ჯერჯერობით არ გაკეთებულა. არც თავად რამილ საფაროვს გაუკეთებია კომენტარი სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე.
რაც შეეხება ექსპერტებს, მაგალითად, სტრატეგიული აზროვნების ეროვნული ცენტრის ხელმძღვანელმა, ისა გამბარმა მკვლელობას „ორ კონკრეტულ ადამიანს შორის მომხდარი შემთხვევა“ უწოდა.
„მთელ მსოფლიოში, ათასობით აზერბაიჯანის მოქალაქე ხვდება სომხეთის მოქალაქეს, ერთმანეთის მეზობლად ცხოვრობენ, კამათობენ, არ ელაპარაკებიან ერთმანეთს, მაგრამ ძალიან იშვიათად კლავს რომელიმე მათგანი მეორეს. ეს შემთხვევა მოხდა არა ეთნიკურ ნიადაგზე, არამედ ემოციურზე, აფექტის მდგომარეობაში“.
ოპოზიციური პარტია „რესპუბლიკური ალტერნატივის“ ლიდერი, ილგარ მამედოვი წერს, რომ:
„სახელმწიფოს ყველაფერი უნდა გაეკეთებინა, რომ ასეთ რთულ სიტუაციაში საკუთარი მოქალაქე სამშობლოში დაებრუნებინა და ეს გააკეთეს. მაგრამ საფაროვის ჰეროიზაცია არ შედიოდა ჩვენს ეროვნულ ინტერესებში“.
რეაქცია სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე სომხეთში
ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს გადაწყვეტილებას მარგარიანის საქმეზე ყველა სომხური გამოცემა აშუქებს – თითქმის ყველა ისევე მწვავედ, როგორც თავის დროზე სომეხი ოფიცრის მკვლელობასა და შემდგომ მოვლენებს.
საფაროვის საქმისადმი დამოკიდებულება სომხეთში ერთმნიშვნელოვანია – უიარაღო კაცის მკვლელი უნდა დაისაჯოს, რის ნაცვლადაც ის შეიწყალეს და გმირად აქციეს.
მოსარჩლის ადვოკატებს მიაჩნიათ, რომ თუკი ევროპის სასამართლო მოუწოდებს აზერბაიჯანს საფაროვის განმეორებით დაკავებისკენ, ეს იქნება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრეცედენტი საერთაშორისო სამართალში.
„იდეალურ შემთხვევაში, ვისურვებდით, რომ სასამართლოს ის კვლავ უნგრეთისთვის დაებრუნებინა ან რომელიმე მესამე ქვეყანისთვის გადაეცა სასჯელის მოსახდელად, რადგან აზერბაიჯანში ის გმირად მიაჩნიათ“, – განაცხადა ადვოკატმა ნაზელი ვარდანიანმა.
საერთო ჯამში, ვერდიქტმა მოსარჩელეები და ადვოკატები დააკმაყოფილა.
„დადგენილია სიცოცხლის უფლების დარღვევა და ეთნიკური ნიშნით მოტივირებული მოქმედებები. ეს ისტორიაში პირველი გადაწყვეტილებაა, როდესაც საერთაშორისო სასამართლო აფიქსირებს აზერბაიჯანის ანტისომხურ მოქმედებებს. შედეგად – ისინი უნდა აღმოიფხვრას. ასევე უნდა გადაიდგას ნაბიჯები იმისათვის, რომ დამნაშავე დაისაჯოს“, – განაცხადა იურისტმა სირანუშ სააკიანმა.
რაც შეეხება სამომავლო ოფიციალურ ნაბიჯებს, სომხეთი განიხილავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი პალატისთვის მიმართვის საკითხს უნგრეთის პასუხისმგებლობის თაობაზე. ადვოკატებს მიაჩნიათ, რომ სწორედ ოფიციალური ბუდაპეშტის ამ ნაბიჯმა მისცა აზერბაიჯანს დამნაშავის შეწყალების შესაძლებლობა.
დანაშაულიდან 4 წლის შემდეგ, 2008 წელს, ერევანში იმყოფებოდა უნგრეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი, კინგა გიონცი. კითხვაზე, შესაძლებელი არის თუ არა, რომ საფაროვი აზერბაიჯანში დაბრუნდეს, მან უპასუხა:
„საფაროვის დაბრუნების შესაძლებლობა არსებობს, მაგრამ უნგრეთს ასეთი ვალდებულება არ გააჩნია. ყველა კითხვა, რომელიც საფაროვს ეხება, განიხილება ძალიან სერიოზულად. ყველაზე მთავარი საკითხია, მოიხდის თუ არა საფაროვი აზერბაიჯანში სამუდამო პატიმრობას“.
4 წლის შემდეგ, როდესაც უნგრეთის ხელისუფლებამ საფაროვი სამშობლოში დააბრუნა, სომხეთმა უნგრეთთან დიპლომატიური ურთიერთობა შეწყვიტა.
