დიგერები: მიწისქვეშეთის მკვლევარები
ჩემი პატარა ფარანი სუსტად ანათებს უკუნეთ სიბნელეში. გზას ვახოს ვუთმობ და თვალებგაფართოებული, ხელის ცეცებით უკან მივყვები.
ირგვლივ სამარისებული სიჩუმეა. გრილა. ნესტისა და შმორის სუნი დგას. მომრგვალებულ აგურის კედლებზე მცოცავი ჩემივე ჩრდილი მოდუნების საშუალებას არ მაძლევს. ცოტა ხანში მეჩვენება, რომ ვიღაც მოგვდევს. ვიძაბები.
“ნუ გეშნია, ეს ჩვეულებრივი ამბავია – უკაცრიელ ადგილებში, სადაც დიდხანს არავინ ყოფილა, ადამიანებს ხშირად აქვთ ჰალუცინაციები,” – მამშვიდებს ვახო.
“უკაცრიელი ადგილი”, სადაც სიბნელეში გზას მივიკვლევთ, თბილისის ცენტრალურ და ყველაზე ხალხმრავალ რაიონში – მეტრო “რუსთაველთანაა”.
თუმცა, ჩვენამდე არც ივლისის შუადღის ხვატი აღწევს და არც ურბანული ხმაური. ჩვენ მიწისქვეშ ვართ, გვირაბში. ჩემი მეგზურები კი პროფესიონალი დიგერები არიან, ანუ ადამიანები, რომლებიც მიწისქვეშ არსებულ პარალელურ სამყაროებში – გვირაბებში, თავშესაფრებში, ბუნკერებსა და კოლექტორებში მოგზაურობენ.
“ჩაფხუტი ხომ წამოიღე? ფეხზე გამძლე ფეხსაცმელი გაცვია? ფარანი გაქვს? იცოდე, მობილური არ იჭერს. მარტომ აქ ჩასვლა არც სცადო, საშიშია. ზემოთ აუცილებლად ვინმე უნდა გყავდეს გაფრთხილებული, თუ დაგაგვიანდება, სამაშველო სამსახურს რომ გამოუძახოს,” – ნაწყვეტ-ნაწყვეტ მეუბნება ვახო და თბილისის ცენტრში მდებარე ერთ-ერთი იტალიურ ეზოში ძველ კარს აღებს- ამ კარის უკან – 10-15-მეტრი სიმაღლის კლდეში მოქცეული, დაახლოებით ერთი კილომეტრი სიგრძის ლაბირინთის ფორმის გვირაბია.
შევდივართ. ნელა მივიწევთ წინ.
გრძელი დერეფნის კედლებზე ოდესღაც მწვანედ შეღებილი, საღებავგადაცლილი, ჟანგიანი მილებია.
პირსაბანების, საპირფარეშოს და საშხაპეების ნაშთებს ვხედავ. ნესტიან სიბნელეში აღმოჩენილი ეს საყოფაცხოვრებო წერტილები კიდევ უფრო იდუმალებით მოცულს ხდის აქაურობას.
გზადაგზა ჩემი მეგზურები “ზემელის ბუნკერის” სახელით ცნობილი ამ თავშესაფარის ისტორიას მიყვებიან:
“კომუნისტების აშენებულია მეორე მსოფლიოს ომის დასაწყისში. 1500 ადამიანზე იყო გათვლილი. დაბომბვის დროს აქ ხალხი უნდა ჩამოეყვანათ.”
“ეს საჰაერო და საკომუნიკაციო სისტემებია. როგორც ჩანს, ამ თავშეფარს ქიმიური დაბომბვისთვისაც უნდა გაეძლო.”
დიგერები ამბობენ, რომ “ზემელის გვირაბი” მხოლოდ ერთი პატარა და ყველაზე “მარტივი” ნაწილია იმ უზარმაზარი მიწისქვეშა სამყაროსი, რომელიც თბილისის ქვემოთ არსებობს.
საბჭოთა ხელისუფლება რომ მიწისქვეშა არქიტექტურას დიდ ყურადღებას აქცევდა, ამას ისიც მოწმობს, რომ მხოლოდ ძველი თბილისის ტერიტორიაზე 400-ზე მეტი ბუნკერი და თავშესაფარია.
ქართველ დიგერებს ბევრი თავშესაფარი დალაშქრული აქვთ, თუმცა როდესაც მათ თბილისის მიწისქვეშა ობიექტების რუკაზე ვეკითხები, ბუნდოვან პასუხს მცემენ, – ზუსტი რუკა არ არსებობს, და რომც გვქონდეს, მისი გასაჯაროება ჩვენს ინტერესში არ შედისო.
მიწისქვეშა ობიექტებს კომუნისტები, ძირითადად, სკოლების, საცხოვრებელი სახლების, ქარხნებისა თუ საავადმყოფოების სიახლოვეს აშენებდნენ. მათი ფუნქცია სამოქალაქო უსაფრთხოების უზრუნველყოფა იყო. თუმცა, დანიშნულებისამებრ არასდროს გამოუყენებიათ, რადგან მეორე მსოფლიო ომი საქართველოს ტერიტორიას არ შეხებია.
გვირაბების დიდი ნაწილი 90-იან წლებში გაიძარცვა – რკინეულობა და სპილენძი მოსახლეობამ ჯართში ჩააბარა. ზოგი ბუნკერი ნაგავსაყრელად იქცა, ზოგან ლიმონათის “ცეხებია” გახსნილი ან პირადი გამოყენების სარდაფებადაა ქცეული. ზოგან კი გასართობი ობიექტები ფუნქციონირებს. მაგალითად, ტაბიძის ქუჩაზე მდებარე ცნობილი კლუბი “დივანი” ადრე ბუნკერი იყო, ისევე როგორც საბილიარდო ფილარმონიასთან.
ადრე თავშესაფრებზე ხალხი ათასგვარ მითებსაც თხზავდა. მაგალითად, ერთ-ერთის თანახმად, თბილისში არსებული ყველა გვირაბი პარლამენტის შენობას უკავშირდებოდა. ამბობდნენ იმასაც, რომ კომუნისტების დროს მიწსქვეშეთში საიდუმლო ლაბორატორიები ფუნქციონირებდა, სადაც ადამიანებსა და ცხოველებზე სამეცნიერო ექსპერიმენტებს ატარებდნენ.
“რა თქმა უნდა, ბევრი რამ სისულელეა, მაგრამ ცხადია, რომ მიწისქვეშა თბილისი მართლაც ინახავს ბევრ უნიკალურ ისტორიასა და საიდუმლოს, რომელიც უყურადღებობის გამო თანდათან ქრება და იკარგება,” – ამბობს ვახო.
მისი თქმით, მსგავსი სივრცეები უცხოეთში მუზეუმებადაა გადაკეთებული და ათასობით ტურისტს იზიდავს.
“ამ მხრივ, საქართველოს დიდი პოტენციალი აქვს,”- დარწმუნებულები არიან დიგერები, რომლებიც საკუთარ თავს მიწისქვეშა მკვლევარებს უწოდებენ.
მიუხედავად იმისა, რომ დიგერი ინგლისური სიტყვაა, ამ პოპულარული ურბანული კულტურის სამშობლოდ რუსეთი მიიჩნევა. 90-იანი წლების დასაწყისში რუსეთში აქტუალური გახდა მიწისქვეშა საბჭოური კულტურის კვლევა. ეს ტალღა საქართველოსაც მოედო.
ჭეშმარიტ დიგერებს თავიანთი დაუწერელი წესები აქვთ – პირველი და მთავარი წესია ყველაფრის ხელუხლებლად დატოვება. ისინი არასდროს კიდებენ ხელს თავშესაფრებში ნანახ ნივთებსა თუ დოკუმენტებს; არაფერს ანადგურებენ და არ აფუჭებენ.
“ჩვენ ვანდალები არ ვართ. მხოლოდ აღვრიცხავთ ნივთებს, ფოტოებს და ვიდეოს ვუღებთ მათ,” – ამბობს ვახო ნოზაძე და მას გუნდის სამივე წევრი – ვახო კაშმაძე, მარი მღებრიშვილი და ლუკა ჯაფარიძე ეთანხმება.
ამ ახალგაზრდებმა ერთმანეთი ოთხი წლის წინათ ინტერნეტ ფორუმზე გაიცნეს და აღმოაჩინეს, რომ ექსტრიმის რომანტიკა და ადრენალინით გაჯერებული თავგადასავალების სიყვარული აკავშირებთ.
“საქართველოში ეს ჰობი მანამდეც ჰქონიათ, მაგრამ ასეთი შეკრული და ორგანიზებული გუნდი არც ერთი არ ყოფილა,” – ამბობს ვახო.
მისი გუნდის ოქროს წესია ისიც, რომ მიწისქვეშა ტერიტორია არ უნდა დაანაგვიანონ, არ დაანთონ ცეცხლი, არ მოწიონ სიგარეტი, რადგან, შესაძლოა, სადმე ფეთქებადი აირი იყოს დაგროვილი.
ასევე დაუწერელი კანონია, რომ დიგერები არასდროს ჩადიან სახელმწიფოს დაქვემდებარებაში არსებულ სტრატეგიულ მიწისქვეშა ობიექტებზე, მაგალითად – მეტროში.
“ჩვენ ვიცით, სად უნდა ჩავიდეთ, ამიტომ პოლიციასთან პრობლემა არასდროს გვქონია. კანონსაწინააღმდეგოს არაფერს ვაკეთებთ – არ ვიპარავთ და არ ვაფუჭებთ. ერთადერთი, რაც გამოკვლეული ობიექტებიდან მოგვაქვს, ფოტო და ვიდეომასალაა, დაუვიწყარი შთაბეჭდილებები და მოგონებები,” – ამბობს ვახო კაშმაძე.
მოგონებები დიგერებს მართლაც არ აკლიათ, მათ შორის არცთუ კეთილი. მათ სახიფათო ჰობი აირჩიეს და ეს კარგად იციან. მაგალითად, ლუკა ჰყვება, თუ როგორ გადაურჩა სიკვდილს: “ერთ-ერთ ობიექტზე კიბე ჩამემტვრა და, რომ არა ვახო, 75-მეტრიანი სიმაღლიდან გადავიჩეხებოდი.”
ვიდრე მიწისქვეშა ექსპედიციაში გაემგზავრებიან, ჯგუფი საფუძვლიანად ემზადება – ეკიპირება, თოკები, სათადარიგო ელემენტები ფარნებისთვის.
სწორედ ასე აღჭურვილები, პირველი დაუვიწყარი მოგზაურობის შემდეგ მეორე ობიექტს მივადექით.
ნაგვით ჩახერგილ პატარა კიბეს ქვემოთ მივუყვებით და კვლავ დაჟანგულ კარს ვაღებთ – ამჯერად თბილისის ერთ-ერთი ცენტრალური საავადმყოფოს ეზოში.
საავადმყოფოს თავშესაფრს ორი შესასვლელი აქვს.
ჭერიდან ჩამოშვებული ვიწყო მილიდან ცის პატარა ნაგლეჯები მოჩანს.
თავი ფილმში მგონია, როდესაც დაჟანგულ რკინის ლოგინს, პატარა მაცივარს და სამედიცინო ინსტრუმენტების სატარებელ ურიკას ვხედავ.
ერთ-ერთი პატარა ოთახის კუთხეში ათობით აირწინაღი ყრია. ასეთებს დღეს აღარ უშვებენ, რელიკვიაა.
ჩემი მეგზურები დაკვირვებით ათვალიერებენ ყველა ნივთს და ფოტოებს უღებენ.
ეს თავშესაფარი 1980 წელს აუშენებიათ და 200 პაციენტზე იყო გათვლილი. ისინი საომარი შეტევის დროს ამ ბუნკერში უნდა ჩაეყვანათ.
აქვე შემორჩენილია 7 დამცავი, ჰერმეტული კარი და სავენტილაციო და წყალმომარაგების სისტემების კვალიც. უზარმაზარი დიზელ-გენერატორის, კომპრესორისა და სხვა საბჭოთა დროინდელი ტექნიკური მოწყობილობების ნაწილები მისტიკურ აურას ქმნის.
ისეთი შეგრძნება მაქვს, რომ დროში ვმოგზაურობ.
ვფიქრობ იმაზეც, რომ ეს თავშესაფარი სრულად გაძარცვული არ არის და მისი აღდგენის შანსი კიდევ არსებობს.
“ვიდრე სულ გაიძარცვა, აქაურობა უნდა დაკონსერვდეს, იდეალური იქნებოდა აქ მუზეუმი გაგვეხსნა,” – თითქოს ჩემს ფიქრებს კითხულობს ვახო ნოზაძე და თავის იდეას მიმხელს:
“საქართველოში არსებულ მუზეუმთა უმეტესობა სახელმწიფო დოტაციაზეა, თუმცა, ჩვენს იდეას ბევრი ფული არ უნდა. სამუზეუმო რეკვიზიტები აქეთ-იქეთაა მიმოფანტული, ჩვენ მათი შეკრება უსასყიდლოდ შეგვიძლია. სახელმწიფომ განადგურების პირას არსებული ერთი ობიექტიც რომ დაგვითმოს, იქ მაგარ მუზეუმს გავაკეთებდით.”
ვიდრე ქართველ დიგერთა ჩანაფიქრი პროექტის სახეს მიიღებს, ისინი ჩეხ, ჰოლანდიელ, პოლონელ, უკრაინელ კოლეგებს უმეგობრდებიან.
მათი ოცნება ამ ქვეყნების მიწისქვეშეთში მოგზაურობაა.
განსაკუთრებით რუსეთში მოხვადრაზე ოცნებობენ – იატაკქვეშეთი ხომ იქ გაცილებით მდიდარი და ბნელი იყო.
“ხშირად მეკითხებიან, როგორ ვპოულობ ამა თუ იმ ობიექტს, – ამბობს ლუკა, – მე ვპასუხობ, – თქვენ მათ ყოველდღე უვლით გვერდს. ისინი ყველგანაა – სკოლაში, უნივერსიტეტში, ქუჩაში… უბრალოდ, თქვენ მათ ვერ ამჩნევთ, ჩვენ კი ამ კარს მაშინვე ვცნობთ.”
გამოქვეყნებულია: 26.07.2016
