დაძაბულობა სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზღვარზე: ინფორმაცია და კომენტარები
11 იანვარს, სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე მორიგი საბრძოლო შეტაკების შედეგად სამი სომეხი და ერთი აზერბაიჯანელი სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა, არიან დაჭრილები.
ეს შეტაკება დაემთხვა 2021 წლის 11 იანვარს, მოსკოვში, რუსეთის, სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერების სამმხრივი შეხვედრის წლისთავს. ეს იყო პირველი შეხვედრა ყარაბაღის მეორე ომის დასრულების შემდეგ. შეხვედრის შედეგად მიღებულ განცხადებაში საუბარი იყო რეგიონში სატრანსპორტო კომუნიკაციების გახსნის გადაწყვეტილებაზე.
2022 წლის 14 იანვარს მოსალოდნელია სომხეთისა და თურქეთის სპეციალური წარმომადგენლების პირველი შეხვედრა ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების ნორმალიზაციისათვის. ასევე, არსებობს მოსაზრება, რომ დაძაბულობა შესაძლოა ამ მოლაპარაკებებთან იყოს დაკავშირებული.
ინფორმაცია ერევნიდან და ბაქოდან, ასევე, კომენტარები ორივე ქვეყნიდან.
- „საფრთხე ყაზახეთისთვის თუ კოლექტიური უსაფრთხოებისთვის?“ – უშიშროების საბჭოს სხდომის შესახებ
- ერევანი-სტამბოლი: „მყარდება სატრანსპორტო და ეკონომიკური კავშირები“
- სომხეთ-თურქეთის მოლაპარაკებები: ძველი დღის წესრიგი ახალ რეალობაში. რას უნდა ველოდოთ?
ინფორმაცია ერევნიდან
სამი სომეხი სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის აღმოსავლეთ მიმართულებაზე განლაგებული აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების პოზიციიდან სროლის შედეგად. დაიჭრა ორი, მათ სიცოცხლეს საფრთხე არ ემუქრება.
საგანგაშო შეტყობინებები აღმოსავლეთ საზღვრიდან 11 იანვარს, დღის მეორე ნახევრიდან გავრცელდა. თავდაპირველად, სომხეთის თავდაცვის სამინისტრო აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მიერ, 15:15 საათიდან მოყოლებული, გეღარქუნიქის პროვინციის სოფელ ვერინ-შორჟასთან განლაგებული სომხური პოზიციების დაბომბვის შესახებ იტყობინებოდა. აცხადებდნენ, რომ აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები ისროდნენ იმ პოზიციებიდან, რომელიც 2021 წლის მაისიდან სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიაზე განთავსდა.
მაშინ მხოლოდ ერთ დაჭრილზე იყო საუბარი. 17:30 საათის შემდეგ კი, თავდაცვის სამინისტრომ უკვე სროლების გაგრძელების შესახებ განაცხადა, თანაც ახლა უკვე არტილერიისა და უპილოტო საფრენი აპარატების გამოყენებით. მოგვიანებით გაჩნდა ინფორმაცია ორი დაღუპული და ორი დაჭრილი სომეხი სამხედრო მოსამსახურის შესახებ.
სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე ვითარება შედარებით დასტაბილურდა 21:00 საათისთვის. თუმცა, დილით თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ კიდევ ერთი დაღუპულის ცხედარი აღმოაჩინეს – უკვე შუაღამის შემდეგ.
სომხეთის საგამოძიებო კომიტეტმა სისხლის სამართლის საქმე აღძრა სომხეთის არმიის სამი მებრძოლის დაღუპვის ფაქტზე. დაიწყო წინასწარი გამოძიება.
საგარეო საქმეთა სამინისტრო: „გრძელდება სომხეთის ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფა“
აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მხრიდან ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის უხეში დარღვევის დაგმობისას, სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ხაზი გაუსვა:
„აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფების პროვოკაცია წარმოადგენს აზერბაიჯანის მხრიდან სომხეთის ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის გაგრძელებას, რომელიც 2021 წლის 12 მაისს სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენულ ტერიტორიაზე შეჭრით და რეგულარული შეიარაღებული თავდასხმებით დაიწყო.
სომხეთის რესპუბლიკა საერთაშორისო თანამეგობრობის ყურადღებას იმ ფაქტზე ამახვილებს, რომ ოფიციალური ბაქო, სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის გაგრძელებით, არღვევს საერთაშორისო სამართლის ფუძემდებლურ პრინციპებს, მათ შორის, გაეროს წესდებას და ძირს უთხრის რეგიონულ უსაფრთხოებას“.
საგარეო-პოლიტიკურმა უწყებამ კვლავ გაიმეორა სომხეთის ხელისუფლების წინადადება შემდგომი გამწვავებების თავიდან ასაცილებლად:
- სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრიდან ჯარების სიმეტრიული გაყვანა
- საზღვრის გასწვრივ საერთაშორისო მონიტორინგის მექანიზმის ამუშავება
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადება მთავრდება აზერბაიჯანის ხელისუფლებისადმი მოწოდებით, „თავი შეიკავონ პროვოკაციული ქმედებებისგან და შეასრულონ რეგიონში სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად სოჭსა და ბრიუსელში გამართული შეხვედრების შედეგად მიღებული სამმხრივი განცხადებებით ნაკისრი ვალდებულებები“.
ომბუდსმენი: „ჩადენილი დანაშაულებისთვის პასუხისმგებლობა აზერბაიჯანს ეკისრება“
სომხეთის ომბუდსმენს მიაჩნია, რომ „აზერბაიჯანის ხელისუფლება საერთაშორისო წესების აშკარა დარღვევით მოქმედებს: მათ ეკისრებათ პასუხისმგებლობა ჩადენილ დანაშაულებზე“. ასე შეაფასა არმან ტატოიანმა 11 იანვარს, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მიერ სომხეთის პოზიციებისთვის ცეცხლის გახსნა.
„გეღარქუნიქში სომეხი სამხედრო მოსამსახურეების დღევანდელი მკვლელობა, მათი სიცოცხლის უფლების დარღვევა, დაჭრილი მებრძოლების ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენება, ასევე სამოქალაქო მოსახლეობის უსაფრთხოების დარღვევა – ადამიანების წინააღმდეგ მიმართული აგრესიაა“.
ტატოიანმა ხაზი გაუსვა, რომ აზერბაიჯანული მხარე პოზიციებს უშუალოდ სოფლების სიახლოვეს ბომბავდა „სიცოცხლისა და უსაფრთხოებისათვის, ასევე, მშვიდობიანი მოსახლეობის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი უფლებებისათვის საშიში მეთოდით“, არტილერიისა და უპილოტო საფრენი აპარატების გამოყენებით.
12 იანვარს არმან ტატოიანმა განაცხადა, რომ ამ მოვლენების შემდეგ ის რიგგარეშე მოხსენებას მოამზადებს აზერბაიჯანის მიერ გატარებული არმენოფობიური და ქსენოფობიური პოლიტიკის, სომეხი მებრძოლებისა და სამოქალაქო პირების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულების თაობაზე.
სოციალურ ქსელებში
სოციალური ქსელების სომეხი მომხმარებლები აქტიურად განიხილავენ ვითარების გამწვავებასა და სომხეთის ხელისუფლების რეაქციას. აი, რამდენიმე მოსაზრება:
„უნდა აღინიშნოს, რომ არავინ ისე პროფესიონალურად არ ახდენს კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის დისკრედიტაციას, როგორც ამას პერიოდულად აზერბაიჯანი აკეთებს. და ამჯერად, თუკი რუსეთი კვლავ უგულებელყოფს სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე ვითარების გამწვავებას, მოსკოვს წყალში ჩაეყრება ყაზახეთში თავისი საქმიანობით გამომუშავებული პროპაგანდისტული ქულები“.
„საგარეო საქმეთა სამინისტრო საზღვრიდან ჯარების სიმეტრიულ გაყვანას მოითხოვს. არ ვიცი, ვისია ეს „გენიალური იდეა“, რის საფუძველზე მიიღეს, მაგრამ რას ნიშნავს სომხური არმიის სომხეთის საზღვრიდან გაყვანა? პირიქით, საზღვარზე უნდა გაიზარდოს და გაძლიერდეს სამხედრო ძალების ყოფნა, იმისათვის, რომ შეავიწროონ მოწინააღმდეგე და ძირშივე ჩაახშონ მისი ყველა მცდელობა, რათა მათ ჩვენს პოზიციებთან მიახლოებაც კი ვერ გარისკონ. ვინ ამუშავებს ამ პოლიტიკას? სად ისწავლეს?“.
„აზერბაიჯანის აგრესია სომხეთისა და სომხების მიმართ – უწყვეტი სამხედრო დანაშაულია. ეს ახალგაზრდები ამ დესპოტი ალიევის გამო არ უნდა მოეკლათ“.
„მეჩვენება, ყველას ესმის, რომ თურქულ სამყაროს არ სურს ყაზახეთში თავის დამცირებასთან შეგუება. ერდოღანი და ალიევი უბრალოდ ტირიან თავიანთი თავმოყვარეობის შელახვის გამო: სომხეთი არის კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის ხელმძღვანელი ქვეყანა, რომელმაც ყაზახეთში ჯარები შეიყვანა. მათ ხომ უკვე დაგვამარცხეს. მათ უკვე აიძულეს ფაშინიანი, გაეყიდა თავისი ქვეყანა და ხალხი, ხელი მოეწერა კაპიტულაციის სამარცხვინო განცხადებაზე.
განა ნათელი არ არის, რომ ისინი ყველაფერს გააკეთებენ, რათა სომხეთს „თავისი ადგილი“ დაანახვონ? ეს კანონზომიერებაა. და ასე გაგრძელდება მანამ, სანამ ნიკოლ ფაშინიანი პრემიერ-მინისტრი იქნება“.
ინფორმაცია ბაქოდან
საგარეო საქმეთა სამინისტრო: „პასუხისმგებლობა სომხეთს ეკისრება“
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ სომხეთის საზღვართან 11 იანვარს განვითარებულ მოვლენებთან დაკავშირებით განცხადება გაავრცელა.
„მკაცრად ვგმობთ სომხეთის მიერ სამხედრო პროვოკაციების გაგრძელებას. სახელმწიფო საზღვარზე მორიგი სისხლიანი პროვოკაციით, იმის ნაცვლად, რომ ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების ნორმალიზებისკენ გადადგას ნაბიჯები, სომხეთის სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას ეკისრება პირდაპირი პასუხისმგებლობა რეგიონში სიტუაციის ესკალაციაზე“, – ნათქვამია საგარეო-პოლიტიკური უწყების განცხადებაში.
ამავე დროს, აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჯეიჰუნ ბაირამოვმა სახელმწიფო საზღვარზე მომხდართან დაკავშირებით ინფორმაცია აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწეს მიაწოდა.
„11 იანვარს, სატელეფონო საუბარი შედგა აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრ ჯეიჰუნ ბაირამოვსა და აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწეს ევროპისა და ევრაზიის საკითხებში, კარენ დონფრიდს შორის.
ბაირამოვმა დონფრიდს რეგიონში ბოლო პერიოდში განვითარებულ მოვლენებზე მიაწოდა ინფორმაცია, მათ შორის იმ ნაბიჯებზე, რომელიც აზერბაიჯანმა ყარაბაღთან დაკავშირებით სამმხრივი განცხადების რეალიზაციისთვის გადადგა.
მინისტრმა აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწეს მიაწოდა ინფორმაცია აზერბაიჯანის ქალბაჯარის რაიონის მიმართულებით სომხეთის მიერ განხორციელებული პროვოკაციის თაობაზე, რის შედეგადაც აზერბაიჯანელი სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა. ბაირამოვმა ხაზი გაუსვა, რომ ამ პროვოკაციაზე პასუხისმგებლობა უშუალოდ სომხეთის სამხედრო-პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას ეკისრება“, – აღნიშნეს საგარეო საქმეთა სამინისტროში.
ომბუდსმენის მიმართვა საერთაშორისო ორგანიზაციებისადმი
აზერბაიჯანის ადამიანის უფლებათა დამცველმა (ომბუდსმენმა) საბინა ალიევამ საერთაშორისო ორგანიზაციებს მიმართა:
„მწუხარებით გატყობინებთ, რომ სომხეთის შეიარაღებულმა ძალებმა 11 იანვრის შუადღეს, მორიგი პროვოკაცია მოაწყვეს აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის ქალბაჯარის მონაკვეთზე. სნაიპერის გასროლის შედეგად დაიღუპა აზერბაიჯანის არმიის სამხედრო მოსამსახურე აიაზ აზერ ოღლუ ნაზაროვი.
მკაცრად ვგმობთ ასეთ პროვოკაციულ ქმედებებს, მიმართულს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დარღვევისკენ, რომლებიც ეწინააღმდეგება 2020 წლის 10 ნოემბრისა და 2021 წლის 26 ნოემბრის სამმხრივი განცხადებებს ცეცხლისა და მხარეებს შორის ყოველგვარი სამხედრო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ. სომხეთისგან მოვითხოვთ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის პატივისცემას, რომელიც საერთაშორისოდ არის აღიარებული.
მოვუწოდებ საერთაშორისო და რეგიონულ ორგანიზაციებს, ომბუდსმენებს და უცხო ქვეყნების ადამიანის უფლებების დამცველ ეროვნულ ინსტიტუტებს, რეაგირება მოახდინონ სომხეთის მიერ რეგიონში ადამიანების უფლებების დარღვევის ფაქტებზე და მიიღონ გადამწყვეტი ზომები საერთაშორისო სამართლის ნორმებისა და პრინციპების შესაბამისად, მიმართული იმგვარი მოქმედებების თავიდან აცილებისკენ, რომელიც საფრთხეს უქმნის მყარი მშვიდობისა და განვითარების უზრუნველყოფას“.
თავდაცვის სამინისტრო: „სახელმწიფო საზღვარი მაგრდება“
„სომხეთის მიერ ორი სახელმწიფოს საზღვრის გასწვრივ სიტუაციის ესკალაცია, ნაკისრი ვალდებულებებისა და შესაბამისი სამმხრივი განცხადებების სულისკვეთების დარღვევით, განსაკუთრებული საფუძვლების გარეშე, არის მიზანმიმართული სამხედრო პროვოკაცია და ავანტიურა.
ყველა შემთხვევაში, აზერბაიჯანის არმიის ქვედანაყოფების მხრიდან მოწინააღმდეგე მხარეს გაეცა ადეკვატური და თანაზომიერი პასუხი.
ამჟამად, აღნიშნული მიმართულებით შედარებით სიმშვიდეა.
ოპერატიული ვითარება ჩვენი ქვედანაყოფების კონტროლქვეშაა.
აზერბაიჯანული არმიის ქვედანაყოფები, რომლებიც არ გამორიცხავენ სომხეთის მხრიდან ორი ქვეყნის სახელმწიფო საზღვრის გასწვრივ სიტუაციის გამწვავების მცდელობებს, გაძლიერებულ რეჟიმში იცავენ ჩვენი ქვეყნის სუვერენულ ტერიტორიებსა და საზღვრის უსაფრთხოებას“, – ნათქვამია აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტროს პრესსამსახურის განცხადებაში, რომელიც 12 იანვარს გავრცელდა.
აღძრულია სისხლის სამართლის საქმე
როგორც აზერბაიჯანის გენერალური პროკურატურის პრესსამსახურში აღნიშნეს, „სამშაბათს, 11 იანვარს, აზერბაიჯან-სომხეთის სახელმწიფო საზღვრის ქალბაჯარის რაიონის მონაკვეთზე სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ ჩადენილ პროვოკაციასთან დაკავშირებით, რომლის შედეგადაც აზერბაიჯანელი სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა, აღძრულია სისხლის სამართლის საქმე“.
„აზერბაიჯანის რესპუბლიკის თავდაცვის სამინისტროს სავალდებულო სამხედრო სამსახურის, N სამხედრო ნაწილის სამხედრო მოსამსახურის, აიზა ნაზაროვის (დაბადებული 1998 წელს) დაღუპვის ფაქტზე, რომელიც მოწინააღმდეგის მიერ ქალბაჯარის რაიონის დაბომბვის შედეგად გარდაიცვალა, რაიონულმა პროკურატურამ სისხლის სამართლის საქმე აღძრა აზერბაიჯანის სისხლის სამართლის კოდექსის 120.2.12 მუხლით (განზრახ მკვლელობა, ჩადენილი ეროვნული, რასობრივი, რელიგიური სიძულვილის ან მტრობის მიზეზით), მიმდინარეობს გამოძიება“, – დასძინეს უწყებაში.
კომენტარი
„სომხეთის არმიამ პროვოკაცია ჩაიდინა. ქალბაჯარის მიმართულებაზე ჩვენი მებრძოლი დაიღუპა. საპასუხო ცეცხლით განადგურდა სომხეთის არმიის ორი პოსტი, მოწინააღმდეგე მხარემ დანაკარგი განიცადა. სომხეთის ხელისუფლება იმისათვის, რომ საზოგადოება არ დააფრთხოს, დანაკარგების თაობაზე შუალედებით იტყობინება.
მსგავს ინციდენტს ბოლოს ადგილი ჰქონდა გასული წლის ნოემბრის დასაწყისში, როდესაც ორივე მხარეს იყო მსხვერპლი. მაშინ სიტუაცია დროებით დასტაბილურდა რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის მინისტრის სერგეი შოიგუს სატელეფონო საუბრების შემდეგ ბაქოსა და ერევანთან. 26 ნოემბერს კი რუსეთის, აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერების სამმხრივი შეხვედრა გაიმართა სოჭში.
შეხვედრის შემდგომ განცხადებებში საუბარი იყო კომუნიკაციების გახსნისა და საზღვრების განსაზღვრის მნიშვნელობაზე. ასევე, განცხადება გაკეთდა საზღვრების დემარკაცია-დელიმიტაციის საკითხებზე მორიგი სამმხრივი კომისიის შექმნის თაობაზე“, – ასეთ კომენტარს აკეთებს მომხდარზე პოლიტოლოგი, ანალიტიკურ ცენტრ „ატლასის“ ხელმძღვანელი, ელჰან შაჰინოღლუ.
„ამის მიუხედავად, ჯერჯერობით არანაირი ინფორმაცია არ არის არც კომუნიკაციების გახსნაზე, არც ამ სამმხრივი კომისიის შექმნაზე. სოჭის შეხვედრიდან ორი კვირის შემდეგ, აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერები კიდევ ერთხელ შეხვდნენ ერთმანეთს, უკვე ბრიუსელში, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის, შარლ მიშელის შუამავლობით.
მაგრამ საზღვარზე მომხდარმა გუშინდელმა ინციდენტმა აჩვენა, რომ სოჭსა და ბრიუსელში მიღწეული შეთანხმებები არ სრულდება. და სანამ მხარეები სამშვიდობო შეთანხმებას ხელს არ მოაწერენ, სანამ არ გაირკვევა საზღვრები და შეთანხმებების მიუხედავად არ გაიხსნება კომუნიკაციები, საზღვარზე დაძაბულობა არ შემცირდება.
საზღვარზე პროვოკაციებით სომხეთის ხელისუფლება სხვა მიზანს ისახავს. ყაზახეთში განვითარებული მოვლენებით ფრთაშესხმულებმა, მათ გადაწყვიტეს თამაშში კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის ჩართვა. ამ პროვოკაციებით სომხეთი პულსს უსინჯავს ორგანიზაციას და გამორიცხული არ არის, რომ მალე დახმარებისთვისაც მიმართოს. მაგრამ პულსის ასეთი შემოწმება შეიძლება ძვირად დაუჯდეს ნიკოლ ფაშინიანს. აზერბაიჯანის არმიამ პროვოკაციის პასუხად ორი სომხური პოსტი გაანადგურა და აჩვენა, რომ იმისგან დამოუკიდებლად, ვინ არის სომხეთის მეგობარი, პასუხი მომავალშიც კონკრეტული იქნება.
მაგრამ თუკი რუსეთი და კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია არ უპასუხებენ ერევნის მიმართვას, სომხური საზოგადოება და ოპოზიცია ფაშინიანს ჰკითხავენ: „ჩვენ რატომ არ გვიჭერენ მხარს რუსეთი და კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია?“ – შეაჯამა კომენტარი შაჰინოღლუმ.
