აზერბაიჯანში წყალი ორჯერ გაძვირდა, რა ვითარებაა ხარისხთან დაკავშირებით?
ბაქოს წყალმომარაგების თემა აზერბაიჯანულ მედიაში იშვიათად განიხილება. ის დღის წესრიგში 2021 წლის დასაწყისში მოხვდა, როდესაც ცნობილი გახდა, რომ წყლის საფასური ორჯერ იზრდებოდა. ასე გადაწყვიტა ტარიფების საბჭომ, როდესაც მას დახმარებისთვის მიმართა კომპანია „აზერსუმ“ – მისი წარმომადგენლების განცხადებით, მომსახურების ხარისხის მუდმივად გაზრდა ძალიან რთულია და ისურვებდნენ, რომ ნაკლები თანხა აეღოთ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან.
ჩვენ შევეცდებით გავარკვიოთ, არიან თუ არა წყლით კარგად უზრუნველყოფილი აზერბაიჯანის დედაქალაქის მცხოვრებლები, კმაყოფილები არიან თუ არა კომპანია „აზერსუს“ მომსახურებით, რომელიც ერთ კუბურ მეტრზე 70 კაპიკი უჯდებათ 35-ის ნაცვლად?
მსოფლიო რესურსების ინსტიტუტის თანახმად, აზერბაიჯანი მსოფლიოში 46-ე ადგილზეა წყლის რესურსების დეფიციტით. მთელ რეგიონში აზერბაიჯანს ყველაზე მცირე მოცულობით აქვს მტკნარი წყალი, თუმცა სიტუაციის შეცვლას მიწისქვეშა წყაროების გამოყენებით ცდილობენ, რა დროსაც ექსპერტები სიფრთხილის გამოჩენის რეკომენდაციას იძლევიან.
პრობლემის არსებობას აღიარებს ხელისუფლებაც: 2020 წლის აგვისტოში, ვიცე-პრემიერმა შაჰინ მუსტაფაევმა განაცხადა, რომ წყლის რეზერვებთან დაკავშირებით ვითარება დაძაბულია.
სახელმწიფო სტრუქტურების წარმომადგენლები ამბობენ, რომ რელიეფის გამო, მათ უჭირთ ბაქოს შეუფერხებელი წყალმომარაგება – ზოგიერთი რაიონი შემაღლებულ ადგილასაა და იქ წყლის მიწოდება რთულია.
ბაქოში, მთელი მოსახლეობა ფაქტობრივად სამ კატეგორიად იყოფა: ვისაც წყალსადენის მუდმივ წყალზე მიუწვდება ხელი, ვისაც ნაწილობრივი წვდომა აქვს (როდესაც წყალი დღე-ღამეში რამდენიმე საათით მოდის) და ვინც საერთოდ „არ არის მოცული“ წყალმომარაგებით.
ამ რუკაზეა პატარა გამოკითხვის შედეგები, რომელიც ჩვენ ბაქოელებთან ჩავატარეთ. თითოეული ფერადი წერტილი – რესპონდენტის მისამართია. წითელი – წყალსადენი არ აქვს, ნარინჯისფერი – წყალი გრაფიკით მიეწოდება, ლურჯი – 24-საათიანი წყალმომარაგება აქვს.
წყალი გრაფიკით
ათი წლის წინ, ჩემს რაიონს წყალს ორი საათით აძლევდნენ. ერთ-ერთი მცხოვრები დილით და საღამოს რთავდა სახლთან ახლოს მდებარე ჯიხურში ძრავას. „წყლის ძრავები“ წყალს იმ ადგილს აწოდებენ, სადამდე მიღწევასაც თავად ვერ ახერხებს მილში დაბალი წნევის გამო – ეს ახლაც ჩვეულებრივი რამაა ბაქოში.
ამრიგად, „ძრავის მაყურებელი“ ან მისი ცოლი ან შვილი რთავდნენ ძრავას და მოსახლეობა სწრაფად ბანაობდა, ამზადებდა სადილს და ავსებდა წყლის რეზერვუარებს. წყლის მიწოდების გრაფიკს უნდა მორგებოდა დღის განრიგი, მაგალითად, ადრე ამდგარიყავი, რომ შხაპი მიგეღო, ან ადრე მისულიყავი სახლში, რომ ამის გაკეთება საღამოს მოგესწრო.
რამდენიმე წლის წინ, წყლის მიწოდება უწყვეტად დაიწყო – ჩვენს რაიონს გარდაქმნა შეეხო, რომლის ფართოდ რეკლამირებასაც ახდენს „აზერსუ“.
საერთო ჯამში, ბოლო წლებში სიტუაცია უკეთესობისკენ შეიცვალა. მაგალითად, 2010 წელს, ახალი წყალსადენის ოღუზი-გაბალა-ბაქოს ამოქმედებამ „წყლის პრობლემა“ გადაუჭრა დედაქალაქის რამდენიმე რაიონს.
ოღუზი-გაბალა-ბაქოს გარდა, აზერბაიჯანის დედაქალაქს წყლით ამარაგებს შოლარის არხი, ჯეირანბათანის წყალსაცავი, რომელიც ქალაქთან ახლოს მდებარეობს და მდინარე მტკვრის წყალი.
ამის მიუხედავად, წყალი კვლავინდებურად არასაკმარისია მთელი ქალაქის 24-საათიანი მომარაგებისთვის, რისი პირობაც ხელისუფლებამ ჯერ კიდევ 2013 წელს დადო.
ყველაზე ცუდი ვითარება გარეუბნებშია, სადაც ხშირად წყალსადენი უბრალოდ არ არის.
ნიგარ მუსაევა ცოტა ხნის წინ გადავიდა თბილისში. ის ყოველთვის ბედნიერია, როდესაც ონკანს უშვებს და შხაპის მიღება ნებისმიერ დროს შეუძლია:
„ბაქოში წყალს დღეში რამდენიმე საათით გვაძლევდნენ, დილით და ღამით. სპეციალური რეზერვუარი არ მქონდა, ამიტომ წყლით აბაზანას ვავსებდით, რათა ხელების დაბანა მაინც შეგვძლებოდა. ხანდახან ნორმალურად ბანაობასაც ვერ ვახერხებდი, როდესაც სახლში საღამოს 10 საათის შემდეგ მივდიოდი და გამოსავალი ის იყო, რომ სახეს ყინულის კუბებით ვიწმენდდი. დასვრილი ჭურჭელი ნიჟარაში საღამოს შვიდ საათამდე გროვდებოდა. ეს ყველაფერი დამამცირებელი იყო. ამიტომაც წავედი, მაგრამ დედაზე ვწუხვარ“.
როგორ წყვეტენ ბაქოელები წყლის პრობლემას
საერთო ჯამში, ბაქოს წყალმომარაგება აღიქმება, როგორც თითოეული ცალკე აღებული ოჯახის პრობლემა და მას სხვადასხვა მეთოდით წყვეტენ.
თუკი წყალი დღეში რამდენიმე საათით მოდის, საჭიროა საკმაოდ დიდი კონტეინერი მის შესანახად. თუკი წყალსადენი არაა, რეზერვუარი მაინც საჭიროა, მაგრამ ამასთან წყალიც უნდა იშოვო.
გარეუბნებში, სადაც დიდი ნაწილი კერძო სახლებში ცხოვრობს, მოსახლეობა ეზოებში წყლის ბაკებს დგამს, ანდაც ე.წ. აუზებს თხრიან – ბეტონის „ყუთი“ მიწის ქვეშ.
რეზერვუარი ბინაშიც შეიძლება დადგა – მაგალითად, პატარა, 200-ლიტრიანი სააბაზანო ოთახის ჭერს ზევით ან უფრო დიდი, სახლის სახურავზე.
ბაქოს პერიფერიაში, სადაც საერთოდ არ არის წყალსადენი, ხშირად თხრიან ჭებს. მაგალითად, ბუზოვნას დასახლებაში პოპულარულია კომბინაცია – ჭა-ძრავა-რეზერვუარი. ანუ ძრავა წყალს ექაჩება ჭიდან და ავსებს დიდ მეტალის რეზერვუარს სახლის ეზოში. ეს წყალი გამოიყენება საბანაოდ და ჭურჭლის გასარეცხად, სასმელ წყალს კი სათლებით ყიდულობენ, როდესაც კვირაში ერთხელ ცისტერნიანი ავტომობილი მოდის.
პრობლემის გადაჭრის კიდევ ერთი საშუალება – პირდაპირ მიაღწიო საერთო მოხმარების წყალსადენ მილს, რომელსაც კარგი წნევა აქვს, „შეიჭრე“ მასში საკუთარი მილით, მანამ სანამ სხვადასხვა სახლზე „გაიტოტება“.
მაშთაღის დასახლების მცხოვრები ორჰანი გვიყვება:
„ეზოში ორი რეზერვუარი გვიდგას – ერთს სასმელი წყლით ვავსებთ, მეორეს – ყველაფერი დანარჩენისთვის საჭირო წყლით. სასმელ წყალს ვყიდულობთ. ის ავტოცისტერნით მოაქვთ და 20 მანათად რეზერვუარს სამი თვის მარაგით გვივსებენ. ამ წყალს მას შემდეგ ვსვამთ, რაც გადავადუღებთ ხოლმე. საყოფაცხოვრებო მოხმარებისთვის საჭირო წყალს ჭიდან ვიღებთ, საიდანაც საქაჩის საშუალებით ამოგვაქვს“.
სასმელი წყალი, რომელიც უმჯობესია არ დალიო
როდესაც პირველად წავედი საზღვარგარეთ და ჰოსტელში დავბინავდი, პირველ რიგში, სამზარეულოში წავედი წყლის დასალევად. როდესაც წყლით სავსე ჭურჭელი ვერსად ვნახე, მასპინძელს დახმარებისთვის მივმართე. ასაკოვანმა მასპინძელმა გაოცებულმა შემომხედა და მითხრა: „მოუშვი ონკანი და დალიე“.
თავდაპირველად ვერ ვენდე მის სიტყვებს, ვფიქრობდი, რომ ის უბრალოდ ასე ზოგავდა ფულს წყალზე, მაგრამ როდესაც ჭიქა შევავსე და გავსინჯე, მივხვდი, რომ მართლაც სასმელი წყალი იყო.
საქმე ისაა, რომ ბაქოს მცხოვრებლების უმეტესობა ამჯობინებს, ონკანიდან წყალი არ დალიოს.
წყალსადენის წყლის გამოუსადეგარობაზე მეტყველებს ჩამოსასხმელი წყლის ბაზრის განვითარება – მათ სამლიტრიანი და ხუთლიტრიანი ჭურჭლით ყიდიან. ძალიან პოპულარულია ფილტრები, როგორც საყოფაცხოვრებო, ისე დოქების სახით, ასევე ისინი, რომელსაც პირდაპირ წყალსადენ მილს უმაგრებენ. და ბოლოს, წყალს უბრალოდ ადუღებენ მოხმარების წინ.
ნარგიზი ბაქოს ცენტრში ცხოვრობს. ის ამბობს, რომ წყალი 24 საათის განმავლობაში მოდის, მაგრამ მისი დალევა, რა თქმა უნდა, არ შეიძლება: „სხვა ყველაფერთან ერთად, მას ხანდახან უცნაური სუნი ასდის“.
მსოფლიოს ბევრ ქალაქში, ორი ტიპის წყალსადენია – გაწმენდილი სასმელი წყლით, საყოფაცხოვრებო მიზნებისთვის გამოსაყენებლად და ტექნიკური – გაუწმენდავი წყლით – ყველაფერი დანარჩენისთვის.
ბაქოში, ფორმალურად მთელი წყალი სასმელად ითვლება და მას ყველგან იყენებენ: მრავალრიცხოვან ავტოსამრეცხაოებში, ხეების მოსარწყავად, შადრევნებზე. ამიტომ, სტატისტიკურად გამოდის, რომ ბაქო საშუალოდ ორჯერ მეტ წყალს ხარჯავს, ვიდრე ლონდონის მცხოვრებლები.
ნიგარ მამედოვამ მეუღლესთან ერთად ცოტა ხნის წინ გამოიცვალა ბინა. გადასვლის ერთ-ერთი მიზეზი, წყლის ხარისხი იყო:
„ჩვენ ახალ შენობაში ვცხოვრობდით. წყალი 24-საათის განმავლობაში მოდიოდა, მაგრამ იმდენად ბინძური იყო, რომ ტალახს ისროდა. მას ქვიშა და ქვები მოჰყვებოდა. ონკანზე დაყენებული ბადეების რეგულარული გაწმენდა იყო საჭირო. სახის კანზე შემექმნა პრობლემა, შხაპის მიღების შემდეგ, მთელი სხეული მექავებოდა. ახლა სხვა რაიონში გადავედით და ჩვენი წამებაც დასრულდა. სუფთა წყალი მოდის, კანთან დაკავშირებული პრობლემებიც დამთავრდა“.
ნიგარი, ისევე როგორც ბევრი ბაქოში, წყლისთვის სპეციალურ ფილტრს იყენებს და ორივე ტიპის:
„ვიყენებ ფილტრს, როგორც დოქის სახით, ასევე იმას, რომელიც ონკანზე მონტაჟდება. ახალ რაიონში იმდენად უკეთესი წყალია, რომ ხანდახან ერთ-ერთი ფილტრით არ ვსარგებლობ. იმ კასეტასაც კი, რომელიც წყალსადენ მილზე დგება, უკვე მეხუთე თვეა არ ვცვლი, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი, როგორც წესი, სამ თვეში ერთხელ იჭედება“.
ქლორის სუნი – ბაქოელების ჩივილის კიდევ ერთი საფუძველია. ქლორავენ მდინარე მტკვრის წყალს, რომელიც იქიდან ძალიან დაბინძურებული მიეწოდება.
ქლორმა შეიძლება ონკოლოგიური დაავადებები გამოიწვიოს, თუკი ორგანიზმში დიდი რაოდენობით მოხვდება. როგორც წესი, წყლის ქლორით გაწმენდისას, აკვირდებიან იმას, რომ მისმა რაოდენობამ არ გადააჭარბოს დაშვებულ ნორმას. ამის მიუხედავად, დასავლეთში ეს მეთოდი სახიფათოდ მიიჩნიეს და მასზე უარი თქვეს ოზონირების სასარგებლოდ (ოზონის დახმარებით წყალში ყველა მიკროორგანიზმი ნადგურდება).
ამისათვის „აზერსუს“ ძვირადღირებული აღჭურვილობის შეძენა მოუწევდა, გარდა ამისა, ეს მეთოდი მკაცრ კონტროლს მოითხოვს – შესაბამისად, საჭიროა კვალიფიციური პერსონალი.
ასე რომ, ჯერჯერობით „წყლის ჩინოვნიკები“ ამტკიცებენ, რომ წყალთან დაკავშირებით ყველაფერი წესრიგშია, მისი დალევა შეიძლება, ფილტრების გამყიდველები კი მატყუარები და თაღლითები არიან.
აზერბაიჯანის დედაქალაქის ბევრი მცხოვრები კი ამ დროს აგრძელებს „წყლის პრობლემის“ საკუთარი ფულის, დროისა და ძალისხმევის ხარჯზე მოგვარებას.
