აზერბაიჯანი სომხეთს ნავთობს მიაწვდის: ოფიციალური დუმილი და პოლიტიკური და ეკონომიკური შედეგები
აზერბაიჯანი სომხეთს ნავთობს მიჰყიდის
აზერბაიჯანულ მედიაში ფართო გაშუქების გარეშე, აზერბაიჯანი სომხეთისთვის ნავთობპროდუქტების მიყიდვისთვის ემზადება. ეს იქნება ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობის პირველი ეკონომიკური ნაბიჯი მრავალწლიანი დაპირისპირების შემდეგ.
ოფიციალური განცხადებებით ირკვევა, რომ საკითხი მხოლოდ “განხილვის პროცესშია“, თუმცა აზერბაიჯანული მედიის ცნობით, შეთანხმება უკვე მიღწეულია ბაქოსა და ერევანს შორის.
ამას ადასტურებს ისიც, რომ აზერბაიჯანის მთავრობამ საქართველოსგან ოფიციალური ნებართვა მოითხოვა საწვავის მისი ტერიტორიის გავლით სომხეთში ტრანზიტისთვის და პირველი ტრანზიტის დეტალებიც უკვე შეთანხმებულია.
თუმცა, როგორც ჩანს, ბაქო ცდილობს ამ ისტორიული ამბის დაკნინებას შიდა აუდიტორიისთვის და საზოგადოების ყურადღება ძირითადად საქართველოს ტრანზიტის ტარიფთან დაკავშირებულ დებატებზეა კონცენტრირებული.
პოლიტიკური შედეგები და რეგიონული კონტექსტი
მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანის ხელისუფლება ნავთობის შეთანხმებას ახორციელებს, ისინი არ ჩქარობენ ამის საჯაროდ გამოცხადებას. ოფიციალური განცხადებები ძალიან ზოგადი რჩება და ადგილობრივი მედია თითქმის არ აშუქებს ამ ამბავს.
ცხადია, რომ მთავრობა ითვალისწინებს დიდი ხნის ანტისომხურ განწყობებს საზოგადოებაში: აზერბაიჯანულ საზოგადოებას, რომელმაც 2020 წელს დაიბრუნა თავისი ტერიტორიები და ჯერ არ მოუწერია ხელი საბოლოო სამშვიდობო შეთანხმებაზე, საწვავის მიყიდვა მოწინააღმდეგედ მიჩნეული ქვეყნისთვის შეიძლება პარადოქსულად მოეჩვენოთ.
დამკვირვებლები აღნიშნავენ, რომ აზერბაიჯანული ნავთობპროდუქტების სომხეთში ექსპორტისთვის მყარი პოლიტიკური და სამართლებრივი საფუძველი ჯერ არ არის ჩამოყალიბებული და, შესაბამისად, ამ ვაჭრობამ მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი აღშფოთება გამოიწვია.
მიუხედავად იმისა, რომ პროსამთავრობო მედია ცდილობს ამის “ჰუმანიტარულ ჟესტად“ წარმოჩენას, მთავრობასთან დაახლოებული კრიტიკოსები კითხულობენ:
“თუ სამშვიდობო ხელშეკრულება არ არის ხელმოწერილი და სომხეთის კონსტიტუცია ინარჩუნებს ტერიტორიულ პრეტენზიებს აზერბაიჯანის მიმართ, მაშინ ვის შეუძლია გარანტია მოგვცეს, რომ ომის შესაძლო განახლების შემთხვევაში, ეს საწვავი არ იქნება გამოყენებული აზერბაიჯანის არმიის წინააღმდეგ?”
დაძაბულობა თბილისთან
ამ საკითხმა ასევე პოლიტიკურ დღის წესრიგში შემოიყვანა რეგიონის მესამე ქვეყანა, საქართველო.
ერთადერთი მარშრუტი, რომლითაც აზერბაიჯანს შეუძლია საწვავის სომხეთში გადაზიდვა, საქართველოზე გადის, რადგან ორ მეზობელს შორის პირდაპირი სარკინიგზო მომსახურება კონფლიქტის გამო 30 წლის განმავლობაში შეჩერებულია.
აზერბაიჯანის მთავრობასთან დაახლოებული პორტალის, Minval Politika-ს ცნობით, თბილისმა ბაქოს შესთავაზა “ასტრონომიული ტარიფი“ – 92 დოლარი 111 კილომეტრზე. შედარებისთვის, აზერბაიჯანის რკინიგზას იგივე ტვირთი 680 კილომეტრზე მხოლოდ 17 დოლარად გადააქვს.
საქართველოს ტარიფი 40-ჯერ მაღალი აღმოჩნდა და ეს უფრო პოლიტიკურ სიგნალად აღიქვეს ბაქოში, ვიდრე ეკონომიკურ აუცილებლობად.
საქართველოს მთავრობამ სწრაფად უპასუხა ბაქოდან წამოსულ უკმაყოფილებას. 5 დეკემბერს აზერბაიჯანისა და სომხეთის ერთობლივი მოწოდების შემდეგ, საქართველოს პრემიერმინისტრმა ირაკლი კობახიძემ ბრძანებას მოაწერა ხელი, რომ აზერბაიჯანული საწვავის პირველი ტრანზიტი სრულიად უფასო ყოფილიყო.
ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ამ ეპიზოდმა თბილისსა და ბაქოს შორის ურთიერთობებში გარკვეული უნდობლობა გააღვივა. საქართველო ცდილობს შეინარჩუნოს სამხრეთ კავკასიაში სატრანსპორტო ცენტრის როლი და შეშფოთებულია აზერბაიჯან-სომხეთის შერიგების შედეგად წარმოქმნილი შესაძლო ალტერნატიული მარშრუტებით.
ამასობაში, ბაქო ელის, რომ თბილისი, რომელსაც ის მრავალი წლის განმავლობაში უჭერდა მხარს, მის სტრატეგიულ ინტერესებს გაითვალისწინებს.
ნათელია, რომ სამშვიდობო პროცესის წინსვლა სამხრეთ კავკასიაში ახალ პოლიტიკურ კონფიგურაციას აყალიბებს და მხარეები ცდილობენ განსაზღვრონ თავიანთი ადგილი ამ ცვალებად წესრიგში.
ერევნის პოზიცია
სომხეთის მთავრობაც ფრთხილ ტონს ინარჩუნებს. ერევანში ოფიციალურად არ ამბობენ, რომ “სომხეთი აზერბაიჯანულ საწვავს ყიდულობს”. ეკონომიკის სამინისტრო მხოლოდ იმას ადასტურებს, რომ საქართველომ ერევანს ოფიციალურად შეატყობინა: პირველი პარტიის ტრანზიტი უფასო იქნება.
ფოკუსი აქაც საქართველოს “ჟესტზეა” და არა აზერბაიჯანულ საწვავზე.
ამასთან, სომხეთი დადასტურებულ შეთანხმებას არ უარყოფს. მინისტრმა გევორგ პაპოიანმა განაცხადა, რომ პირველ ეტაპზე გადასახადი არ იმოქმედებს, ხოლო შემდგომში ჩვეულებრივი ტარიფები ამოქმედდება. პაპოიანმა გადაწყვეტილება “სიმბოლურ ნაბიჯად” შეაფასა.
ნოემბერში სომხეთმა პირველად შემოიტანა რუსული ხორბალი აზერბაიჯანის გავლით, დეკემბერში კი დღის წესრიგში საწვავია.
პრემიერმინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი პროცესს ეკონომიკურ შესაძლებლობად წარმოაჩენს, მაგრამ ოპონენტები ამ განვითარებას სკეპტიკურად უყურებენ. აზერბაიჯანელი ანალიტიკოსების განმარტებით, საზოგადოებისთვის, რომელიც დეკადებია აზერბაიჯანის სიძულვილით ცხოვრობს, შეიძლება ეს ამბავი ეროვნული სიამაყის საკითხად იქცეს.
ფაშინიანის მთავრობა გადაწყვეტილებას ენერგოდამოუკიდებლობის ზრდით და ფასების შემცირების შესაძლებლობით ამართლებს.
ამჟამად სომხეთის საწვავის იმპორტის 60%-ზე მეტი რუსეთზე მოდის. დარჩენილი ნაწილი ირანიდან, რუმინეთიდან, მალტიდან და თურქეთიდან შემოდის. აზერბაიჯანული საწვავის შეძენა, ანალიტიკოსების შეფასებით, ერევნისთვის ენერგეტიკული დივერსიფიკაციის კიდევ ერთი ნაბიჯია და პოლიტიკურად დასავლეთთან დაახლოებას უწყობს ხელს.
ამ ფონზე ფაშინიანის პარტია ცდილობს შეამციროს მოსკოვის გავლენა 2026 წლის ივნისში დაგეგმილი არჩევნების წინ.
ეკონომიკური პერსპექტივები და სარგებელი
არსებული გეგმის მიხედვით, აზერბაიჯანი სომხეთს ერთჯერად, მცირე მოცულობის პარტიას მიაწვდის — სავარაუდოდ სატესტო რეჟიმში. საუბარია არა ნავთობზე, არამედ ბენზინსა და დიზელზე, რადგან სომხეთს ნავთობგადამმუშავებელი ქარხანა არ აქვს.
SOCAR-ის საწვავი წლებია იყიდება საქართველოში, და ახლა მისი მცირე ნაწილი სომხეთსაც შეიძლება მიეწოდოს. სომხეთის წლიური საწვავის მოთხოვნა დაახლოებით ნახევარი მილიონი ტონაა, რაც აზერბაიჯანისთვის მნიშვნელოვნად დიდი მოცულობა არ არის.
სომხეთისთვის შესაძლო სარგებელი მოიცავს ფასების შემცირებას და მიწოდების დივერსიფიკაციას. პირდაპირი რკინიგზა საქართველოს მხრიდან შემცირებულ ლოგისტიკურ ხარჯებს ნიშნავს, რაც უკვე დადასტურდა ნოემბერში, როცა სომხეთმა რუსული ხორბალი აზერბაიჯანის გავლით იაფად მიიღო.
თუმცა სრულფასოვანი ეკონომიკური თანამშრომლობა დამოკიდებულია ინფრასტრუქტურაზე. აზერბაიჯან–სომხეთის რკინიგზა ჯერ არ ფუნქციონირებს და მისმა აღდგენამ — TRIPP მარშრუტის ჩათვლით — შესაძლოა თამაშის წესები მთლიანად შეცვალოს, რადგან ტრანზიტს საქართველოს გვერდის ავლით გახსნის.
