ყველა ამბობს, რომ საქართველოში არაფორმალური მმართველობაა. რაში გამოიხატება ის? მაგალითები
არაფორმალური მმართველობა საქართველოში
საქართველოში რომ არაფორმალური მმართველობაა და ქვეყანას არაფორმალური, ოფიციალურ თანამდებობაზე არმყოფი პირი მართავს, ეს ხშირად ისმის ადგილობრივი და საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების, პოლიტიკოსების თუ ექსპერტების მხრიდან.
JAMnews-მა “საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოს” ანგარიშისა და ორგანიზაცია “სოციალური სამართლიანობის ცენტრის” პროგრამის დირექტორის, იურისტ გურო იმნაძის დახმარებით, არაფორმალური მმართველობა რამდენიმე ნიშანი ჩამოთვალა.
მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს მხოლოდ ბიძინა ივანიშვილთან კონსულტაციით იღებენ
ძალიან მკაფიოა, რომ ქვეყანაში არცერთი მსხვილი პოლიტიკური გადაწყვეტილება არაფორმალური მმართველის თანხმობის გარეშე არ მიიღება და უგულებელყოფილია კონსტიტუციური ინსტიტუტები, იქნება ეს პარლამენტი თუ სამინისტროები.
ბიძინა ივანიშვილი ქართული ოცნების დამფუძნებელია და 2012-2013 წლებში ქვეყნის პრემიერ- მინისტრი იყო. ამის შემდეგ მან საჯაროდ განაცხადა პოლიტიკიდან წასვლის შესახებ, თუმცა 2018 წელს პარტიაში ფორმალურად „დაბრუნდა“. დაახლოებით სამი წლის შემდეგ მან ისევ გაავრცელა წერილი, სადაც პოლიტიკის „საბოლოოდ დატოვებაზე“ საუბრობდა. მიუხედავად ამისა, ის რეალურად არსად წასულა და ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში ამის დასტურად არაერთი ფაქტი არსებობს.
მაგალითები:
უმაღლესი თანამდებობის პირების დანიშვნის შესახებ გადაწყვეტილებას ივანიშვილი იღებს. ეს განსაკუთრებით თვალსაჩინოა პრემიერ-მინისტრების მოსვლა-წასვლის შემთხვევაში.
ღარიბაშვილი პრემიერ-მინისტრობიდან 2015 წლის 23 დეკემბერს სრულიად მოულოდნელად გადადგა. იგი უკვე აღარ იყო პრემიერ-მინისტრი, როცა მოქალაქეების ნაწილთან, მათ შორის, ჟურნალისტებთან მისი სახელით გაგზავნილი ახალი წლის მისალოცი ბარათები მივიდა. ივანიშვილმა დაადასტურა, რომ გადადგომამდე ღარიბაშვილს მასთან ჰქონდა კონსულტაციები.
კიდევ ერთი ყოფილი პრემიერი, გიორგი კვირიკაშვილი 13 დღით ადრე ამბობდა, რომ მისი “გადადგომის ტაიმერი მინიმუმ რამდენიმე წელი არ დარეკავს”. გადადგომისას კი თქვა, რომ ივანიშვილთან (რომელიც მაშინ რიგითი მოქალაქე იყო) ფუნდამენტურ საკითხებზე აზრთა სხვადასხვაობა ჰქონდა.
მოულოდნელი იყო პრემიერ მამუკა ბახტაძის წასვლაც — გადადგომის შესახებ განცხადება მან ფეისბუქზე გააკეთა და დაწერა, რომ ქვეყნის განვითარების სტრატეგიული ჩარჩო შეიმუშავა, დანერგა, ანუ მისია შეასრულა და ამიტომ მიდის. მოგვიანებით მას ივანიშვილმა “კულტურული წასვლისთვის” მადლობაც გადაუხადა.
გიორგი გახარია ერთადერთი პრემიერი იყო, რომელიც ხმაურიანად გადადგა – მიზეზად გუნდთან უთანხმოება დაასახელა. თუმცა, ისიც თქვა, რომ გადადგომამდე ივანიშვილთან კომუნიკაციას ცდილობდა. თუმცა, უშედეგოდ. ამ დროს ივანიშვილი ასევე უკვე “წასული” იყო პოლიტიკიდან.
მაღალი თანამდებობის პირებს რომ ივანიშვილი პირადად ნიშნავს და ათავისუფლებს, ეს ხშირად ინტერვიუებში წამოსცდებათ ხოლმე თავად ჩინოვნიკებს.
მთავრობის ყოფილი თუ მოქმედი წევრები ხშირად პირდაპირ ამბობდნენ, რომ საკადრო გადაწყვეტილებები უშუალოდ ივანიშვილის ჩართულობით მიიღებოდა.
მაგალითად, ეკონომიკის ყოფილი მინისტრი, გიორგი ქობულია, რომელმაც ეს თანამდებობა 2018 წელს დაიკავა და იმ დროს ივანიშვილი პრემიერ-მინისტრი აღარ იყო, ამბობს, რომ გარკვეულ ხედვებზე სწორედ მასთან იყო შეთანხმებული. მისი თქმით, ის ივანიშვილს შეხვდა თანამდებობიდან გადაყენებამდეც.
ირაკლი ღარიბაშვილმა თქვა, რომ გიორგი გახარია ჯერ ბიზნესომბუდსმენად, შემდეგ ეკონომიკის მინისტრად, შინაგან საქმეთა მინისტრად და შემდეგ პრემიერ-მინისტრად “ბატონი ბიძინა ივანიშვილის ნდობით” დაინიშნა.
თანამდებობის პირების გადაწყვეტილებებში ჩარევა არაერთხელ დაუდასტურებია თავად ბიძინა ივანიშვილსაც. ის ამბობს, რომ „არის შემთხვევები, როდესაც მას კონსულტაციებისთვის მიმართავენ“.
მინისტრების ცვლილებაში ჩარევასთან დაკავშირებით ივანიშვილს უთქვამს: „მე მქონდა, რა თქმა უნდა, მონაწილეობა ამაში, მაგრამ არა ის, რომ მე ვიღაცას ჯარით და პოლიციით ვაწვებოდი. შეიძლება მე ვაძლევდი რჩევას, რომელიც შეიძლება არ გაეთვალისწინებინათ”.
“გუნდთან რამდენჯერმე გავიმეორე, რომ ნუ დაელოდებით ჩემგან შენიშვნებს, ამ მხრივ თქვენ აბსოლუტურად თავისუფალი იქნებით”.
ხელისუფლება არაფორმალური მმართველობის ფაქტს უარყოფს, თუმცა იქვე მუდმივად ხაზს უსვამს ყოფილი პრემიერ-მინისტრის, ბიძინა ივანიშვილის განსაკუთრებულ როლს და არც იმას მალავს, რომ პარტიის დამფუძნებელს აზრს ხშირად ეკითხებიან, მათ შორის, მნიშვნელოვანი საკადრო გადაწყვეტილებების დროს.
გურო იმნაძე: არაფორმალური მმართველობის პირობებში პოლიტიკური პასუხისმგებლობის საკითხი ფაქტობრივად არ არსებობს. ვიცით, ვინ არის პასუხისმგებელი მმართველი გუნდის კონკრეტულ ქმედებებზე, მაგრამ გადადგომას ვერ მოვთხოვთ. არსებული ფორმალური ლიდერები კი გადაწყვეტილების რეალური მიმღებები არ არიან. მაგალითად, პრემიერ-მინისტრის გადადგომა რომ მოვითხოვოთ, ვიცით, რომ ამას შეიძლება ნულოვანი ეფექტი ჰქონდეს — ძველ მართულ პრემიერს ჩაანაცვლებს ახალი.
საკვანძო თანამდებობებზე ინიშნებიან “ქართუს” ყოფილი თუ მოქმედი თანამშრომლები, ასევე პირადად ბიძინა ივანიშვილთან და მის საქმიანობასთან დაკავშირებული ადამიანები
ბოლო წლების გამოცდილება აჩვენებს, რომ საქართველოში მაღალი, უმაღლესი პოლიტიკური თანამდებობის პირები არიან არა მკაფიო პოლიტიკური ან პარტიული გამოცდილების მქონეები, არამედ დანიშნულები მხოლოდ იმის მიხედვით, რამდენად ახლოს არიან ბიძინა ივანიშვილთან.
● ქვეყნის მოქმედი პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი 2004 წლიდან მუშაობს ივანიშვილის კომპანია “ქართუში”. ერთ-ერთ ინტერვიუში ივანიშვილმა თქვა, რომ ღარიბაშვილი მას ბიზნეს-პარტნიორებთან ურთიერთობაში ეხმარებოდა, მაგალითად, ერთხელ უყიდა “ვერტალიოტი”. ტელეკომპანია “ფორმულას” მიერ მოპოვებულ ექსკლუზიურ ვიდეოში, სადაც ივანიშვილი ბერმუდის სასამართლოს შვეიცარიულ ბანკთან დავის ფარგლებში დისტანციურად აძლევს ჩვენებას, იგი ქვეყნის პრემიერს მოიხსენიებს როგორც პირად მდივანს, რომელიც აგზავნიდა მის წერილებს, ხვდებოდა ბიზნეს-დელეგაციებს, აწარმოებდა ფულის გადარიცხვებს და ა.შ. ივანიშვილის თქმით, ღარიბაშვილი მისთვის არ წარმოადგენდა ავტორიტეტს. ის ჩანაწერში ასევე ამბობს, რომ ღარიბაშვილს არ აქვს არც იურიდიული და არც ფინანსური განათლება.
● ივანიშვილის „ქართუ ბანკში“ წამყვან პოზიციებზე მუშაობდა ასევე საქართველოს კიდევ ერთი პრემიერი (2015-2018წწ) გიორგი კვირიკაშვილი.
● მოქმედი შინაგან საქმეთა მინისტრი, ვახტანგ გომელაური, წარსულში ივანიშვილის პირადი დაცვის უფროსად მუშაობდა.
● ყოფილი გენერალური პროკურორი, შალვა თადუმაძე, ივანიშვილის პირადი იურისტი იყო.
● სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსს, გრიგოლ ლილუაშვილს, წარსულში წამყვანი თანამდებობები ეკავა ბიძინა ივანიშვილის კუთვნილ მთელ რიგ კომპანიებში – „ქართუ-ბანკში“, შპს „ბურჯში“ და სხვა.
● “ქართუში” მაღალ თანამდებობებზე მუშაობდნენ ასევე ინფრასტრუქტურის ყოფილი მინისტრები მაია ცქიტიშვილი და ნოდარ ჯავახიშვილი.
● ჯანდაცვის ყოფილი მინისტრები – ეკატერინე ტიკარაძე და დავით სერგეენკო საჩხერის (ბიძინა ივანიშვილის მშობლიური მუნიციპალიტეტის) მრავალპროფილური საავადმყოფოს (რომელსაც ივანიშვილის „ფონდი ქართუ“ აფინანსებს) დირექტორები იყვნენ.
● ეკონომიკისა და ფინანსთა ყოფილი მინისტრი და ყოფილი ვიცე პრემიერი დიმიტრი ქუმსიშვილი, ბიძინა ივანიშვილის კომპანიის სს „ქართუ ბანკის“ დირექტორი იყო.
● სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურის უფროსი ანზორ ჩუბინიძე, წარსულში ბიძინა ივანიშვილის პირადი დაცვის უფროსად მუშაობდა.
სანაცვლოდ, მთავრობის წევრებისგან თუ მმართველი პარტიის წარმომადგენლებისგან ივანიშვილი მუდმივად იღებს საჯარო მადლობებს და ქება-დიდებას:
რეალურად ძალაუფლება, მანდატი ეკუთვნის ბატონ ბიძინას. ეს ავიწყდება ყველას. ყველაში ვგულისხმობ ყველას.
2019 წლის 5 მარტი, ირაკლი ღარიბაშვილი
გურო იმნაძე: „როცა უმნიშვნელოვანეს თანამდებობებზე ადამიანები ინიშნებიან არა პოლიტიკური ან პროფესიული გამოცდილების, არამედ ოლიგარქთან კავშირების მიხედვით, ეს სწორედ არაფორმალურ მმართველობაზე მიუთითებს და ასევე, იმაზე, რომ ქვეყანაში გადაწყვეტილებები მიიღება არა ღია პროცედურებით და განჭვრეტადი კრიტერიუმებით, არამედ პიროვნული ინტერესებით”.
მასშტაბური პროექტები
არაფორმალური მმართველობის ერთ-ერთ თვალსაჩინო გამოხატულებად ექსპერტებს ის მსხვილი პროექტები მიაჩნიათ, რომლებსაც ივანიშვილი მთელი საქართველოს მასშტაბით ახორციელებს.
პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, ესაა შავი ზღვის სანაპიროზე, გურიაში დენდროლოგიურ პარკის მშენებლობის პროცესი, რა დროსაც შავიზღვისპირეთის სხვადასხვა ადგილიდან საუკუნოვან, გიგანტურ ხეებს ძირიანად თხრიდნენ და ზღვით გადაჰქონდათ დაბა შეკვეთილში, სადაც ივანიშვილს რეზიდენცია აქვს. ამ პარკის მშენებლობის პროცესზე დაიწერა არაერთი სტატია საერთაშორისო მედიაში და გადაღებულია დოკუმენტური ფილმიც.
არაერთი ფაქტი, კვლევა, ჟურნალისტური გამოძიება თუ თვითმხილველთა და ადგილობრივთა მონათხრობი მიუთითებს იმაზე, თუ რა მასშტაბის სამუშაოები გაწია ივანიშვილმა ამ პარკის ასაშენებლად და როგორ იყო დარაზმული მთელი სახელმწიფო მანქანა პროექტის განსახორციელებლად.
მსგავსი მასშტაბისაა დედაქალაქში პანორამა თბილისის პროექტიც. სასტუმრო კომპლექსი თავისუფლების მოედანზე, თაბორის მთაზე და სოლოლაკის ქედზე შენდება. ობიექტების ნაწილს ერთმანეთთან საბაგირო გზა დააკავშირებს. ივანიშვილის თქმით, ეს სასტუმროები “მაღალი რანგისა და მაღალშემოსავლიან” სტუმრებზეა გათვლილი. პროექტს სამოქალაქო საზოგადოების დიდი ნაწილი აკრიტიკებს და ამბობს, რომ ის საფრთხეს უქმნის კულტურულ მემკვიდრეობას.
გარდა ამისა, ბიძინა ივანიშვილს მასშტაბური მშენებლობა აქვს გაჩაღებული აბასთუმანში, სადაც მან შეიძინა ყოფილი ტუბდისპანსერის შენობა და მის გარშემო არსებული მიწა, რომლის საერთო ფართობი 24 ათასამდე კვადრატულ მეტრია.
საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო: ივანიშვილის ეს პირადი პროექტები კარგი ილუსტრაციაა იმისა, თუ როგორ ხდება საჭიროების შემთხვევაში სახელმწიფოს სხვადასხვა დონეზე არსებული ნებისმიერი პროცედურის, რეგულაციისა თუ კანონის სრული უგულებელყოფა და მორგება არაფორმალური მმართველობის სათავეში მყოფი ბიძინა ივანიშვილის პირად ინტერესებსა და სურვილებზე.
გურო იმნაძე: „რიგითმა ბიზნესმენმა რომ მოინდომოს იგივე ტიპის პროექტის განხორციელება, სხვადასხვა სახელმწიფო უწყებისგან, მით უმეტეს საკრებულოსგან თუ ეკონომიკის სამინისტროსგან ასეთი მხარდაჭერა ნაკლებად მოსალოდნელია“.
ფორმალური პარლამენტი საპარლამენტო რესპუბლიკაში
ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ პარლამენტმა სრულად დაკარგა აღმასრულებელი ხელისუფლების მაკონტროლებლის ფუნქცია და ამის მთავარი მიზეზი სწორედ არაფორმალური მმართველობაა. მმართველი გუნდის დეპუტატებიც, აღმასრულებელ ხელისუფლების წევრთა მსგავსად, ივანიშვილის გავლენის ქვეშ არიან.
ამის კარგი მაგალითი იყო “ტრიუკი”, რომელიც ივანიშვილმა პროპორციულ საარჩევნო სისტემასთან დაკავშირებით ჩაატარა პარლამენტში:
სახალხო პროტესტის შედეგად ივანიშვილმა დადო პირობა, რომ 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები სრულად პროპორციული წესით ჩატარდებოდა, თუმცა, როდესაც საქმე-საქმეზე მიდგა და პარლამენტს კანონპროექტისთვის კენჭი უნდა ეყარა, მმართველი გუნდის რამდენიმე დეპუტატმა ხმა წინააღმდეგ მისცა, რის გამოც კანონი ჩავარდა.
გურო იმნაძე: ჩვენ ვნახეთ ვითომ ამბოხებული დეპუტატები, რომელთა უმრავლესობას მანამდე საკანონმდებლო ინიციატივა კი არა, პოზიცია არ ჰქონდა დაფიქსირებული პარლამენტში. მათ თითქოს უცებ გადაწყვიტეს, რომ უნდა ყოფილიყვნენ მმართველი გუნდისვე ინიცირებული კანონპროექტების წინააღმდეგები. ამ „ამბოხის“ მიზანი ზუსტად ის იყო, რომ არაფორმალური დაკვეთა შეესრულებინათ”.
„მადლობა ბატონ ბიძინას“ – ივანიშვილის კულტი მმართველ გუნდში
გუნდის წევრებს მისთვის უწოდებიათ „ბრძენი კაცი“, „გროსმაისტერი“, “პელე”, “უნიკალური ადამიანი”, “უნიკალური დაზღვევა”, ასევე, უთქვამთ, რომ “მისი პოლიტიკაში მოსვლისა და პოლიტიკიდან წასვლის პროცესიც იყო ერთგვარი პოლიტიკური ქველმოქმედების აქტი”.
სხვა მაგალითები:
ირაკლი ღარიბაშვილი, პრემიერ-მინისტრი: “ბატონი ბიძინა ივანიშვილი არის ყველაზე დიდი ქველმოქმედი, რომელიც ქართველს ახსოვს”.
მაია მენაღარიშვილი, დეპუტატი: “ვერ წარმოიდგენთ, როგორი ტექსტის აღქმა აქვს, შეიძლება გაოცდეთ, საოცრად, კი, თვითონ წერს”.
მიხეილ ჩხენკელი, განათლების მინისტრი: “ჩემთვის არის თანამედროვეობის ექვთიმე თაყაიშვილი”.
ლადო კახაძე, დეპუტატი: “მან თავისი ცხოვრებით დაიმსახურა ორდენზე მეტი”.
დავით მათიკაშვილი, დეპუტატი “ბიძინა ივანიშვილის ქველმოქმედება უკვე გლობალური მასშტაბით არის დანახული”.
ლაშა ნაცვლიშვილი, გენერალური პროკურორის ყოფილი მოადგილე: “ბიძინა ივანიშვილი ამ ხელისუფლების მშობელია, გვინდა ეს თუ არა. ამ ხელისუფლების ყველა ბალახის შრიალში ბიძინა ივანიშვილია. ყველა, ვინც ადამიანის სამსახურში დგას, პოლიციელიდან ექიმის ჩათვლით, ყველგან ბიძინაა”.
თეა წულუკიანი, კულტურის მინისტრი: ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პატარა ქვეყანას ჰყავს ასეთი ადამიანი, რომლის იმედიც არამხოლოდ ხალხს შეიძლება ჰქონდეს, არამედ სახელმწიფო ინსტიტუტებსაც… თითოეული მოქალაქისგან მას და მის ოჯახს ეკუთვნით განსაკუთრებული მადლობა.
ელისო ბოლქვაძე, დეპუტატი: “ბიძინა ივანიშვილს უნდა მიენიჭოს ბევრად მეტი, ვიდრე ღირსების ორდენია, ჩემი აზრი თუ გაინტერესებთ… ყველა ორდენი, რომელიც არსებობს ამ ქვეყანაზე”.
თორნიკე რიჟვაძე, აჭარის მთავრობის მეთაური: “ბატონი ბიძინა გახლავთ ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული, გაბედული და პატრიოტი ქართველი, ვისაც ოდესმე შევხვედრივარ”.
რატი იონათამიშვილი, დეპუტატი: “ის უპრეცედენტო ქველმოქმედება, რაც ბიძინა ივანიშვილმა გასწია კოვიდ-19-ის წინააღმდეგ ბრძოლაში, არ ჩამოდის საერთაშორისო წამყვანი გამოცემების მთავარი ფურცლებიდან”.
გურო იმნაძე: იმ კონტექსტის და იმ გადაწყვეტილებების გათვალისწინებით, რასაც იღებენ თანამდებობის პირები ყოველდღიურად, ეს რიტორიკა ადასტურებს მათ არაფორმალურ დაქვემდებარებას ბიძინა ივანიშვილისადმი. ამ რიტორიკაში არაფორმალური გავლენები განსაკუთრებით ჩანს კრიზისების დროს. მაგალითად, წინასაარჩევნოდ განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება ივანიშვილზე. მმართველი გუნდი ცდილობს ივანიშვილის მხარდაჭერით საკუთარი ლეგიტიმაცია გაამართლოს. ამ რიტორიკიდან გამომდინარე, მათი ლეგიტიმაციის წყარო არის არა ხალხი, არამედ ბიძინა ივანიშვილი“.
“აღმასრულებელი შტო მთლიანად ერთი ადამიანის გავლენის ქვეშაა”
“საერთაშორისო გამჭვირვალობა” თავის ანგარიშში მიუთითებს არაფორმალური მმართველის გავლენებზე ბევრ სხვა სფეროში, მათ შორის, სასამართლო სისტემაზე. და ასკვნის, რომ “დღეის მდგომარეობით, საქართველოს ხელისუფლების აღმასრულებელი შტო მთლიანად ერთი ადამიანის გავლენის ქვეშაა”.
“აღმასრულებელ ხელისუფლებას გამოცლილი აქვს შეკავებისა და გაწონასწორების დემოკრატიული მექანიზმები, რაც განპირობებულია სუსტი საპარლამენტო ზედამხედველობითა და მმართველი პარტიის მიერ სასამართლო ხელისუფლებაზე სრული კონტროლის მქონე მოსამართლეთა გავლენიან ჯგუფთან დადებული არაოფიციალური გარიგებით. ბიძინა ივანიშვილმა, წლების განმავლობაში რაიმე ოფიციალური სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებისა და საჯარო ანგარიშვალდებულების გარეშე, წარმატებით მოახერხა საქართველოს უმთავრესი საჯარო ინსტიტუციების, მათ შორის ფორმალურად დამოუკიდებელი ორგანოების, მისი ბიზნეს ინტერესებისა და პირადი უსაფრთხოების სამსახურში ჩაყენება” – ვკითხულობთ ანგარიშში.
