ქართული სოფელი, სადაც აფხაზური სიმღერის ხმა ისმის. როგორ სწავლობენ მშობლიურ ენას აჭარელი აფხაზები

პარასკევია. სოფელ ფერიის  საჯარო  სკოლის  ერთ პატარა საკლასო ოთახში ფუსფუსია. საშუალო და დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეები მათი საყვარელი გაკვეთილის დაწყებას ელოდებიან.

ამ გაკვეთილზე, მიუხედავად ასაკისა და ცოდნისა, ყველა პირველკლასელია. ეს უცხო და ამავდროულად მშობლიური ენის კლასია, სადაც ანა-ბანას ყველა ასაკის მსურველები ერთად სწავლობენ.

„ბზიალა ფშააბეთ“  ამ სიტყვებით,  ეგებებიან ბავშვები საკლასო ოთახში შემოსულ სტუმარს, რაც  აფხაზურად „კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება“-ს ნიშნავს.  

ეს აფხაზური ენის გაკვეთილია. მოსწავლეები, ძირითადად, ეთნიკური აფხაზები არიან, რომლებიც აჭარაში ცხოვრობენ.

ამ პატარა სოფლის სკოლაში  აფხაზურ ენას 2016 წლიდან ასწავლიან. კლასში აფხაზ ბავშვებთან ერთად რამდენიმე აჭარელიცაა.

ფერია ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტში,  ბათუმიდან სამ კილომეტრში მდებარეობს.  2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში 1830 ადამიანი ცხოვრობს. სოფელში მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში აფხაზეთიდან ოსმალეთის იმპერიაში გადასახლებული აფხაზები, ე. წ. მუჰაჯირები დასახლდნენ. (ისტორიული დოკუმენტების მიხედვით, 1867 და 1877 წლებში აფხაზეთიდან თურქეთში რუსეთის იმპერიამ 50 ათასზე მეტი აფხაზი გადაასახლა).

აჭარაში აფხაზები სოფელ ფერიის  მსგავსად ხელვაჩაურის რაიონის 10-ზე მეტ სოფელსა და ბათუმის რამდენიმე უბანში ცხოვრობენ.

ისტორიულ-ეთნოგრაფიული წყაროების მიხედვით, აფხაზთა პირველი დასახლება აჭარაში მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრიდან იწყება. მასობრივი დასახლება კი ამავე საუკუნის 60-70 წლებში, აფხაზთა მუჰაჯირობის პერიოდს უკავშირდება. 2000 წელს, ჩატარებული მოსახლეობის აღწერის მიხედვით,  აფხაზთა რაოდენობა აჭარაში 2 ათასს აღწევდა.

ფერიის სკოლაში მიჩვეულები არიან სტუმრებს – საქართველოში აფხაზური ენის გაკვეთილები იშვიათობაა, ამიტომ აქაურობას ჟურნალისტებიც ხშირად სტუმრობენ და პოლიტიკოსებიც.

„ვფიქრობ, აფზახური ერთ-ერთი ყველაზე რთული ენაა მსოფლიოში,“ – ამბობს 16 წლის ეთნიკური აფხაზი, რუსლან ჭოლოკავა, რომელიც აფხაზურ ენას მეექვსე კლასიდან სწავლობს.

თავიდან მშობლიური ენის შესწავლა ძალიან უჭირდა, თუმცა ანბანის სწავლის შემდეგ ალღო აუღო. ახლა უკვე სოხუმში მყოფ ნათესავებსაც  აფხაზურად ესაუბრება.

ფერიის საჯარო სკოლაში რუსლანის მსგავსად აფხაზურ ენას  26 აფხაზი და აჭარელი ბავშვი სწავლობს.

„თავდაპირველად ნებისმიერი ასაკის ადამიანს შეეძლო გაკვეთილებზე დასწრება. ვინც როდის მოვიდოდა, ვუშვებდით გაკვეთილზე, ოღონდ ენა ესწავლათ. ახლა მხოლოდ ბაშვები დადიან. უფროსები მუშაობენ, დაკავებულები არიან,“ – გვიყვება აფხაზური ენის მასწავლებელი ლიანა აიკუცბა.

ბოლო ექვს წელში, რაც ფერიის სკოლაში გაკვეთილები გაიხსნა, ლიანამ აფხაზური ენა ოცამდე ბავშვს ასწავლა.

ლიანამ აფხაზური მშობლებისგან ისწავლა. როგორც იხსენებს, ბავშვობაში სახლში აფხაზურად საუბრობდნენ და ეს ენა აჭარელ მეზობლებსაც ესმოდათ, რადგან მათ უბანში ბევრი აფხაზი იყო.

“ახლა კი აფხაზური აფხაზურ ოჯახებშიც აღარ იციან. ენის ცოდნა მხოლოდ უფროს თაობას შემორჩა და შედარებით ახალგაზრდებიც გამოხატავენ დიდ ინტერესს,” – ამბობს ლიანა.

ფერიის სკოლის გარდა, აფხაზურ ენას კიდევ ბათუმის მეთოთხმეტე სკოლაში ასწავლიან.

აფხაზური ენის კლასები აჭარაში მცხოვრები აფხაზების ინიციატივაა:

„ფერიაში ბევრი აფხაზი ცხოვრობდა და ცხოვრობს. თაობები გაიზარდა სკოლაში. მათ შორის არიან აფხაზი პედაგოგები, რომლებიც ახლა ჩვენს სკოლაში ქართულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლიან. ძალიან მეგობრული ურთიერთობებია სოფელში. შესაშური დამოკიდებულება ერთმანეთის მიმართ,“ – ამბობს ფერიის საჯარო სკოლის დირექტორი ლეილა დუმბაძე.

როგორც ბავშვები ამბობენ, ყველაზე მეტად ენის სწავლაში აფხაზური ლექსების დაზეპირება ეხმარებათ.

12 წლის ნიკა ესერიძე აჭარელია. აფხაზურის შესწავლა აფხაზი კლასელებისა და მეზობლების გამო დაიწყო.

როგორც ამბობს, თავის აფხაზ მეგობრებთან ერთად აფხაზეთში მოგზაურობა და იქ ახალი მეგობრების შეძენაზე ოცნებობს.  

„ჩემი აფხაზი მეგობრები ბევრს ჰყვებიან აფხაზეთზე. იქ რომ ჩავალ ქართული ალბათ არავის ეცოდინება, ამიტომ აფხაზურად უნდა დაველაპარაკო  მათ,  რომ მეგობრები გავიჩინო. ახლა პატარა ვარ და არ მიშვებენ, მაგრამ როცა გავიზრდები ძალიან მინდა ჩასვლა,“ – ამბობს ნიკა.

ნიკას მსგავსად აფხაზეთში ჩასვლა სურს 16 წლის ანრი ხოხბასაც, რომელიც აფხაზურს მერვე კლასიდან ძმასთან ერთად სწავლობს.

უმაღლესი განათლების მიღებას ის სოხუმში გეგმავს – არქიტექტურის შესწავლა უნდა.

„ნათესავი მყავს სოხუმის უნივერსიტეტის რექტორი და მითხრა, შეგიძლია აქ გააგრძელო სწავლაო,“ – ამბობს ანრი.

დღეისთვის, აჭარაში მცხოვრები აფხაზების უმრავლესობას შერეული ოჯახი აქვს.

როგორც აჭარულ-აფხაზურ ოჯახში დაბადებული 81 წლის რეზო დიასამიძე ამბობს, აფხაზები ადგილობრივებთან ისე მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი, ძნელია მათი ცალკე გამოყოფა. თავად ოჯახთან ერთად ბათუმში ე.წ. პივზაოდის აფხაზურ დასახლებაში 50 წელზე მეტია ცხოვრობს. დედით აფხაზმა  ცოლიც აფხაზი მოიყვანა, აფხაზეთიდან. თუმცა ქორწინებიდან სამ თვეში მეუღლე აფხაზეთში დაბრუნდა.

„ვერ შეეგუა აქაურობას, მას მისი ადათ-წესები ჰქონდა, ჩვენ ჩვენი. საზოგადოებას ვერ შეეგუა. მერე მოვიყვანე აჭარელი,  დედაჩემს არ მოწონდა, მაგრამ დრო რომ გავიდა, იძახდა რა კარგი რძალი მომიყვანე და რა კარგი ქენიო,“, – იხსენებს 81 წლის რეზო ბაბუა.

წლებთან ერთად აფხაზთა დასახლებები ბათუმსა და მიმდებარე სოფლებში იცვლება. მათი ნაწილი საცხოვრებელ ადგილებს იცვლის, ნაწილი ემიგრაციაში მიდის, ნაწილი კი აფხაზეთში ბრუნდება. 

15 წელზე მეტია, აფხაზეთში საცხოვრებლად გადავიდნენ  26 წლის ბათუმელი სოფო ჩინბას ნათესავები. როგორც სოფო ამბობს, აფხაზეთში საქართველოდან საცხოვრებად ჩასულ აფხაზებს მთავრობა სახლს სჩუქნის, რაც მისი აზრით აფხაზების მშობლიურ მხარეში დასაბრუნებლად კეთდება.

„მე ვერ წარმომიდგენია ასე უცებ ადგე და წახვიდე იქ საცხოვრებლად, როცა ყველაფერი აქ გაქვს.  სწავლითაც იქედან ახალგაზრდები ვერ მიდიან ევროპაში. ძალიან უნდათ წავიდნენ და  ევროპაში ისწავლონ. მე  სადაც დავიბადე იქ მირჩევნია ყოფნა, თუმცა ეს არ  გამორიცხავს იქ სტუმრობას,“ – ამბობს სოფო, რომელიც  2016 წელს, მშობლიურ მხარეს საქმიანი ვიზიტით სტუმრობდა.

პროფესიით ფსიქოლოგი აფხაზეთში, ქუთაისში, თბილისსა და აჭარაში მცხოვრებ აფხაზებთან ერთად კონფლიქტების მოგვარების სამშვიდობო პროექტებში მონაწილეობდა, რამაც საშუალება მისცა, ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ორივე მხარეს არებულ პრობლემებს გასცნობოდა.

სოფო ფიქრობს, რომ კონფლიქტის მოგვარების ერთ-ერთ გზა ადამიანებს შორის ხშირი კონტაქტებია – რათა გაიცნონ, დაინახონ ერთმანეთი, გაიზიარონ ტკივილი და უკან აღარ იყურონ.

სოფო აფხაზეთს მხოლოდ ოთხი დღით სტუმრობდა. სოხუმმა მას ძველი ბათუმი გაახსენა, სანაპიროზე მდგარი დაბალი სახლებითა და ძველი ბულვარით.

ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი რთული იყო ბათუმში მცხოვრები ეთნიკური აფხაზისთვის, ეთერ აიოზბასთვისაც, რომელიც ბონის დასახლებაში, აჭარელი მეზობლების გარემოცვაში გაიზარდა.

მისი თქმით, სწორედ კარგი მეზობლების თანადგომამ და სიყვარულმა გადაატანინა მის ოჯახს ის წნეხი, რასაც აფხაზები ქართულ-აფხაზური ომის დროს განიცდიდნენ. 

 „ომი, რომ იყო ძალიან დიდი წნეხის ქვეშ დავდექი. ჩამოთრეულები, პირდაპირ პირში მეუბნებოდნენ სამსახურში. ტელევიზორში, გაასწორეს მიწასთან ეს ამაყი ხალხი წინდაუხედაობით და არასწორი პოლიტიკით. დედაჩემი ძალიან განიცდიდა, მაგრამ ძალიან უყვარდა მეზობლებს და აქ არ იგრძნობოდა ეს დამოკიდებულება. ერთი სიტყვაც არ წამოცდენიათ აფხაზებზე,“ – იხსენებს ის.