მთიანი ყარაბაღი: ეუთოს ყოფნა-არყოფნა
ყარაბაღის კონფლიქტის მოსაგვარებლად შექმნილი „ეუთოს მინსკის ჯგუფის“ ამერიკელმა თანათავმჯდომარემ, რიჩარდ ჰოგლანდმა (რომელიც ამ თანამდებობაზე არც ისე დიდი ხნის წინ დაინიშნა) tert.am-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში სომხეთსა და აზერბაიჯანს მოლაპარაკებების განახლებისა და ვენასა და სანქტ-პეტერბურგში მიღწეული შეთანხმებების შესრულებისკენ მოუწოდა. შეგახსენებთ, რომ ვენასა და სანქტ-პეტერბურგში გამართულ შეხვედრებზე მხარეებმა მიაღწიეს შეთანხმებას, რომლის მიხედვითაც სომხური და აზერბაიჯანული ძალების გამყოფ ზოლზე ინციდენტების გამოძიების მექანიზმები უნდა განთავსებულიყო. მაგრამ აზერბაიჯანმა უარი თქვა წინასწარ შეთანხმებაზე და განაცხადა, რომ დოკუმენტებზე ხელი არ მოუწერია.
19 იანვარს სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა შავარშ კოჩარიანმა აღნიშნა, რომ ბაქო ეუთოს ბიუჯეტსაც ბლოკავს იმის გამო, რომ აღნიშნულ დოკუმენტში გამოძიების მექანიზმების დაფინანსებისთვის საჭირო თანხებია გათვალისწინებული. და, გამომდინარე იქიდან, რომ ეუთო ყველა გადაწყვეტილებას კონსენსუსის საფუძველზე იღებს, მექანიზმების საკითხი (ისევე, როგორც ეუთოს ერევნის ოფისის ბედი) ჯერ კიდევ არ არის გადაწყვეტილი.
27 იანვარს ეუთოს მუდმივი საბჭოს სხდომა გაიმართა, რომელზეც აზერბაიჯანმა (ერთადერთმა 56 ქვეყანას შორის) ეუთოს ერევნის ოფისის მანდატის გაგრძელების წინადადება დაბლოკა და სომხეთი პროვოკაციის მოწყობაში დაადანაშაულა. ბაქომ ვეტოს უფლება გამოიყენა – მიუხედავად იმისა, რომ ერევნის ოფისმა ყარაბაღის განაღმვის პროგრამა შეაჩერა (თავის დროზე ყარაბაღის განაღმვის პროექტმა აზერბაიჯანის პროტესტი გამოიწვია).
სომხეთში ფიქრობენ, რომ პრობლემა ერევნის ოფისი კი არ არის, არამედ გამოძიების მექანიზმების დაფინანსება, რასაც ბაქო ყარაბაღის ახლანდელი სტატუსკვოს შენარჩუნების მცდელობად აღიქვამს.
ამ თემაზე საუბრისას სომხეთში აღნიშნავენ, რომ ეუთოს მიმართ “ნდობის კრიზისი” გაჩნდა. ეს საკითხი იმიტომ გახდა აქტუალური, რომ ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარების გეგმის ერთ-ერთი პუნქტი “უსაფრთხოების საერთაშორისო გარანტიებს” იძლევა. რა გარანტიები შეიძლება მოგვცეს ეუთომ კონფლიქტის მოგვარების შემთხვევაში, თუკი მოწყობილობის საზღვარზე განთავსებასა და საკუთარი წარმომადგენლობის მანდატის გაფართოებასაც კი ვერ ახერხებს? ბოლო დროს სომხეთსა და ყარაბაღში ამ შეკითხვას სულ უფრო ხშირად სვამენ.
სხვათა შორის, ეუთოს ქმედითუნარიანობას რუსეთშიც ეჭვით უყურებენ. აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის შეკითხვაზე პასუხის გაცემისას რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, სერგეი ლავროვმა, ეუთოს წარმომადგენლების მსგავსად, მხარეებს გამოძიების მექანიზმების განთავსებისკენ მოუწოდა, მაგრამ, ამავდროულად, ისიც აღნიშნა, რომ კონფლიქტის მონაწილეეებს ურჩევს, “შესაბამის ორგანიზაციებს” მიმართონ შეკითხვით, თუ რატომ ვერ მოხერხდა დღემდე ამ მექანიზმების განთავსება. სომეხი ანალიტიკოსების თქმით, რუსეთს შეუძლია, ეუთოს ქმედითუნარიანობასთან დაკავშირებით არსებული “ეჭვები” ერთგვარ ფონად გამოიყენოს, და ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარებისათვის არჩეული ფორმატი უფრო “პრორუსულ” პლატფორმაზე გადაიყვანოს. ასეთ ალტერნატივად “კოლექტიური უაფრთხოების შეთანხმების ორგანიზაცია” მოიაზრება.
თავის მხრივ, აზერბაიჯანი დიდი ხანია, არ მალავს, რომ სურს, ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირების საკითხებზე მომუშავე ეუთოს მინსკის ჯგუფის ფორმატი შეცვალოს მისთვის უფრო მოსახერხებელი პლატფორმით, რომელიც სტატუსკჯვოს შეცვლის საშუალებას მისცემს. ეუთოს დისკრიმინაცია კი ამ გზაზე სრულიად “გამართლებული” ნაბიჯია.
სომხეთმა საგარეო საქმეთა სამინისტროს დონეზე განაცხადა, რომ “ეუთოსთან” თანამშრომლობას აპირებს. სომხეთში ამ ორგანიზაციას უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ყველაზე ოპტიმალურ ვარიანტად მიიჩნევენ, თუმცა აღიარებენ, რომ “ეუთოს”, რომელიც ხშირად ხელოვნურ პარიტეტს იცავს, არ შეუძლია, სამშვიდობო შეთანხმების დარღვევის ბრალდებით გამოვიდეს და, შესაბამისად, არც სათანადო სანქციების დაწესების საშუალება აქვს.
უკანასკნელი სისხლიანი ინციდენტი 2016 წლის 29 დეკემბერს დაფიქსირდა. სხვათა შორის, ეს შემთხვევა არა ყარაბაღში, არამედ სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე, თავუშის რაიონის სოფელ ჩინარისთან მოხდა. შეტაკების შედეგად სამი სომეხი სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა, აზერბაიჯანელი დივერსანტის ცხედარი კი დღემდე სომხური მხარის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე რჩება. “ეუთომ” არც ამჯერად დაასახელა დამნაშავე და მხარეებს გამოძიების მექანიზმების განლაგებისკენ მოუწოდა – რათა სამომავლოდ დამრღევების ვინაობა გამოვლინდეს. მაგრამ აზერბაიჯანი ამ მოწოდებასაც უარით შეხვდა.
ეუთოსა და სხვა ორგანიზაციების მხრიდან შეფასებების არარსებობა აზერბაიჯანს კონფლიქტის ესკალაციის საფუძველს აძლევს. მიმდინარე წელს თითქმის ყოველდღე ვრცელდება ინფორმაცია სომეხი სამხედრო მოსამსახურების დაღუპვის, ან დაჭრის შესახებ, რაც მცირე, მაგრამ ყოველდღიური ზიანის მიყენების ტაქტიკას ჰგავს.
მაგრამ, ამის პარალელურად, აზერბაიჯანი “ეუთოს” დუმილით სარგებლობს და სხვა იდეის პოპულარიზაციასაც ეწევა. 16 იანვარს, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის პრესკონფერენციაზე, აზერბაიჯანელმა ჟურნალისტმა პირდაპირ იკითხა, თუ რა რეაქცია ექნება რუსეთს იმ შემთხვევაში, თუკი აზერბაიჯანი, საკუთარი “შიდა ამოცანების” გადაწყვეტის მიზნით, ყარაბაღში “ანტიტერორისტულ ოპერაციას” ჩაატარებს. ლავროვმაც პირდაპირ უპასუხა, რომ ყარაბაღი აზერბაიჯანის შიდა საქმე არ არის და “ოკუპირებული ტერიტორიების დაბრუნება” მხოლოდ მშვიდობიანი გზით და ყარაბაღის საბოლოო სტატუსთან დაკავშირებული შეთანხმების მიღწევის შემთხხვევაში იქნება შესაძლებელი.
სომხეთში აღნიშნეს, რომ აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის შეკითხვა “ანტიტერორისტული ოპერაციის” შესახებ ცალსახად ლავროვის პროვოცირებისთვის დაისვა. სხვათა შორის, მოგვიანებით გავრცელდა ინფორმაცია, რომლის მიხედვითაც, ის აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი, რომელმაც ლავროვს “პროვოკაციული შეკითხვა” დაუსვა, დაუყოვნებლივ გაათავისუფლეს. მაგრამ, როგორც ჩანს, აზერბაიჯანში ერთგვარი “სადამსჯელო ოპერაციის” ჩატარების იდეა უკვე საზოგადოებრივი მსჯელობის საგნად იქცა.
2016 წლის აპრილში აზერბაიჯანი შეეცადა, ასეთი “ანტიტერორისტული ოპერაცია” განეხორციელებინა, რის შედეგადაც ამ ქვეყნის პრეზიდენტი, ჰეიდარ ალიევი, იძულებული გახდა, მოსკოვისგან ეთხოვა დახმარება და დათანხმებოდა ცეცხლის შეწყვეტის პირობებს “იმ შემთხვევაში, თუკი სომხები ექსპანსიას შეწყვეტდნენ”. რუსეთმა მშვიდობის დამყარება შეძლო, მაგრამ სამხედრო მოქმედებების განახლების საფრთხე არ შემცირებულა.
აიძულებს თუ არა ბაქო ეუთოს ქმედითი ნაბიჯის გადადგმას ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირებისათვის არჩეული იმ გაყინული პლატფორმის შესაცვლელად, რომელიც ამჟამად არსებობს? ახლახან მოსკოვში რუსეთისა და აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრების, სერგეი ლავროვისა და ელმარ მამადიაროვის შეხვედრა გაიმაერთა. აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, ბაქომ განაცხადა, რომ არსებული მდგომარეობა აუცილებლად უნდა შეიცვალოს. შეიძლება ითქვას, რომ აზერბაიჯანი ეუთოს სტატუსკვოს შენარჩუნებაში ადანაშაულებს.
როგორი ნაბიჯიც არ უნდა გადადგას ეუთომ, ბაქოს მაინც ექნება საშუალება, ამ ორგანიზაციის ქმედებით ისარგებლოს და სტატუსკვო შეცვალოს. კერძოდ, თუკი ეუთო აზერბაიჯანის ვეტოს იგნორირებას მოახდენს, აზერბაიჯანი ორგანიზაციის (და, შესაბამისად, მოლაპარაკებების მინსკის ფორმატის) დატოვების “მორალურ უფლებას” მიიღებს; ხოლო იმ შემთხვევაში, თუკი ეუთო აზერბაიჯანის მოთხოვნებს გაითვალისწინებს (თუკი ერევნის ოფისს დახურავს და უარს იტყვის გამოძიების მექანიზმებზე, აზერბაიჯანი მიიჩნევს, რომ უფრო მასშტაბური “ანტიტერორისტული ოპერაციის” ჩატარების სანქცია მიიღო.
ჯერჯერობით ეუთო დუმილს ინარჩუნებს. და დუმილთან ერთად ნარჩუნდება სტატუსკვოც, რომლის შეცვლასაც ასე შეუპოვრად ცდილობს აზერბაიჯანი.
სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები და ტერმინოლოგია ავტორის შეხედულებებს ასახავს და, შესაძლოა, რეადქციის პოზიციას არ ემთხვეოდეს.
